علاقه و دغدغه‌ام در«سینمای جنگ» به هم رسید/از«آن‌ها» چه می‌دانیم؟

مرتضی سبزقبا کارگردان فیلم کوتاه «آنها» در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تجربه ساخت این فیلم و دیگر فعالیت‌های هنری گفت: من هم‌زمان با یکی از مهّم‌ترین وقایع تاریخ معاصر ایران یعنی آغاز جنگ تحمیلی در شهریورماه ۱۳۵۹ و در دزفول متولّد و از دوران کودکی به فعالیّت‌های خلاقانه علاقه‌مند شدم. از هنر خوشنویسی شروع کردم و بعد با پرداختن به هنر طراحی و نقاشی برای کشف جهان هنر و جهان پیرامونم کوشیدم. در نوجوانی با تماشای فیلم «هامون» ساخته داریوش مهرجویی با سینما به شکل جدی مواجه شدم و از آن به‌بعد تا به‌حال سینما دغدغه رسمی و اصلی من شده است.

این کارگردان ادامه داد: نخستین فیلم کوتاه داستانی‌ام را سال ۱۳۸۰ ساختم. این فیلم که «خانه اجدادی» نام داشت در جشنواره‌های مختلفی دیده و تحسین شد و راه را برای من در سینما هموارتر و البته مرا در کنکاش و جست‌وجو در وادی وسیع هنر سینما مصمم‌تر کرد. تا به امروز بیست فیلم ساخته‌ام که شماری از آن‌ها در جشنواره‌های ملی و فستیوال‌های بین‌المللی به نمایش درآمده‌اند و جوایز مختلفی دریافت کرده‌اند.

با «جنگ» بزرگ شدم

وی با اشاره به اینکه زاده دزفول است، اظهار کرد: جنگ بیخ گوش، چشم، جسم و روح من و مردم این دیار اتفاق افتاد از همین رو با جنگ بزرگ شدم و جنگ هم‌زمان با من هشت ساله شد. به‌عنوان یک سینماگر دزفولی همیشه علاقه‌مند بودم که درباره پدیده جنگ، فیلم بسازم و مشاهدات، تجربیات، دیده‌ها و شنیده‌هایم از جنگ را در آثارم به تصویر بکشم و منعکس کنم. فیلم «آن‌ها» در واقع حاصل زندگی من در مجاورت جنگ بود. این فیلم فقط بخش اندکی از خاطرات و مشاهدات من از جنگ است.

سبزقبا مطرح کرد: در این فیلم تلاش کردم تا با بهره‌مندی از یکی از کهن‌الگوهای تاریخی، دینی و ارتباط معناشناسانه و زیبایی‌شناسانه‌اش با مردم دزفول، روایت دیگری از جنگ در سرزمین عزیزمان ایران را بازگو کنم. در عین حال کوشیدم تا از کلیشه‌های مرسوم و متعارف به‌نفع دست‌یافتن به یک روایت تازه، فاصله بگیرم و فیلم خودم را بسازم. علی‌رغم علاقه و شیفتگی‌ام نسبت به ادبیات، من زندگی را زیباترین و بهترین منبع برای روایت داستان‌های مختلف در سینما می‌دانم. به بیان دیگر علی‌رغم اینکه اقتباس از ادبیات در سینما را روشی بسیار سودمند می‌دانم اما همیشه برای روایت داستان‌های مختلف در سینما، بیش از هر منبع دیگری، به خود زندگی رجوع کرده‌ام.

علی‌رغم علاقه و شیفتگی‌ام نسبت به ادبیات، من زندگی را زیباترین و بهترین منبع برای روایت داستان‌های مختلف در سینما می‌دانم. به بیان دیگر علی‌رغم اینکه اقتباس از ادبیات در سینما را روشی بسیار سودمند می‌دانم اما همیشه برای روایت داستان‌های مختلف در سینما، بیش از هر منبع دیگری، به خود زندگی رجوع کرده‌ام

این کارگردان درباره فیلمسازی در حوزه جنگ عنوان کرد: فیلم‌سازی در حوزه جنگ، هم مورد علاقه من است و هم با توجه به تجربه‌ها، دیده‌ها، شنیده‌هایم در زمینه جنگ و هم‌زیستی با مردم شریف این دیار و مشاهده دردها و رنج‌های‌شان، فداکاری‌ها و ازخودگذشتگی‌های‌شان، بر دوشم وظیفه سنگینی احساس می‌کنم تا به‌عنوان یک سینماگر، بخش اندکی از دغدغه‌های مردم در این مورد را به تصویر بکشم. درواقع برایم علاقه و احساس وظیفه هر دو در یک نقطه به هم رسیده‌اند تا هم سینمای جنگ را آنگونه که من درک و کشف کرده‌ام روایت کنم و هم از دغدغه‌های مردمی سخن بگویم که دیرزمانی است با آن‌ها در یک مکان و زمان هم‌نشین بوده و زندگی کرده‌ام.

سبزقبا توضیح داد: فیلم «آن‌ها» را هم با تماشاگران داخلی و هم با مخاطب خارجی دیده‌ام و درباره‌اش با آن‌ها به گفتگو نشسته‌ام. جنگ پدیده‌ای جهانی است و به هر حال هر قوم و هر کشوری با هر نوع آداب و رسوم، دین، آیین و زبانی جنگ را می‌شناسند و گاه در آن زندگی کرده‌اند. همه مردمانی که جنگ را به هر شکل تجربه کرده‌اند با مصائب جنگ از سوی، و با از جان‌گذشتن‌ها و فداکاری‌ها از سوی دیگر آشنا هستند. فیلم «آن‌ها» بازگوکننده بخشی از این شرایط است. نکته جالب درباره عکس‌العمل تماشاگران فیلم چه در مواجهه با تماشاگر خارجی و چه در مواجهه با مخاطب هموطنم این بود که همه این موقعیت و شرایط را به خوبی می‌شناختند و جالب‌تر اینکه درباره بهره‌مندی فیلم و فیلم‌ساز از کهن‌الگوی تاریخی، دینی داستان اصحاب کهف، با من سخن می‌گفتند. در بوطیقای ارسطو توصیه می‌شود تا با استفاده از کهن‌الگوها ارزش افزوده‌ای به روایت‌ها و داستان‌های‌مان ببخشیم.

این کارگردان ادامه داد: در این فیلم و البته در بعضی از فیلم‌های دیگرم از این توصیه ارسطو بهره گرفته‌ام. البته واضح است که معنای این توصیه این نیست که اگر در روایت‌های دراماتیک‌مان از کهن‌الگوها استفاده نکنیم به خلق اثری ناب و موفق دست پیدا نمی‌کنیم بلکه ارسطو از این اصل به‌عنوان یکی از رازهای موفقیت یک اثر نمایشی یاد می‌کند که می‌تواند به آن اثر ارزش افزوده‌ای ببخشد.

سبزقبا اظهار کرد: هم درد و رنجی که مردم در جنگ متحمل شده‌اند و هم فداکاری‌ها و رشادت‌های‌شان می‌تواند به‌عنوان موضوع برای خلق فیلم انتخاب شود. اساساً هر دو مسئله می‌تواند دستمایه فیلم‌ساز قرار بگیرند تا با استفاده از عناصر و ابزارهای سینمایی فیلم‌های خوبی در این زمینه خلق شوند.

در هر صورت هنرمند باید آزادانه و آگاهانه درباره جنگ، پیامدها و البتّه رشادت‌های مردم سخن بگوید. تنها در این صورت است که هنرمند می‌تواند به دور از کلیشه‌های مرسوم و یا دستورالعمل‌های رسمی، از نقطه‌نظر یک فیلم‌ساز دغدغه‌مند درباره جنگ و مناسباتش و مردمی که زندگی‌شان متأثر از شرایط و مناسبات جنگ است فیلم اثرگذار بسازد و روایت‌هایی تازه ارائه کند. من بین این دو مرزی نمی‌بینم، جنگ یک سویه ندارد، جنگ پدیده‌ای چندوجهی و پیچیده است. هر فیلم‌سازی باید آن وجه و آن بخش از جنگ را روایت کند که نسبت به آن دغدغه و شناخت داشته باشد.

دورخیز برای روایت «زمین زخمی»

وی مطرح کرد: ۲۱ سال است که به شکل رسمی در سینما به عنوان نویسنده و کارگردان فعالیت می‌کنم. حالا بعد از حضورهای بسیار در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی و کسب جوایز مختلف، علاقه‌مندم که نخستین فیلم سینمایی‌ام «زمین زخمی» را بسازم. این فیلم عصاره تمام تجربیات من در سینما از سویی، و حاصل دیده‌ها و شنیده‌های من از جنگ از سوی دیگر است. امیدوارم به زودی شرایط تولید این فیلم سخت فراهم شود.

سبزقبا با اشاره به همکاری با حوزه هنری عنوان کرد: با حوزه هنری دو فیلم «برای او» و «آن‌ها» را ساخته‌ام. در فیلم «برای او» هم بخش دیگری از دغدغه‌های مردم دزفول در نسبت با جنگ را مطرح کرده و از ساخت این دو فیلم بسیار راضی‌ام. نگرشی که در زمان تولید این دو فیلم در زمینه سینما در حوزه هنری کشور وجود داشت زمینه را برای تولید این دو فیلم فراهم آورد. امیدوارم حوزه هنری شرایطی فراهم کند تا سینماگران مختلف کشور درباره پدیده جنگ آزادانه اما آگاهانه فیلم بسازند و دغدغه‌های انسانی خود را با تماشاگران سینما به اشتراک بگذارند. حتی در عصر جولان فضای مجازی، سینما همچنان هنری فراگیر و تأثیرگذار و ماندگار است. امیدوارم حوزه هنری کشور در زمینه توزیع عادلانه فرصت‌ها برای تولید فیلم در سراسر کشور توسط فیلم‌سازان استان‌های مختلف، پیشگام و پیشرو باشد.