وقتی که مو سفیدان دو دین یک روایت از عشق ساختند/ «مکن ای صبح طلوع» به روایت سید مهدی شجاعی و لوریس چکناواریان

حسین قره: سید مهدی شجاعی نویسنده‌ای که بیشترین آثار دینی در حوزه ادبیات از رمان تا ترجمه و پژوهش و... را خلق کرده است، نوشتن سوئیت سمفونی رسول عشق و امید را هم در کارنامه دارد. در این سمفونی از آفرینش و زندگی پیامبران تا ازدواج و جنگ و صلح امامان شیعه روایت شده است، اثری که به دلیل همکاری او با لوریس چکناواریان به یک شاهکار هنری بدل شد.

سوئیت سمفونی رسول عشق و امید هم‌زمان با مبعث پیامبر اسلام، در مرداد و شهریور ۱۳۸۶ در تالار وحدت اجرا شد. این سمفونی جلوه اشتراک ادیان الهی بود و حضور یک مسلمان شیعه در کنار یک مسیحی ارمنی رؤیای این اشتراک و هم‌زیستی را تحقق بخشیده بود.

چکناواریان جوشش برای مهربانی، صلح و آرامش

آن‌سوی این سوئیت سمفونی لوریس چک ناواریان یک رهبر ارکستر ایرانی- ارمنی بود که عشق او به سرزمین مادری یعنی ایران فرهنگی بزرگ سال‌ها ظهور و بروز داشت. او سمفونی، اپرا و... برای اساطیر ایران نوشته است، از رستم و سهراب شاهنامه تا سیمرغ عطار نیشابوری. چکناواریان در حوزه موسیقی کلاسیک ایران جز معدود رهبران ارکستری است که تجربه سال‌ها کار در اروپا و آمریکا را دارد.

آن سال‌ها اگرچه هم‌زمان تنش بین جریان‌های متعدد فرهنگی همچون تمام یک قرن پیش از آن وجود داشت؛ اما هنوز امیدها برای خلق آثاری چنین که حاصل یک وفاق ملی بود، وجود داشت. به خاطر دارم سال‌ها قبل از اجرای این سمفونی لوریس چک ناواریان در پهنه مقابل تئاتر شهر با دقت به تماشای اجراهای تعزیه می‌نشست و با ضبط‌صوت کوچکی که به دست داشت نغمات را ضبط می‌کرد.

چکناواریان در یک مصاحبه با تأکید بر این‌که همیشه با عنوان اقلیت مذهبی در کشورمان مخالف بوده و هست، گفت: ما به‌عنوان یک ایرانی در هر دین و فرهنگی که قرار گرفته باشیم در یک کشتی کنار هم هستیم و به این موضوع هم افتخار می‌کنیم که فارغ از مذهب به‌عنوان یک ایرانی در کنار هم زندگی می‌کنیم؛ بنابراین وقتی من به‌عنوان یک ایرانی می‌آیم و درباره پیامبران الهی که حضرت محمد (ص) نیز در ردیف این پیامبران قرار دارد، اثر موسیقایی را تولید می‌کنم موضوع عجیبی نیست چراکه وجود این پیامبر گرامی نیز مانند پیامبر ما پر از دوستی و مهربانی است که چیزی جز صلح و آرامش را برای مردم دنیا نخواست.

او ادامه داد: من در ساخت این موسیقی همه تلاش خود را انجام دادم که تمام مفاهیم موسیقی مذهبی ایران را به زبانی بین‌المللی و هنری تبدیل کنم تا با این رویکرد دنیا نیز متوجه حرف‌های ما باشد.

سید مهدی شجاعی رمزگشایی از رمز و راز خلقت

سید مهدی شجاعی در همان روزها درباره خلق این اثر گفته بود: «متن سوئیت سمفونی رسول عشق و امید عصاره تمام کتاب‌های دینی است که تابه‌حال نوشته‌ام. برای نوشتن این سوئیت سمفونی از هیچ کتابی به شکل مستقیم استفاده نکردم، ولی این کار عصاره تمام کتاب‌های دینی است که تابه‌حال نوشته‌ام.»

آن روزها بحث چاپ کتاب این سمفونی هم مطرح بود که شجاعی درباره این کار تصریح کرد: «به نظرم تولید این اثر کار جالبی می‌آید چون تجربه جدیدی در ترکیب چند هنر مختلف است و می‌تواند مفید باشد، نکته مهم موسیقی است، مخاطب با نت‌هایی مواجه است که به صدا رسیده و اگر این کتاب بدون قطعات موسیقی چاپ شود، ناقص است.»

شجاعی اسکلت سوئیت سمفونی رسول عشق و امید را رمز و راز خلقت انسان دانست که با حضور پیامبران رمزگشایی می‌شود. نویسنده سمفونی ادامه داد: «داستان درباره ولادت مسیح (ع)، خلقت انسان، تولد، وفات و مبعث پیامبر (ص)، عید غدیر خم، ازدواج و شهادت امام علی (ع)، قبل و بعد از واقعه کربلا و دیگر امامان است.»

در آن سال بسیاری از شخصیت‌های هنری و سیاسی و فعالان اجتماعی این اثر را دیدند. اگرچه بارها تأکید شد که این سوئیت سمفونی در شهرهای بزرگ و شهرستان‌ها هم اجرا شود؛ اما در همان ۱۵ شب تالار وحدت به یاد و یادگار ماند و به یک خاطره فرهنگی تبدیل شد.

این روزها بخشی از آن سمفونی دست‌به‌دست می‌شود. آن بخشی که ارکستر سمفونیک می‌خواند:

امشب را شه دین در حرمش مهمان است

مکن ای صبح طلوع

عصر فردا بدنش زیر سُم اسبان است

مکن ای صبح طلوع

از آن اجرا و از آن سال‌ها که تعاملات فرهنگی بین هنرمندان به خلق چنین آثاری می‌رسید، سال‌ها گذشته است. انگار هیچ نهاد فرهنگی خود را موظف نمی‌داند بدون نگاه به محدودیت‌ها آثاری چنین فاخر را تولید کند.