نوای حزن انگیز "حسین وای" در نی های لاهیجان دمیده می شود

ایسنا/گیلان در حیاط گورستان و بقعه آقا سید حسن در روستای «صیقل بنه» نوای «وای حسین وای حسین» کرنانوازان به گوش می رسد، اما در میان این گروه ۱۰ نفره جای استاد کرنانوازی لاهیجان خالی است؛ دیگر استاد «مولایی» توان ندارد که در کرنای چهار متری بدمد... گویی صور اسرافیل دمیده می شود و مردگان را زنده می کند.

«کرنانوازی» اگرچه خاستگاهش شهر رودبنه لاهیجان است، اما سال ها به همت استادانی همچون «مولایی»، به دیگر روستاها و خاصه شهر لاهیجان هم رسیده است و کسی نیست که نداند کرنانوازی، یکی از آئین های خاص منطقه لاهیجان است.

نوایی حزن انگیز که گویی صفیر جنگ در نی های قطور مرداب دمیده می شود و هنر چه زیبا در آئین های دینی و رسوم محلی به خدمت گرفته می شود و نیاکان هنرمند ما نی های قطور مرداب و کدوهای قلیانی را برای ساخت ابزار موسیقی به خدمت می گرفتند.

عزای شهادت سرور و سالار شهیدان فرصتی فراهم نمود تا هنر در قالب آئین های محرمی ریخته شود و در شهر لاهیجان با توجه به پیشینه حضور «سادات آل کیا» به عنوان فرمانروایان محلی شرق گیلان در پیش از صفویه، آئین های محرم از تنوع بیشتری برخوردار است.

مراسمی همچون «چهل منبر» و «کرب زنی» اگرچه خاص مردم لاهیجان است، اما هیچکدام به پای «کرنانوازی» نمی رسد؛ سازی که شب عاشورای حسینی نواخته می شود.

«کرنی» یا «کرنا» مرکب از دو لغت «کر» و «نای» است که کر به معنی «جنگ» و نای همان «نی» است. کرنا(نی) سازی بلند و دارای صدای بم است که فقط با دم نوازنده نواخته می شود و کرنانوازان برای برآوردن صدای آن از دم و بازدم خود استفاده می کنند.

طول کرنا بین دو تا چهار متر و گاهی بیشتر است و صدا از سر عصایی شکل کرنا خارج می شود. معمولا به صورت دسته جمعی و در قالب گروه های ۱۰ نفره کرنا نواخته می شود که یک نفر سرگروه(سرکرناچی) بوده و بقیه حدود پنج تا هشت کرنانواز او را همراهی می کنند.

محمود فرضی نژاد، سرپرست گروه موسیقی دیلمون در این باره می گوید: کرنانوازی، یکی از سنت های عزاداری است که در نواهای عاشورایی بیشترین کاربرد را دارد.

وی که پژوهشگر آواها و آئین های محلی است، توضیح می دهد: امروز نوای کرنا در سوگواره های عاشورایی، محتوای قدسی به خود گرفته است و می توان گفت جزو آئین های عاشورایی و موسیقی حماسی و مذهبی شده است.

ساز «کرنا» در مقابل «سُرنا» است و سرنا در گیلان برای مجلس های بزم و شادی استفاده می شود، اما کرنا در مراسم هایی نظیر یاوردهی، فراخوان کردن برای حرکت های عمرانی، جنگ ها و پیکارها به کار می رفت.

این ساز در نواهای عاشورایی بیشترین کاربرد را دارد و در دسته‌جات سوگواری تک‌نوازِ گروه، مصیبتی از امام حسین(ع) را در داخل کرنی دمیده و پس از آن صدای «وای وای» از کرنای وی به گوش می‌رسد. در این لحظه دیگر اعضای گروه، نوای «حسین وای» را در کرنا می‌دمند. بدین ترتیب شنوندگان «وای وای، حسین وای» را از تک‌نواز و گروه او می‌شنوند.

فرضی نژاد اضافه می کند: کرنا یا به گویش محلی «کرنی» یا «کرنه» در واقع قدیمی ترین و ابتدایی ترین سازهای هوا - صدا در نواحی مختلف ایران است و بیشترین کاربرد این ساز در میان ساکنین قدیمی البرز بود؛ البته قدمت کرنای را از دوره هخامنشیان تخمین زده اند و پژوهشگران موسیقی معتقدند که در دوره هخامنشی موسیقی در گیلان وجود داشته است و از آنجایی که گیلان منطقه ای حاصلخیز و محل کارزار بود، کرنا به این منظور و در زمان حماسه ها و جنگ ها به کار می رفت.

وی که چندسال پیش خود فنون ساخت کرنا و نواختن آن را  به صورت حرفه ای از کرنانوازان سنتی آموخته است، درباره خاستگاه کرنا می گوید: خاستگاه اصلی این ساز در ایران، با این مشخصات، استان گیلان و مشخصا روستای «رودبنه» در حوالی شهر لاهیجان است که بعدها در شهرهای دیگر هم رواج می یابد. من برای یاد گرفتن کرنا نزد استاد مولایی، از پیشکسوتان نوازنده کرنای در روستای فوشازده لاهیجان رفتم. همینطور با کرنانوازان روستای بی بالان در حوالی کلاچای ارتباط برقرار کردم و طریقه نواختن و ساختن کرنای را یاد گرفتم.

سرپرست گروه موسیقی دیلمون ادامه می دهد: اساتید کرنای به خاطر شرایط سنی یا در گروه دیلمون حضور نمی یافتند و یا پیرمرد بودند و با فضای کارهای ما ارتباط برقرار نمی کردند. گاهی عقاید خاص خودشان را داشتند و هر جایی نمی نواختند و همین موجب نقص در کارهایمان می شد؛ بنابراین تصمیم گرفتم هم ساخت کرنای و هم نواختنش را یاد بگیرم تا گروه دیلمون نوازنده کرنای خودش را داشته باشد.

فرضی نژاد، درباره ویژگی های این ساز می گوید: کرنا، متشکل از یک بدنه بلند می باشد که همان لوله صوتی است و دهانه محل دمیدن و انتهای خمیده، شبیه قوس شاخ گاو و شیپور است. این دهانه شیپوری را «کدو نی» می‌گویند و از جنس کدو تنبل تزئینی است.جنس بدنه از نی آبی است، ولی اکنون از جنس پولسکا ساخته می‌شود. زبانه آن هم از جنس شمشاد و قاشقی شکل است و به آن «سر فیشه» یا «کرنه پیشه» می‌گویند که طول دو تا چهار متری دارد.

قرن هاست نوای «وای حسین وای حسین» در کرنای لاهیجان دمیده می شود و بقعه آقا سید حسن روستای صقل بنه بخش رودبنه، پذیرای کرنانوازانی است که نواهای عاشورایی را در نی ها می دمند.

گزارش از مهری شیرمحمدی

انتهای پیام