پشت پرده پروژه نگاه به شرق/آیا اعضای ناتو از بند ۱۰ عبور می‌کنند؟

‌خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: بحران اوکراین و متعاقب آن پیشبرد پروژه «روس‌هراسی» بستر را برای گسترش ناتو هموار کرد؛ پروژه‌ای که ابتدا یارگیری در داخل خاک اروپا را در دستور خود قرار داد و نام فنلاند چند ماه پیش به عنوان سی و یکمین عضو ناتو ثبت شد. سوئد نیز در صف الحاق به پیکره سازمان پیمان آتلانتیک شمالی قرار دارد.

جزئیات مرتبط با گسترش ناتو را می‌توان در بند ۱۰ این معاهده یافت که تاکید می‌کند «طرفین می‌توانند با توافق اتفاق آرا از هر کشور اروپایی دیگری که در موقعیتی برای پیشبرد اصول این معاهده و کمک به امنیت منطقه آتلانتیک شمالی برای پیوستن به آن باشد، دعوت به عمل آورند»؛ بندی که محتوای آن آشکارا از الحاق کشورهای اروپایی سخن به میان می‌آورد نه کشورهای شرقی.

همان طور که ناتو بعد از فروپاشی ورشو به عنوان اتحاد نظامی رقیب، فلسفه وجودی خود را از دست داد اما به حیات خود ادامه داد، اینک برخی اعضای آن به ویژه آمریکا در مورد گسترش و یارگیری در شرق نیز در صدد عدول از بند ۱۰ برآمده‌اند؛ موضوعی که نشان می‌دهد، هدف مهار چین است.

تمرکز ناتو بر ژاپن و کره جنوبی

اگرچه ناتو یارگیری از اعضای اروپایی را به بهانه بحران اوکراین و روسیه در دستور کار قرار داده اما پروژه گسترش به شرق به ویژه هدف‌گذاری ژاپن و کره جنوبی بی‌ارتباط با راهبرد غرب در قبال قدرت‌یابی روزافزون چین نیست.

ژاپن از جمله کشورهای شرقی است که به دلیل اختلاف با چین و نزدیکی به آمریکا، تمایل زیادی برای الحاق به ناتو دارد. «کوجی تومیتا» سفیر ژاپن در آمریکا در ماه می، تصریح کرد که ژاپن در تلاش است تا یک دفتر رابط ناتو در توکیو افتتاح کند که در صورت تحقق اولین دفتر رابط ناتو در آسیا می‌شد.

طرح افتتاح دفتر رابط ناتو در ژاپن از سال ۲۰۰۷ تاکنون به طور متناوب مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌است و در آن زمان، «شینزو آبه» نخست‌وزیر وقت ژاپن برای اولین بار از دفاتر ناتو بازدید کرد و این موضوع در ماه‌های اخیر از سوی ژاپن مطرح شده‌است.

کره جنوبی نیز مسیر ژاپن را در پیش گرفته‌است. تیرماه امسال «یون سوک یول» رئیس جمهوری کره جنوبی در نشست دو روزه سران ۳۱ کشور عضو سازمان ناتو در ویلنیوس پایتخت لیتوانی شرکت و بر افزایش تبادل اطلاعاتی-نظامی با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی تاکید کرد.

نکته مهم اینکه علاوه بر ژاپن و کره جنوبی، دو کشور دیگر آسیا-اقیانوسیه یعنی استرالیا و نیوزیلند که به عنوان شرکای آسیایی ناتو مطرح‌اند در این اجلاس حضور داشتند.

همکاری این کشورها با ناتو و ماجراجویی‌های این ائتلاف نظامی بر کسی پوشیده نیست. کره جنوبی به نقل از وزارت دفاع این کشور گزارش داده بود سئول همزمان با عزیمت رئیس جمهوری کره جنوبی به لیتوانی برای شرکت در اجلاس سران ناتو، یک هواپیمای حامل کمک‌های نظامی به اوکراین اعزام کرده‌است.

پیشتر دفتر ریاست جمهوری کره جنوبی گزارش داده‌بود که یون سوک یول حداقل ۱۰ نشست دوجانبه را در حاشیه نشست ناتو برگزار و با سران نروژ، هلند، نیوزلند، رومانی، لیتوانی، سوئد، اسلواکی، استونی، فنلاند و مجارستان، همچنین با «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو دیدار خواهد کرد. این دومین باری بود که یون پس از نشست قبلی در اسپانیا در سال گذشته در اجلاس ناتو شرکت می‌کرد.

هدف‌گذاری تایوان از سوی ناتو

در کنار کشورهای فوق‌الذکر که از سوی ناتو هدف‌گذاری شده‌اند، تایوان هم همواره مورد توجه آمریکا و متحدان اروپایی آن قرار داشته‌است. بنابراین باوجود هشدارهای مکرر چین درباره هرگونه ارتباط مستقیم دولت‌ها و سازمان‌های خارجی با جزیره تایوان به‌عنوان یک کشور مستقل، همواره از تعامل کم‌سابقه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی با تایپه خبرهایی به گوش می‌رسد.

چند ماه پیش یک افسر نیروی هوایی تایوان جزئیاتی از تعامل ارتش این جزیره با ائتلاف نظامی ناتو را بازگو کرد و گفت او به همراه مقام‌های ارشد در برنامه آموزشی شش ماهه ناتو در ایتالیا شرکت کرده‌بود.

سرهنگ دوم «وو بونگ-یِنگ» خلبان ارتش تایوان طی نشست خبری در پایگاه هوایی «سینچو» ضمن اشاره به حضور خود در دوره آموزشی شش ماهه ناتو در سال ۲۰۲۱ در رُم، توضیح داد: «این برنامه، یک تبادل علمی بود، نه تعامل نظامی. البته آنها درباره تایوان بسیار کنجکاو بودند. آنها می‌خواهند از وضعیت و توانمندی‌های کشور ما اطلاع پیدا کنند.»

بنابراین تایوان با اینکه هیچ ارتباط دیپلماتیک رسمی با کشورهای عضو ائتلاف ناتو ندارد اما تعاملات نظامی محکمی با آمریکا به‌عنوان اصلی‌ترین بازیگر عضو ناتو با هدف تأمین تسلیحاتی خود برقرار کرده‌است.

البته مخالفت برخی از اعضای ناتو همچون فرانسه باعث شده که تا کنون اقدامی جدی از سوی آمریکا برای الحاق دول آسیایی به این ائتلاف نظامی صورت نگیرد. پس از سفر «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه به پکن و اعلام مخالفت صریح او با رویکرد پُر هزینه آمریکا در شرق آسیا، مقامات کاخ سفید در صدد هستند همراهی مطلق لندن با خود را به رخ دیگر بازیگران ناتو بکشند.

اواخر اردیبهشت امسال بود که «لیز تراس» نخست‌وزیر پیشین انگلیس با وجود هشدارهای صریح مقامات چینی با سفر به جزیره تایوان، ضمن بیان اظهاراتی تحریک‌آمیز علیه پکن و ارزیابی تایوان به عنوان «در خط مقدم نبرد جهانی برای آزادی»، خواستار تشکیل یک «ناتو اقتصادی» برای مقابله با چین شد.

تراس در ادامه مدعی شد که پکن از مشارکت بین‌المللی تایوان به عنوان راهبرد استفاده می‌کند و خواستار پیگیری و تأیید سریع عضویت تایوان در توافقنامه جامع مشارکت ترانس پاسیفیک و ممانعت از عضویت چین شد.

لازم به ذکر است که پس از سفر «نانسی پلوسی» رئیس سابق مجلس نمایندگان آمریکا، این دومین بار است که یک سیاست‌مدار غربی در این سطح به تایپه سفر کرده‌است؛ سفری که با انتقادات زیادی همراه بود. سفارت چین در لندن با انتشار بیانیه‌ای با انتقاد شدید از سفر نخست‌وزیر سابق انگلیس به جزیره تایوان این اقدام را «نمایش سیاسی خطرناک» توصیف کرد که جز ضرر چیزی برای بریتانیا به همراه نخواهد داشت.

پیش از آن نیز «وانگ ون‌بین»، یکی دیگر از سخنگویان وزارت خارجه چین با هشدار به آمریکا درباره فروش سلاح به جزیره تایوان و تضعیف امنیت این تنگه، گفته‌بود: برخی عناصر قدرت در آمریکا به‌دنبال استفاده از تایوان برای مهار چین هستند. این اقدامات بسیار خطرناک و به مثابه بازی با آتش است.

پروژه مهار چین؛ هدف از گسترش ناتو به شرق

پیشتر تصور می‌شد که هدف اصلی آمریکا و متحدان اروپایی آن از گسترش ناتو، مهار روسیه و کوچک کردن زمین بازی برای سران کرملین است اما با توجه به مواضع اعلانی و اعمالی تصمیم‌گیرندگان ناتو، به نظر می‌رسد که مهار چین اصلی‌ترین هدف آنها است؛ موضوعی که در سند راهبردی اخیر این ائتلاف نظامی به چشم می‌خورد و در آن قدرت اقتصادی و نظامی چین به چالشی برای منافع، امنیت و ارزش‌های ناتو ارزیابی شده‌بود.

هراس آمریکا از چین به عنوان کشوری که بر پایه بسیاری از ارزیابی‌ها تا سال ۲۰۵۰ به قدرت بلامنازع جهان بدل می‌شود، در سند راهبردی ماه ژوئن ناتو آشکارا به چشم می‌خورد.

همچنین در این سند، چین به عنوان قدرت اقتصادی و نظامی که از نظر راهبردی، اقتصاد و تقویت نظامی خود شفافیت ندارد، چالشی برای منافع، امنیت و ارزش‌های این ائتلاف ارزیابی شده‌است. در حالی که در سندهای قبلی همچون سند راهبردی ۲۰۱۰ حتی نامی از چین برده نمی‌شد.

از نگاه ناظران، چین بازیگری با پتانسیل بالا است که توانسته جای پای خود را در کشورهای عربی منطقه و بین متحدان دیرینه آمریکا همچون عربستان سعودی محکم و با موفقیت اختلاف فرسوده تهران و ریاض را با میانجیگری خود، حل و فصل کند. همچنین چین اولین کشوری است که طرح مدونی برای پایان دادن به بحران اوکراین ارائه کرد؛ میانجیگری‌هایی که بر وزن سیاسی چین در جهان خواهد افزود.

همان طور که اشاره شد، افزون بر محتوای ضدچینی در سند راهبردی آمریکا، نشست اخیر سران ناتو نیز رنگ و بوی ضدچینی داشت و با هدف مهار چین با ابزار گسترش ائتلاف به شرق تمرکز داشت؛ موضوعی که باعث شد که تندترین مواضع از سوی مقامات پکن صورت گیرد و دولت چین در واکنش به اظهارات سران ناتو تأکید کرد که چین قاطعانه از حاکمیت و منافع خود دفاع و با هر گونه گسترش ناتو در منطقه آسیا-پاسفیک مقابله می‌کند.

در این بیانیه تصریح شده‌است که «ناتو کورکورانه در امور فراتر از مرزهای کشورهای عضو دخالت می‌کند، موجب تنش می‌شود و ماهیت ریاکارانه خود را به نمایش می‌گذارد. تمایل ناتو برای گسترش قلمرو و سلطه خود آشکار است.»

همچنین چند روز پیش «وانگ یی» رئیس کمیسیون امور خارجی کمیته مرکزی حزب حاکم چین در جریان نشست سالانه وزرای خارجه اجلاس «آسه‌آن» با انتقاد شدید از اقدامات مداخله‌جویانه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در منطقه جنوب شرق آسیا، به این ائتلاف نظامی هشدار داد تا از این منطقه دور بماند.

فرجام سخن

با وقوع بحران اوکراین که از نگاه کارشناسان با تحریک سران کی‌یف آغاز و با سیل کمک‌های مالی و نظامی تشدید شد، مقامات ناتو فرصت را برای یارگیری و پر کردن شکاف‌های دیرینه بین اعضا مغتنم یافتند؛ شکاف‌هایی که باعث شده بود انگلیس به عنوان یکی از اعضای سه‌گانه تروئیکا از پیکره اتحادیه اروپا جدا شود.

حتی در شرایط کنونی هم این شکاف پر نشده و ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو، مخالف جدی الحاق استکهلم به این ائتلاف نظامی است و برای موافقت خود، شرط و شروطی را مطرح کرده‌است؛ شروطی از قبیل الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا که طی دو دهه اخیر همواره مطرح بوده اما عملیاتی نشده‌است.

به فرض موفقیت ناتو در یارگیری بین کشورهای اروپایی بر پایه بند ۱۰ اساسنامه، الحاق کشورهای شرقی همچون ژاپن، کره جنوبی و تایوان به ناتو مغایر با این بند است که تاکید دارد اعضا باید از میان کشورهای اروپایی به اتفاق آرا پذیرفته شوند؛ موضوعی که باعث شده افرادی چون ماکرون صراحتاً با گسترش ناتو به شرق مخالفت کنند.

در همین ارتباط یکی از مقام‌های کاخ الیزه به تازگی اعلام کرده که پاریس از تأیید طرحی برای افتتاح دفتر رابط ناتو در ژاپن خودداری کرده زیرا بر این باور است که این ائتلاف نباید خود را فراتر از منطقه آتلانتیک شمالی گسترش دهد.

بنابراین احتمال اینکه ناتو به شرق تسری بیابد و در میان رقبای چین و روسیه یارگیری کند بسیار ضعیف است اما به نظر می‌رسد که همکاری‌های نظامی- امنیتی این بازیگران با ناتو تقویت شود تا آمریکا و متحدان اروپایی با استفاده ابزاری از متحدان شرقی و بحران‌آفرینی در این پهنه جغرافیایی در صدد مهار و تضعیف چین برآیند.