ماجرای کوچ ارامنه به جلفای اصفهان از نگاه جهانگردان خارجی

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ کوچ شاهانه ارامنه به جلفای اصفهان ماجرای اقامت ارامنه به دستور شاه عباس صفوی است. این کوچ که موجب ایجاد محله‌ای به نام و یاد جلفای ارمنستان بود، مورد توجه بسیار از گردشگران، جهانگردان، سیاست مداران، سفرای کشورهای خارجی و نویسندگان بوده است.

برخی از آنها که دستی به قلم داشته اند، ماجرای سفرهای خود را نوشته اند. این سفرنامه‌ها از دوره صفوی تا دوره پهلوی گردآوری شده و در کتابی با نام کوچ شاهانه ارامنه به جلفا چاپ شده است.

در این کتاب ضمن معرفی هر یک از نویسندگان، بخش‌هایی از سفرنامه آنها که درباره محله جلفا بوده نیز آمده است به عنوان نمونه نوشته شده: یان اسمیت اولین سفیر هلند در ایران بود که در سال ۱۶۲ میلادی و به فاصله کمی پس از مرگ شاه عباس به ایران آمد و چند ماه در این کشور اقامت داشت. او اشاره کوتاه به تاریخچه جلفا و نقش شاه عباس در تأسیس آن و اهداف وی می‌کند.

بازرگانان و سرمایه داران جلفا

در بخشی از سفرنامه او آمده: در اوایل سلطنت شاه فقید، اصفهان به این صورت نبود. تبدیل آن به شکل فعلی نتیجه علاقه و کوشش مخصوصی است که شاه عباس از خود نشان داد. او برای نگهداری و آبادی شهر هزاران نفر از مسیحیان سرزمین‌های ترک و مسیحی نشینی که فتح کرده بود به اصفهان کوچ داد که در میان آنها عده‌ای بازرگان و سرمایه دار نیز وجود داشتند.

شاه عباس این گروه از مسیحیان را در محله جداگانه ای اسکان داد و آنها در این نقطه منازل و باغ‌های بسیار زیبایی برای سکونت خانواده خود بنا کردند که فعلاً در کمال صلح و صفا در آنها به سر می‌برند.

در میان این گروه بازرگانانی وجود داشت که به امر تجارت با کشورهای خارجی پرداختند و از این راه منافع فراوانی برای ایران تحصیل می‌کردند. مذهب این جماعت از شاخه‌های ارتدکس یونانی است که شباهت زیادی به مذهب آریوس دارد.

آنها سالی دو بار روزه می‌گیرند و علاوه بر این هفته‌ای سه روز از خوردن گوشت، ماهی تخم مرغ، شیر و کره پرهیز می‌کنند. به کشیش‌های خود پول نمی‌دهند ولی در عوض تمام ارزاق آنها را به طور کامل تأمین می‌کنند. در بین این مسیحیان ارامنه جلفا گروه اکثریت را تشکیل می‌دهند.

جلفای توسعه یافته

آدام اولئاریوس دانشمند آلمانی و عضو هیأت اعزامی هلشتاین به درباره شاه صفوی بود. او از سال ۱۶۳۷ میلادی بیش از دو سال در ایران و شهر اصفهان اقامت داشت. طبق گزارش او جلفا در آن مقطع به حدی توسعه یافته بوده که سه هزار خانه و ۱۲ کلیسا در آن واقع بوده است.

در بخشی از متن او آمده: مردم جلفا سالی ۲۰۰ تومان به شاه مالیات می‌دهند این مالیات را کلانتر ارامنه جمع اوری کرده و به وسیله داروغه به شاه تقدیم می‌کند.

ژان باتیست تارونیه تاجر و جهانگرد فرانسوی بود که در سالهای ۱۶۳۲ تا ۱۶۶۴ م یلادی چند بار به ایران سفر کرد و جمعاً بیش از ۲۰ سال و عمدتاً در شهر اصفهان اقامت داشت.

وی گزارش مفصلی از جلفا و تاریخچه آن و وضعیت ارامنه ساکن آن در سفرنامه خود آورده است و وضعیت اقتصادی آنها را بررسی کرده است.

هاینریش کارل بروگش دیپلمات و مستشرق آلمانی و سفیر پروس در ایران دوره ناصرالدین شاه بود که در سالهای ۱۸۵۹ تا ۱۸۶۱ میلادی در ایران اقامت داشت.

جمعیت دو هزار نفری جلفا

بروگش در دو سفرنامه ای که از خاطرات ایرانش نوشته، گزارش‌ها و توصیفات مفصلی از جلفا و آمار و وضعیت ارامنه ساکن در آن آورده است. طبق آماری که وی به نقل از اسقف وقت اصفهان ذکر کرده، در آن مقطع جلفا شامل ۸۰۰ باب منزل و حدود دو هزار نفر جمعیت بوده است.

بروگش توصیف مفصل و دقیقی هم از کلیسای وانک در گزارش خود آورده است.

زنان ارامنه به لسان دیگری تکلم نمی‌کنند

چارلز جیمز ویلز جهانگرد و پزشک انگلیسی بود که در سال ۱۸۶۶ میلادی به ایران آمد تا سال ۱۸۸۱ در اصفهان اقامت داشت. او دو سفرنامه درباره ایران نوشت که هر دو توصیفات مفصل و دقیقی درباره جلفا و تاریخچه آن و کلیساها و ارامنه اصفهان و آداب و رسوم و ویژگی‌های فرهنگی آنها آورده است. از امتیازات گزارش ویلز که خود ساکن محله جلفا بوده توجه به جایگاه فرهنگی و هنری ارامنه اصفهان و نقش آنها در تولید صنایع دستی این شهر است.

در بخشی از سفرنامه او آمده: ارامنه جلفا هرگز به جز به زبان ارمنی به لسان دیگری تکلم نمی‌کنند و مردهای آنها هم تقریباً به دو سه لغت از زبان پارسی که می‌دانند گفتگو می‌کنند ارامنه همدان به لباس ایرانی ملبس هستند ولی ارامنه متوقفه در جلفا هنوز ترک لباس قدیمی خود نکرده و تغییر در فرم خود نداده اند.