اصفهان را در حوضه آبریز ببینیم / پویش افزایش آگاهی مردم؛ راهکاری برای حل مشکلات محیط زیستی

ایسنا/اصفهان ما باید در خصوص مشکلات زیست محیطی و برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی در اصفهان، فراتر از استان فکر کنیم و آن را در حوضه آبریز ببینیم.

در پایان بخش دوم از گفت‌وگو با جواد امین منصور، دیپلمات پیشین کشورمان در نهادهای بین‌المللی و پژوهشگر روابط بین‌الملل و نویسنده کتاب‌های «مدیریت موافقتنامه‌های زیست‌محیطی بین‌المللی: رژیم‌های پایبندی و اجرا» و «توسعه پایدار و محیط‌ زیست در سیاست خارجی ایران»، از سیاست دو کشور کاستاریکا و سوئیس بر اساس اصل پایداری صحبت شد؛ کاستاریکا با اجرای سیاست صحیح بر اساس اصل پایداری، تمرکز خود را بر روی گردشگری طبیعی(اکوتوریسم) متمرکز کرده‌ است و به جای احداث کارخانه‌های بزرگ پرآب‌بری چون سیمان و مجتمع فولاد، یا به جای تراشیدن جنگل‌ها، بر اساس برنامه راهبردی درازمدت، اصل را بر گردشگری و گردشگری طبیعی قرارداده و سال‌هاست که میلیاردها دلار از طریق گروه‌های گردشگری جذب می‌کند، این کشور به جای تخریب صحنه‌های زیبای طبیعی، گردشگری را ایجاد کرده و از این طریق درآمد زیادی هم کسب می‌کند. یا کشور سوئیس که طبیعت خود را حفظ کرده و در سیاست‌هایش کشاورزی و باغداری محدود، ساعت‌سازی، بانکداری، سرمایه‌گذاری خارجی، صنعت گردشگری و اسکی و شکلات‌سازی را در اولویت قرار داده از آن‌طریق تولید ثروت می‌کند.  

همچنین، مطرح شد که ما هم می‌توانیم با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی و مناطق متنوع زیبا در کشورمان، به تدوین و تصویب راهبردی جامع و درازمدت پرداخته و محیط زیست و منابع طبیعی خدادادی را وسیله‌ای برای خلق ثروت کنیم.  

آنچه که در ادامه می‌خوانید بخش سوم از گفت‌وگوی خبرنگار ایسنا با جواد امین منصور در خصوص آخرین تحولات، چالش‌ها و راه‌حل‌ها در ابعاد مختلف جهان به ویژه در زمینه‌های توسعه‌ای و محیط زیست و منابع طبیعی است.

اگر بخواهیم اصفهان را در چارچوب توسعه پایدار بررسی کنیم، وضعیت آن را چگونه تحلیل می‌کنید و آینده محیط‌ زیست اصفهان را چگونه می‌بینید؟ مشکلات جاری ناشی از چیست و تهدیدها و فرصت‌های آن کدامند؟

شما خوب می‌دانید که اصفهان یک شهر زیبا و کم‌نظیر در دنیا با آثار باستانی فراوان، چند فرهنگی با پیروان مذاهب مختلف، با ویژگی‌های ارزشمند مهمان‌دوستی و مهمان‌پذیری و آستانه رواداری بالاست. اصفهان در منطقه‌ای خشک واقع شده و زاینده‌رود همچون خون جاری در رگ اصلی آن است. حیات اصفهان وابسته به این رودی است که بخش بزرگی از روان‌آب آن از کوه‌های واقع در چهارمحال بختیاری سرچشمه می‌گیرد. این شهر تاریخی به علت نبود راهبرد و برنامه‌ای مشخص، آینده‌نگرانه و لازم‌الاجرا در حوضه آبریز زاینده‌رود دچار چالش‌های بزرگی است و نیاز به آسیب‌شناسی و راه‌حل علمی و خردمندانه دارد.   

با توجه به زیست‌بوم شکننده استان اصفهان و اثرات کوتاه‌مدت و درازمدت، برای هر برنامه توسعه‌ای آن، باید ملاحظات محیط‌زیستی را در جریان برنامه‌ریزی توسعه‌ای و اجرا، با حساسیت در نظر داشت و در اولویت قرار داد، اما تاکنون ملاحظات محیط‌زیستی در برنامه‌های ملی و محلی کمتر مورد توجه بوده است. بنابراین، توسعه ناپایدار و مصرف روزافزون و بی‌رویه آب را می‌توان عامل اصلی نابسامانی‌ها از جمله کمبود آب شیرین در استان، به‌ویژه شهر اصفهان و مناطق فرودست نامید.

اگر بخواهم موضوع را بیشتر باز کنم و علل مشکلات کنونی را جستجو نماییم، باید از تکه پاره شدن حوضه آبریز زاینده‌رود به سه استان و جداسازی سازوکارهای مدیریتی آن‌ها، انتقال حوضه به حوضه بخشی قابل توجهی از منابع آب در فرادست، وجود درصد بالای بیکاری و فقر در مناطق فرادست، نبود برنامه جامع و مدون برای توسعه پایدار سه استان، برداشت غلط از کارکرد تالاب گاوخونی به‌عنوان مقصد نهایی روان آب، برداشت غلط در مورد مالکیت منابع طبیعی از جمله آب، عدم انجام اقدام کافی برای افزایش کارایی استفاده از منابع آب در حوضه آبریز، برداشت بی‌رویه از آب در طول مسیر رودخانه (برای آبیاری باغات جدید بر روی تپه‌ها و کوه‌ها و دشت‌ها و درختکاری بیش از حد از جمله در دامنه کوه صفه که منجر به استفاده از آب‌های استراتژیک زیرزمینی منطقه و فرونشست برخی دشت‌های اطراف شده‌اند، کاشت وسیع چمن و برخی دیگر گیاهان غیربومی پرآب‌بر در شهرها نام برد. در ادامه بیان علل مشکلات کنونی می‌توان افزایش سطح مزارع و باغات با محصولات پرآب‌بر (نظیر برنج و هندوانه و خربزه)، احداث صنایع آلاینده پرآب‌بر و پرانرژی‌بر متعدد نظیر مجتمع‌های فولاد، نیروگاه، سیمان، پالایشگاه و پتروشیمی و ...، بی‌توجهی به حقابه تالاب گاوخونی، نبود یک برنامه جامع و در نتیجه یک سازوکار منسجم و فراگیر برای مدیریت رودخانه و تالاب، بخشی‌نگری در هنگام تدوین و اجرای پروژه‌ها و بی‌توجهی به تعهدات ملی و بین‌المللی به‌ویژه در قبال کنوانسیون‌های رامسر و تنوع زیستی را نیز مطرح کرد.

همانگونه که اشاره شد، استان اصفهان در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک واقع است. در نتیجه برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی آن باید متناسب با وضعیت آب‌وهوایی و طبیعت آن باشد. ما رودخانه‌ای داریم که منشاء عمده آب‌های آن کوه‌های چهارمحال و بختیاری است، رودخانه از اصفهان می‌گذرد و به تالاب گاوخونی می‌رسد. ما باید در ارتباط با برنامه‌ریزی در اصفهان فراتر از استان فکر کنیم و آن را در حوضه آبریز ببینیم. تقسیم حوضه آبریز به سه استان چهارمحال بختیاری، یزد و اصفهان اشتباهی است که صورت گرفته است. ما باید حوضه آبریز در مجموع و با توجه به ملاحظات محیط‌زیستی نگاه می‌کردیم. یعنی این سه استان باید یک استان باشد و در نتیجه مدیریت منابع طبیعی آن هم یکپارچه شود و منافع مردم سه استان مورد توجه قرارگیرد. جامعه بین‌المللی در راه‌حلی برای مشکلات مشابه، پیشنهاد «مدیریت یکپارچه حوضه آبریز» را می‌دهد، در اسناد حقوقی محیط زیستی بین‌المللی به مدیریت یکپارچه منابع آب ‌Integrated Water Resource Management می‌گویند. بدین معنا که بهره‌برداران مناطق فرادست، میانه مسیر و فرودست (تالاب)، مدیریت منابع آب و چگونگی بهره‌برداری از آن را به‌طور مشترک به‌عهده گیرند. روشن است که با پیش‌گرفتن این روش، با افزایش نزولات آسمانی، بهره‌برداری به‌طور هماهنگ و یکسان در نقاط مختلف حوضه آبریز افزایش و با کاهش نزولات مصرف کم می‌شود.

طبیعت پاییزی حاشیه زاینده رود، روستای بن و هوره در استان چهارمحال و بختیاری، سال ۱۳۹۶