اردوغان از«فلسطین» چه می‌خواهد؟/ آنکارا میزبان ابومازن و نتانیاهو

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: غروب روز دوشنبه، هواپیمای حامل محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در فرودگاه اسنبوغای آنکارا بر زمین نشست. او به دعوت رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به این کشور سفر کرده و قرار است در روزهای آتی، در صورتی که شرایط جسمی نخست وزیر رژیم صهیونیستی مساعد باشد، او نیز مهمان اردوغان باشد.

اردوغان اعلام کرده که می‌خواهد نقش فعال‌تری در حل و فصل مسائل مهم منطقه به ویژه درگیری اسرائیل و فلسطین ایفا کند. سفر ابومازن به آنکارا در حالی صورت گرفته که طی روزهای گذشته، حملات نیروهای ارتش صهیونیستی به مردم مظلوم فلسطین، افزایش چشمگیری یافته است.

در شرایط دشوار فعلی، اقداماتی مانند افزایش فشار نتانیاهو و عناصر راست افراطی بر فلسطینیان، عملیات در جنین در کرانه باختری، ادامه شهرک سازی و تغییر وضعیت مسجدالاقصی شایان توجه است. اما بعید به نظر می‌رسد که با سفر ابومازن به آنکارا، تغییر خاصی در این وضعیت صورت بگیرد.

کودک کش، در راهِ آنکارا

رسانه‌های وابسته به حزب حاکم ترکیه، تمایل دارند سفر رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین به ترکیه را همچون سندی از تحرک دیپلماتیک دولت اردوغان به نمایش بگذارند و بگویند که اردوغان پس از سفرهای متعدد به ویژه حضور در نشست سران ناتو و بازدید از کشورهای حاشیه خلیج فارس، حالا هم به دنبال ایفای نقش مدافع صلح است.

رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، پس از دیدار با اردوغان در نهاد ریاست جمهوری در قصر بش تپه آنکارا، ترکیه را ترک می‌کند و انتظار می‌رود که گفتگوهای او، تعیین کننده بخشی از اهداف و سرفصل‌های گفتگو بین اردوغان – نتانیاهو باشد.

روزنامه‌های چاپ استانبول و آنکارا، با احتیاط از کنار خبر سفر محمود عباس گذشتند و فقط ینی برلیک بود که در صفحه نخست، با چاپ یک عکس کوچک از استقبال معاون وزیر امور خارجه ترکیه از رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، این خبر را منعکس کرد. اما روزنامه ملی گازته، متعلق به حزب اسلامگرای سعادت که همواره مواضع محکمی در حمایت از فلسطین داشته، در مورد خبر سفر نتانیاهو، چنین تیتری به کار برد: «نتانیاهوی کودک کش، به ترکیه می آید».

ترکیه به دنبال آن است که نقش خود را به عنوان یک میانجی منطقه‌ای و بین المللی به نمایش بگذارد. اما شواهد نشان می‌دهد که دعوت ابومازن و نتانیاهو به آنکارا، انگیزه اقتصادی هم دارد.

پای گاز مدیترانه در میان است!

گزارش ویژه روزنامه ملی گازته چاپ آنکارا، حاکی از این است تلاش دیپلماتیک برای تثبیت صلح در فلسطین، پوشش رسمی و اعلانی سفرهای محمود عباس و نتانیاهو به ترکیه است اما در پس زمینه، موضوع مهمی به نام توجه ویژه ترکیه به منابع گازی سرزمین‌های اشغالی، خودنمایی می‌کند. در گزارش مزبور آمده است: «پس از پایان سفر محمود عباس، اردوغان در ۲۸ ژوئیه میزبان بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل خواهد بود. اردوغان و نتانیاهو، روابط دوجانبه ترکیه و اسرائیل را در همه ابعاد آن بررسی کرده و در مورد گام‌هایی که می‌توان برای بهبود همکاری‌ها برداشت، گفتگو می‌کنند. به گزارش رسانه‌های اسرائیلی، از مدت‌ها قبل، نتانیاهو در تلاش بود تا با اردوغان دیداری ترتیب دهد. اردوغان نیز پیامی فرستاد و اعلام کرد، در صورتی حاضر به دیدار است که نتانیاهو، متعهد شود که همکاری گازی اسرائیل و ترکیه را تضمین کند».

در ادامه این گزارش آمده است: «مشخص است که همکاری انرژی یکی از موضوعات اصلی در روابط ترکیه و اسرائیل است. چرا که ترکیه می‌خواهد واسطه‌ای در عرضه گاز اسرائیل به اروپا از طریق مدیترانه شرقی باشد. با این حال، طبق اطلاعاتی که تایمز اسرائیل در اختیار برخی کارشناسان قرار داده است، اسرائیل علاقه چندانی به همکاری انرژی با ترکیه ندارد».

البته تاریخ سفر نتانیاهو به ترکیه قطعی نیست و ممکن است به خاطر وضعیت جسمانی نخست وزیر رژیم صهیونیستی، این سفر به تعویق بیفتد.

علاوه بر منابع بزرگ گاز طبیعی مانند لویاتان و تامار، فلسطین دارای ذخایر مهم گاز طبیعی در حوزه دریایی در نزدیکی غزه است. اما این ذخیره به دلیل موانع ایجاد شده توسط صهیونیست‌ها، امکان توسعه یافتن نداشته است. رژیم صهیونیستی در ماه ژوئن برای بهره برداری از این منبع گاز طبیعی با هماهنگی‌هایی که باید با فلسطین از نظر امنیتی و با حمایت سیاسی مصر انجام شود، چراغ سبز نشان داد. پیش بینی می‌شود گاز طبیعی استخراج شده از این پهنه دریایی در صورت اجرا و انتقال آن به بازارهای جهانی، به نفع تشکیلات خودگردان فلسطین باشد. همچنین از منظر ترکیه، فروش منابع گاز طبیعی مدیترانه شرقی به اروپا از طریق خاک خود از جمله پروژه‌های انرژی است که شایان اهمیت است. اردوغان چندی پیش در راه بازگشت از کشورهای حاشیه خلیج فارس گفته بود: «بهترین هدف و پروژه؛ انتقال گاز طبیعی به اروپا از طریق ترکیه است. در غیر این صورت، هزینه‌های حمل و نقل گاز طبیعی از دریای مدیترانه به اروپا بسیار بالاست. اما زمانی که با ترکیه همکاری کنند، هر دو از نظر استفاده از آن وارد فرآیند سودآوری شده ایم و این فرصت را خواهیم داشت که این تجارت را با نرخ مشخصی با اروپا پیش ببریم».

اردوغان همچنین به این اشاره کرده که گام‌های اول، برای همکاری گازی بین ترکیه و اسرائیل، در زمان برات آلبایراک برداشته شده، اما بعداً متوقف شده است. آلبایراک، داماد ارشد اردوغان، قبل از آن که در وزارت امور مالی و دارایی و از دست دادن منابع ارزی مغضوب و برکنار شود، پست وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه را در اختیار داشت و به طور ویژه برای بر روی معامله گازی با اسرائیل کار کرده بود و در یک مقطع کوتاه، از جراد کوشنر داماد یهودی دونالد ترامپ نیز برای تحقق این هدف، کمک گرفته بود.

گام‌هایی در امتداد عادی سازی روابط ترکیه – اسرائیل

سال ۲۰۲۲ میلادی برای سیاست خارجی ترکیه یک سال شگفتی ساز بود. چرا که اردوغان تصمیم گرفت روابط کشورش را با رژیم صهیونیستی، مصر، سوریه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ارمنستان؛ عادی کند. به استثنای مورد سوریه، همه این اهداف در سال گذشته میلادی به فرجام رسیدند و ترکیه و رژیم صهیونیستی، چند سال پس از واقعه حمله به کشتی ماوی مرمره، یک بار دیگر سفیر نزد همدیگر فرستادند و اتفاقاً ترکیه، تسهیل کننده و مشوق روابط جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی شد!

تحلیلگران سیاسی ترکیه در انتقاد از اقدامات اردوغان می‌گویند؛ او به دیدگاه کارشناسی و نهادی کاری ندارد و سیاست خارجی را بر اساس امیال و خواسته‌های گردشی و سینوسی خودش تنظیم می‌کند. اما آن دسته از کارشناسان روابط بین الملل که با ابراهیم کالن رئیس کنونی سرویس اطلاعاتی میت و هاکان فیدان وزیر امور خارجه کار می‌کنند، استدلال‌های متفاوتی دارند. گروهی از این کارشناسان که در اندیشکده ای به نام SETA قلم می‌زنند، بر این باورند که اهداف استراتژیک سیاسی، امنیتی و اقتصادی ترکیه در شرق دریای مدیترانه و همچنین در آفریقا، از چنان اهمیتی برخوردار است که لازم است هر موضوع دیگری به خاطر آن، کنار گذاشته شود. آنان مجموعه سیاست‌های ترکیه در این منطقه را بر اساس یک نظریه راهبردی و دکترینی به نام «میهن آبی» تعریف کرده اند و می‌گویند؛ ترکیه باید بهای بیشتری به قدرت نظامی و سیاسی در مدیترانه بدهد. چرا که مجموعه‌ای از اهداف ترکیبی در این منطقه، برای تیم اردوغان تبدیل به اولویت حیاتی شده اند که برخی از آنها عبارتند از:

۱. افزایش قدرت نظامی و امنیتی در مدیترانه به منظور اعمال کنترل هر چه بیشتر بر بخش ترک نشین جزیره قبرس و مهار یونان.

۲. تأمین امنیت کشتی‌های اکتشافی و حفاری ترکیه در حوالی قبرس و برنامه ریزی برای بهره برداری بیشتر از منابع هیدروکربنی مدیترانه.

۳. تلاش برای حفظ قدرت دریایی به منظور اعمال بندهای توافق دریایی – امنیتی بین ترکیه و لیبی.

۴. توافق با مصر و رژیم صهیونیستی به منظور فراهم آوردن زمینه‌های انتقال گاز طبیعی از سرزمین‌های اشغالی و مصر به اروپا.

مواردی که بدانها اشاره شد، مجموعه‌ای از دلایل و انگیزه‌های ترکیه برای قدم نهادن در مسری عادی سازی روابط است.

روند صلح، هدفی دور از دست

بر اساس اطلاعاتی که از خلال مصاحبه‌های فایض مصطفی، سفیر فلسطین در آنکارا با مطبوعات عربی به دست آمده، ابومازن با اردوغان درباره وضهیت سخت فلسطینیان گفتگو خواهد کرد. سفیر فلسطین گفته است: «حمله های روزافزون اسرائیل علیه مردم فلسطین در دیدار آنکارا در دستور کار قرار خواهد گرفت».

گفته می‌شود یکی از موضوعاتی که در رأس برنامه‌های سفر محمود عباس قرار گرفته، احتمال از سرگیری مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین است. اردوغان بر این باور است که عادی سازی روابط ترکیه با کشورهای پیشرو جهان عرب به ویژه مصر و کشورهای حوزه خلیج فارس پس از اسرائیل، بر مسئله فلسطین تأثیر مثبت می‌گذارد. او در بازگشت از سفر خود به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی در تاریخ ۱۷ تا ۲۰ ژوئیه به پرسشی درباره تأثیر این تماس‌ها بر مسئله فلسطین پاسخ داد و گفت: «در مورد دیدگاه‌هایمان درباره فلسطین، بین ما و برادرانمان در کشورهای حاشیه خلیج فارس هیچ تفاوتی وجود ندارد. ما در مورد اسرائیل نیز صحبت‌هایی داشته ایم. ما اقداماتی را انجام خواهیم داد و این روند تسریع خواهد شد». همچنین قرار است اردوغان درباره موضوع فلسطین و اسرائیل با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر گفتگو کند.

این در حالی است که مدتی طولانی است که روند صلح به حالت تعلیق درآمده است. زیرا رژیم صهیونیستی راه حل دو کشوری را نمی‌خواهد و با مساله مهمی به نام ضرورت بازگشت به مرزهای ۱۹۶۷ موافقت نکرده است. البته مقاومت فلسطین نیز هیچگاه حاضر به پذیرش این راه حل نخواهند بود و مقاومت را تنها راه تحقق حقوق ملت فلسطین می‌دانند. در نتیجه آغاز یک روند جدید در این زمینه آسان به نظر نمی‌رسد. ترکیه قبلاً اعلام کرده بود که رفع اختلاف نظر بین گروه‌های فتح و حماس در فلسطین و ایجاد یک اداره مشترک، از اهداف مهم آنکارا است و یک تیم عالی رتبه کارشناسی بر روی آن کار می‌کند. اما حالا، مدیریت این روند به دست مصر افتاده و ترکیه نقش تسهیل کننده را ایفا می‌کند.