یک پاساژ و چند ساختمان نمی‌گذارند «بسطام و خرقان» جهانی شود!

مجموعه تاریخی «بسطام و خرقان» یکی از نامزدهای ثبت جهانی یونسکو است که بیش از یک دهه معطل ثبت مانده، درحالی‌که موانع زیادی برای جهانی شدن دارد. معاون میراث فرهنگی سمنان و مدیر پایگاه میراث فرهنگی این مجموعه معتقدند که برای ثبت جهانی «بسطام و خرقان» باید دخل و تصرف‌هایی که در حریم آن شده است، رفع شود.

«بسطام و خرقان» از آثار تاریخی استان سمنان هستند که دربرگیرنده مجموعه آرامگاه و خانقاه بایزید بسطامی، برج کاشانه (غزنه)، رواق صفوی، منار بسطام، گنبد غازان خان، مدرسه شاهرخیه، مسجد جامع بسطام در مجموعه بایزید بسطامی، آرامگاه ابوالحسن خرقانی، آرامگاه ابن یمین فریومدی و... است. این مجموعه ارزشمند در فهرست میراث جهان اسلام به ثبت رسیده است و  از سال ۲۰۰۷ در فهرست انتظار ثبت جهانی یونسکو قرار گرفته است، اما تعرض‌هایی که در گذشته در حریم و عرصه این مجموعه اتفاق افتاده، ثبت جهانی آن را عقب انداخته است. در واقع سال‌هاست که آزادسازی حریم و عرصه «بسطام و خرقان» مطرح است و متولیان معتقدند که یکی از الزامات ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام و البته خرقان، آزادسازی عرصه و حریم این مجموعه تاریخی است که تحقق این امر نیازمند تخصیص اعتبار است.  

ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه در حریم مجموعه «بسطام» و وجود مرکز خرید وابسته به اداره اوقاف در عرصه آن از معضل‌هایی است که در ثبت جهانی آن خلل ایجاد کرده است و در طول سال‌هایی که جلسه‌های متعددی برای رفع این معضل‌ برگزار شده، تغییری در وضعیت موجود ایجاد نشده و آن ساختمان‌ها و مرکز خرید هم محکم‌تر از قبل سرجای خود قرار گرفته‌اند.  

با وجود این‌که میراث‌ فرهنگی متولی اصلی ثبت جهانی یک اثر است، اما درباره ثبت جهانی این مجموعه بارها اعلام کرده‌اند که رفع چالش‌های «بسطام و خرقان» و پیشرفت روند ثبت جهانی «بسطام و خرقان» نیازمند همکاری دستگاه‌های اجرایی است و به عقیده برخی فعالان میراث‌ فرهنگی، همکاری و مشارکت اداره اوقاف که از جمله متولیان مجموعه تاریخی بسطام و خرقان است، می‌تواند در پیشرفت این روند تاثیرگذار باشد.

ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه در حریم مجموعه «بسطام» و وجود مرکز خرید وابسته به اداره اوقاف در عرصه آن از معضل‌هایی است که در ثبت جهانی آن خلل ایجاد کرده است و در طول سال‌هایی که جلسه‌های متعددی برای رفع این معضل‌ برگزار شده، تغییری در وضعیت موجود ایجاد نشده  سروش هاشمی ـ معاون میراث‌ فرهنگی استان سمنان ـ درباره وضعیت پرونده ثبت جهانی  «بسطام و خرقان» به ایسنا گفت: ثبت یک اثر در فهرست جهانی فقط وظیفه میراث فرهنگی نیست. مجموعه‌ای از اداره‌های اجرایی باید با هم همکاری کنند تا این اتفاق بیفتد.  در مجموعه «بسطام و خرقان» به علت اینکه دخل و تصرف‌های زیادی از گذشته تا امروز ایجاد شده است، باید همه دستگاه‌های اجرایی از جمله اداره اوقاف و شهرداری در کنار میراث‌ فرهنگی قرار گیرند.  

او اضافه کرد: بزرگترین مشکل این مجموعه به عهده مدیریت شهری است، به طور مثال در گذشته یکسری ساختمان‌های بلندمرتبه ساخته شده که بزرگترین معضل برای ثبت جهانی این مجموعه تاریخی است و باید این بناها تملک و ارتفاع آن‌ها کم شود.  برای رفع این معضل، دو یا سه جلسه با حضور استاندار و دستگاه‌های اجرایی به دبیری میراث‌ فرهنگی برگزار شده است و قرار بر این شد دستگاه‌های ذی‌ربط با محوریت میراث فرهنگی جلسه‌های متعددی برگزار کنند و راه‌کارهایی ارائه دهند تا این مشکلات رفع شود.  

هاشمی اظهار کرد: پرونده اولیه ثبت جهانی «بسطام و خرقان» آماده شده که نشان می‌دهد این مجموعه در یونسکو نامزد است، اما باید این معضلات رفع تا به عنوان نامزد جهانی معرفی شود که این مرحله هنوز انجام نشده است.  

معاون میراث‌ فرهنگی استان سمنان همچنین درباره وضعیت حفاظت از مجموعه «بسطام و خرقان» بیان کرد: مجموعه بسطام و خرقان یک پایگاه میراث ملی دارد و هر سال بودجه آن از امور پایگاه‌ها ابلاغ و تخصیص می‌شود. مرمت و ساماندهی مجموعه هر سال و در طول سال انجام می‌شود و از طریق پایگاه وضعیت آن رصد می‌شود.  

حامد عادل ـ مدیر پایگاه میراث‌ فرهنگی بسطام و خرقان ـ نیز درباره وضعیت این مجموعه تاریخی به ایسنا گفت: پایگاه میراث فرهنگی بسطام و خرقان از سال ١٣٩۶ با مرمت حمام تاریخی آغاز به کار کرده است. از زمان شروع فعالیت‌های این پایگاه، اقدامات حفاظتی و مرمتی گوناگونی در هر دو مجموعه انجام شد که نخستین آن مرمت یک حمام تاریخی و متروکه بود که طبق پرونده ثبتی مربوط به دوره ایلخانی است. این فضا به طور موقت به عنوان دفتر پایگاه مورد استفاده قرار گرفت و در برنامه بلند مدت به عنوان فضای موزه‌ای دیده شده است که به رفع موانع مالکیتی و حقوقی نیاز دارد.

او اضافه کرد: بعد از شروع به کار رسمی پایگاه ملی بسطام و خرقان، اقدامات حفاظتی و مرمتی اولویت‌دار و ساماندهی برای هر دو مجموعه «بسطام و خرقان» در دستور کار قرار گرفت. از موضوع مطالعات و استحکام‌بخشی منار سلجوقی بسطام تا طراحی معماری مزار بایزید بسطامی و عملیات اجرایی پوشش آن، اقداماتی انجام شد. در حریم مجموعه نیز یکسری اقدامات مشترک با شهرداری انجام شد که از آن جمله می‌توان به جداره‌سازی‌های اطراف مجموعه از محل اعتبارات بازآفرینی شهری اشاره کرد.

عادل با بیان این‌که به لحاظ حفاظتی، اقدامات خود را طبق اولویت‌ها پیش می‌بریم، ادامه داد: مجموعه بسطام از دوره قاجار طبق تصاویر موجود وضعیت نابسامانی داشته و تا کنون شرایط آن رو به بهبودی بوده است و امروز در حوزه اقدامات حفاظتی وضعیت نسبتا مطلوبی دارد. با توجه به اعتبارات تخصیصی و با توجه به حجم آثاری که از قرن سوم هجری تا دوره معاصر در محدوده دو هکتاری عرصه بسطام و کمی کمتر از دو هکتار در محدوده آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی و حریم آن به جا مانده و همینطور تعدد و تنوع آثار، مدیریت منابع مالی برای پیشبرد اهداف راحت نیست.

او افزود: اگر بخواهیم با توجه به موارد یاد شده به میزان اعتبارات منطقی نگاه کنیم باید سالانه حدود چهار تا پنج میلیارد تومان اعتبار داشته باشیم تا به شکل منظم برنامه‌های حفاظتی، مرمتی و پژوهشی را جلو ببریم. از سویی به برنامه‌های حفاظتی و مرمتی اقدامات مربوط به رفع موانع ثبت جهانی نیز اضافه می‌شود که خود اعتبار جداگانه‌ای نیاز دارد. طبیعی است که با توجه به محدودیت‌های موجود باید بر اساس اولویت‌ها اقدامات لازم را انجام دهیم.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی «بسطام و خرقان» با اشاره به تهیه نقشه مدیریت مجموعه در راستای ملزومات آماده‌سازی پرونده ثبت جهانی، گفت: مجموعه بسطام و خرقان از سال ٢٠٠٧ در فهرست انتظار یونسکو قرار گرفته است و از شاخص‌ترین موانع ثبت جهانی، املاک موجود در عرصه مجموعه بوده که حدود پنج هزار متر مربع است و آزادسازی آن سال‌های زیادی است که  مورد بحث در محافل تخصصی است. بخش اعظمی از این املاک، شخصی بوده که محدوده‌ای از این عرصه قبلاً توسط میراث فرهنگی و شهرداری آزاد شده و در حال حاضر یکی از پیشنهادها برای ادامه عملیات آزادسازی، واگذاری زمین‌های معوض به مالک‌ها بوده که پیشرفت آن به همکاری تنگاتنگ دیگر سازمان‌ها و اداره‌ها با میراث فرهنگی منوط است.

عادل همچنین درباره مجتمع تجاری اوقاف که در عرصه مجموعه بسطام و خرقان قرار گرفته است، اظهار کرد: این مجتمع تجاری با توجه به واگذاری بخشی از واحدهای تجاری به اشخاص با معضلات بیشتری برای آزادسازی روبروست.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی «بسطام و خرقان» در نهایت از طراحی و تعویض پوشش میانسرای مسجد جامع بسطام و مطالعات ژئوفیزیک و ژئوتکنیک بستر آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی و استحکام‌بخشی آن در سال جاری خبر داد.

انتهای پیام