سطح تراز آب دریاچه خزر سالانه بین ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر کاهش می‌یابد

روزنامه «هم‌میهن» دوشنبه ۲ مرداد در گزارشی درباره وضعیت دریای خزر، به‌نقل از خبرگزاری دولتی قزاقستان نوشته است متخصصان قزاق بر اساس آرشیو تصاویر رصد فضایی در ۱۵ سال گذشته می‌گویند:

بستر دریای خزر در این دوره زمانی به میزان قابل توجه ۷,۱ درصد کوچک‌تر شده است. سال ۲۰۰۸ حجم آب دریای خزر در قزاقستان حدود ۱۱۴ هزار کیلومتر مکعب بود در حالی‌که این میزان در سال ۲۰۲۳ به کم‌تر از ۱۰۶ هزار کیلومتر مکعب رسیده است.

این گزارش همچنین با استناد به مقاله‌ محمدرضا ثروتی و منیژه قهرودی تالی، استادان دانشکده علوم زمین دانشگاه بهشتی و رضا منصوری، دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی این دانشکده در سال ۱۳۹۷ آورده است که از سال ۱۳۷۴ تاکنون تراز دریا مرحله جدیدی از روند کاهش خود را آغاز کرده و با کاهش حدود ۴,۱متری سطح تراز دریا به تراز ارتفاعی منفی ۲۷ متری نزدیک شده است. میزان شتاب کاهشی تراز دریا طی این دوره حدود ۸,۶ سانتی‌متر محاسبه شده است.

همایون خوشروان، مدیر پیشین مرکز ملی مطالعات تحقیقات دریای خزر در این‌باره گفته است:

آن‌چه ما در این دریاچه با آن مواجهیم‌، به گرمایش زمین برمی‌گردد که موجب‌شده سرعت کاهش سطح تراز آب خزر افزایش یابد و همین موضوع موجب نگرانی است. ما سالانه بین ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر کاهش سطح تراز آب را تجربه می‌کنیم.

او معتقد است که این رویداد جدیدی نیست و «این نوسانات، نوساناتی است که در کارنامه دریای خزر در دو میلیون سال اخیر بارها اتفاق افتاده و برای اولین‌بار نیست که آن را شاهدیم. بنابراین نگرانی برای اینکه فکر کنیم حادثه آرال یا ارومیه اتفاق بیفتد، گزاره غیرمعقولی است.

رسانه‌های ایران در سال‌های گذشته بارها از برداشت‌های زیاد روسیه از رودخانه ولگا به‌عنوان اصلی‌ترین تأمین‌کننده آب خزر نوشته بودند. رودخانه ولگا ۷۵ درصد آب خزر را تأمین می‌کند و برداشت‌های زیاد و سدسازی‌ها روی این رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی، در کاهش آب خزر ‌تأثیر داشته است.

کاهش قابل ملاحظه آبدهی رودخانه ولگا در سال ۲۰۱۹ (۲۰۵ میلیارد مترمکعب) نسبت به میانگین بلندمدت این رودخانه (۲۴۰ میلیارد مترمکعب) در کاهش تراز آب دریای خزر تأثیرگذار بوده است.

همایون خوشروان تأثیر ادامه سدسازی‌های روسیه بر دریای خزر را نادرست خواند و گفت «چنان‌چه روس‌ها بخواهند سد دوباره‌ای در اولگا بسازند اولین کشوری که از کاهش تراز آبی خزر متضرر می‌شود، خودشانند».

با این حال او می‌گوید در ایران برخلاف کشورهای همسایه‌ وضعیت دریای خزر مدیریت نمی‌شود و پایش مستمری روی آن وجود ندارد.

خوشروان نسبت به پدیده «تصرف اراضی» هنگام عقب‌نشینی دریای خزر نیز هشدار داد و گفت:

ما این پدیده را در شرق مازندران در محدوده دهانه رودخانه تجن شاهدیم. ‌سازمان منابع ‌طبیعی عرصه‌ها را با سند در اختیار مردم گذاشته است. مردم در حال صاف‌کردن این تپه‌ها هستند و روی آن‌ها واحدهای مسکونی می‌سازند. (…) درحالی‌که زمین‌ها جزو اموال ملی است،‌ کسانی سند زمین را در اختیار دارند و در آن‌ها ساخت‌وساز می‌کنند.

در سپتامبر سال گذشته میلادی «ناسا»، اداره ملی هوانوردی و فضای دولت فدرال آمریکا نسبت به عقب‌نشینی گسترده سواحل شمالی دریای خزر هشدار داده بود. دو تصویر ناسا از دریای خزر یکی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲ و دیگری در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۶ عقب‌نشینی دریای خزر را به‌طور تکان‌دهنده‌ای نشان می‌داد.

بررسی داده‌های ماهواره‌ای به ناسا نشان داده است که از میانه دهه ۱۹۹۰ میلادی، دریای خزر در حال عقب‌نشینی در سواحل شمالی و شرقی خود است. ناسا احتمال داد که افزایش دمای ناشی از گرمایش زمین، به تبخیر این زمین‌ها کمک کرده و آن‌ها را از آب دریا تهی ساخته است.

مجله «علم» نیز در پژوهش تازه‌ای تبخیر آب و کاهش دبی رودخانه‌های منتهی به دریای خزر را عامل اصلی عقب‌نشینی آن در شمال و شرق این دریاچه معرفی کرد و نوشت: «دریای خزر، بزرگترین دریاچه جهان، شاهد ۴۹ درصد کاهش کلی و ۷۱ درصد کاهش حجم خالص خود بوده است».