نقدی بر سخنان امام جمعه قم

قبل و بعد از انقلاب، روحانیت معظم چیزهای دیگری می گفتند و الآن چیزی دیگر؛ به طور خاص در دوره آقای روحانی عامل فلاکت اقتصادی را ریشه همه بحران های اخلاقی و معنوی می شمردند. و اکنون طرح مسئله به گونه دیگری شده است. برای نمونه این مطلب آیت الله سعیدی و تفکیکی که در ازای آن انجام می دهند، برای این حقیر که در ۴۴ سال گذشته مباحث مربوط به ارتباط اخلاق و فقر را پیگیری کرده ام بسیار جای تعجب بود. برای مثال آیت‌الله سید محمد سعیدی امام جمعه محترم قم در خطبه‌های نماز جمعه ۶ مردادماه که در حرم حضرت معصومه(س) برگزار شد، عنوان کرد: «با مشکلات اقتصادی زندگی مردم سخت می‌شود اما با مشکلات اخلاقی خانواده‌ها متلاشی و اشرار حاکم می‌شوند؛ آمر به معروف و ناهی از منکر نباید از انجام امربه معروف و نهی‌از منکر احساس خجالت و حقارت کنند، پاسداری از حریم احکام الهی لذت بخش است و شهدا مروج این راه بودند.»

این تفکیک بسیار عجیب در باره میزان تاثیر مشکلات اقتصادی و مشکلات اخلاقی بر زندگی مردم را نخستین باری است می خوانم. این حدیث که از یک در فقر وارد شما از در دیگر ایمان به در می رود و کفر وارد می شود، اغلب خوانده و شنیده ایم، ضمن این که از منظر حاکمیتی، و سنجه های سیاسی، افزایش تورم و ایجاد فقر، نه تنها مقوله ای به تنهایی اقتصادی نیست، بلکه مربوط به سیاست های کلان حکمرانی است، که حکایت از جایگاه شهروندان، به ویژه دهک های درآمدی ضعیف نزد حاکمیت سیاسی دارد. از این منظر تنظیم سخنان امام جمعه محترم قم به معنای رسمیت دادن به شکاف طبقاتی، نادیده گرفتن فسادهای اقتصادی و اخلاقی وحشتناک ناشی از آن و پرداختن به موضوع های فرعی مانند حجاب و ... است که در صورت حفظ ظاهر قادر است، از جامعه و کشور فساد زدایی کند.

به صراحت باید گفت دیدگاه مذکور رابطه چند جانبه میان فقر، تورم، و انحرافات اخلاقی گسترده ناشی از آن را نادیده می گیرد. به عبارت دیگر سیاستمداران و سیاستگذاران سیاست های کلان تبعیض آمیز، که نتایج عملکردشان به ایجاد یک طبقه جدید اما فاسد به قول میلوان جیلاس منتهی می شود، اغلب نسبت به ارتباط تورم، به عنوان متغیر مستقل، در برابر ایجاد فقر و انحراف اخلاقی و فروپاشی خانواده به عنوان متغیر وابسته، حساسیت نشان نداده و آن را لاپوشانی می کنند. افزایش افسارگسیخته قیمت ها، عطش پول و مصرف، احساس زیان، رواج سوداگری، تشدید فاصله طبقاتی، ظهور طبقه ای از افراد نوکیسه و فاسد، ناشی از شوک های تورمی دولت محترم محرومان به ویژه پس از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، همگی به ایجاد جامعه ای افسرده، بدور از توانمندی لازم برای تشکیل نهاد خانواده، رواج ازدواج سفید، و پرهیز از فرزندآوری نزد زوج هایی که در این شرایط قادر به تشکیل نهاد خانواده هستند، به عنوان یک خطر بسیار بزرگ برای جامعه ایران به شمار می رود. این خطر اخیر می تواند جامعه ایران را سالمند کرده و با افزایش مهاجرت نیروهای جوان، وضعیت فلاکت باری را برای کشور به ارمغان بیاورد. از این رو بزرگترین اشتباه در ارزیابی اثرات تورم بر زندگی مردم، محدود کردن آن به مسائل اقتصادی است.

اما نکته دیگر آن است که چرا در دولت روحانی، همه مصیبت های اخلاقی به شرایط اقتصادی نسبت داده می شد، و از همه مناره ها و بلندگوها، فریاد واسفا بلند بود که هم دین رفت، هم دنیا و هم آخرت. اما در شرایط کنونی، به راحتی بدون توجه به مراجعه به آراء متخصصان، مسئله تمایز میان تاثیر اقتصاد بر خانواده و تاثیر اخلاق همچنین برخانواده به سادگی و بدون پیچیدگی های آن هم در جایگاه بسیار مهم نماز جمعه، به ساده ترین مسایل تقلیل داده می شود. آیا با این رویکرد غیرعلمی، انتظار آن است که نمازهای جمعه شلوغ شوند؟نکته آن است که در هر دوجامعه یعنی هم در زمان دولت روحانی و هم رئیسی، نقش سیاست های کلان مانند عدم حل برجام، تحریم ها، و اعمال دیگر سیاست های تندروانه به درستی مورد ارزیابی قرار نمی گیرد.

البته در پاسخ به مباحث بالا طبیعی است که حضرت آیت الله پاسخ مهمی در ذهن دارند و آن این که ایشان مکلف به آن هستند که ابلاغ پیام کرده و تکلیف را مشخص کنند. اما نکته آن است که اگر مسایل مذکور در حوزه مسایل علمی معنا داده و قابل حل است، و بسیاری از کشورها در این حوزه موفق به حل مسایل خود بوده اند، آیا بهتر نیست از تجربیات دیگران در حل مسایلی چون بحث اخلاق و اقتصاد و رابط میان آن دو کمک گرفته و مورد ملاحظه جدی قرار بگیرد؟ البته عبور از طرح موضوع از بحث تکلیف و مکلف محور به حوزه بحث مسئله محور، از جمله موضوعاتی است که برای مشاهده رابطه میان انحراف اخلاقی به عنوان نتیجه تورم و مشکلات اقتصادی، بسیار ضروری است البته اگر حضرت آیت الله مایل باشند مشکلات از این طریق یعنی راه حل های علمی حل و فصل شود؟

*روزنامه نگار

۲۱۶۲۱۶