عدالت باروری و حق کنترل زنان بر بدن‌شان

«زنی که از حق کنترل بر بدنش محروم شده از حفاظت برابر زیر چتر قانون هم محروم می‌شود.»

از قطعنامه‌ «راهپیمایی برای زندگی زنان»،‌ سال ۲۰۰۴

در سال ۱۹۹۴،‌ گروهی از زنان سیاهپوست از جمله «لورتا راس» و دیگر اعضای گروه «مجموعه‌ی عدالت باروری زنان رنگین‌پوست سیستسرسانگ»، در پاسخ به محدودیت‌های جنبش حقوق باروری (اغلب محدود به حق سقط جنین بود) و نیاز به پرداختن به ظلم‌های درهم‌تنیده‌ای که جوامع به حاشیه رانده شده با آن مواجه‌اند، گزاره‌ «عدالت باروری» را ابداع کردند. این فعالان معتقد بودند که مسائل باروری از دیگر دغدغه‌های عدالت اجتماعی جدا نبوده و بدون پرداختن به نابرابری‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسیِ جوامع به حاشیه رانده شده، تحقق کامل حقوق باروری ممکن نیست. عدالت باروری چهارچوبی گسترده‌تر و فراتر از تعریف سنتی حقوق باروری داشته و در برگیرنده‌ طیف وسیع‌تری از مسائل عدالت اجتماعیِ مرتبط با تولید مثل است.

 عدالت باروری به دنبال آن است تا تضمینی بر آن باشد که تمامی افراد،‌ بدون اجبار و تبعیض،‌ در زمینه‌ باروری‌شان حق تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشند. فعالان عدالت باروری معتقدند که عواملی همچون هویت‌های درهم‌تنیده و بی‌عدالتی،‌ بر دسترسی و تجربه‌ افراد به حقوق باروری تاثیر مستقیم داشته و تجربه‌ی افراد به میزان قابل‌توجهی تخت تاثیر مستقیم عواملی همچون نژاد، جنسیت، وضعیت اجتماعی-اقتصادی (طبقه)، وضعیت مهاجرت و… است. شناخت این درهم‌تنیدگی‌ها برای درک و پرداختن به چالش‌های منحصر به فرد جوامع مختلف حیاتی است.

از سوی دیگر جوامع به حاشیه رانده شده در طول تاریخ با بی‌عدالتی‌های باروری، همچون عقیم‌سازی اجباری، کنترل اجباری زایمان و اصلاح‌نژاد مواجه بوده‌اند. جامعه‌ هدف اغلب سیاه‌پوستان، بومی‌ها و سایر زنان رنگین پوست، معلولان، بزهکاران و افراد کم‌درآمدند.

عدالت باروری بر استقلال و تصمیم‌گیری آگاهانه‌ی افراد تاکید بسیار دارد. و در حالی که حقوق باروری بر حفظ و تامین حمایت‌های قانونی مراقبت‌های بهداشتی باروری متمرکز است، عدالت باروری بر موانع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که بر تصمیم‌گیری و دسترسی به مراقبت تاثیر گذارند تمرکز دارد. به چالش کشیدن نابرابری‌های سیستماتیک، حمایت از آموزش جامع مسائل جنسی، مراقبت‌های بهداشتی مقرون‌به‌صرفه، مرخصی با حقوق والدین و حمایت از مراقبت از کودکان از اهداف اصلی فعالان عدالت باروی است. این فعالان مراقبت‌های باروری را حقی انسانی دانسته و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی ایمن و جامع را برای رفاه و توانمندی افراد جامعه ضروری می‌دانند.

حقوق اساسی در عدالت باروری

عدالت باروری از سه اصل اساسی «حق داشتن فرزند»، «حق نداشتن فرزند» و «حق فرزندپروری در محیط امن و سالم» حمایت می‌کند.

«حق داشتن فرزند» یکی از جنبه‌های مهم عدالت باروری است که از افراد و زوج‌ها حمایت می‌کند تا آزادانه در مورد بچه‌دار شدن و تشکیل خانواده بدون مواجهه با هیچ گونه تبعیض یا مانعی تصمیم بگیرند. بر مبنای این اصل هرکسی باید استقلال و اختیار داشته باشد تا انتخاب کند در چه زمانی و چگونه می‌خواهد بچه‌دار شود. در این زمینه استقلال و انتخاب آگاهانه‌ی افراد،‌ دسترسی به روش‌های پیشگیری از بارداری، درمان‌ ناباروری و فناوری‌های کمک به باروری و مقابله و محافظت در برابر تبعیض (برای مثال در زوج‌های همجنسگرا) و در آخر حصول اطمینان از اینکه والدین برای تربیت فرزندان از حمایت و منابع لازم برخوردارند، از اجزای حیاتی آن است. 

عدالت باروری با حمایت از «حق داشتن فرزند» به دنبال ایجاد جامعه‌ای است که در آن همه افراد و زوج‌ها بتوانند در مورد زندگی باروری، خود آگاهانه تصمیم گرفته و به منابع و پشتیبانی که برای تشکیل و پرورش خانواده‌ ضروری است، دسترسی برابر داشته باشند. در چهارچوب عدالت باروی، تصمیمات مربوط به باروری شخصی بوده و باید عاری از تبعیض یا اجبار باشند و افراد بر اساس شرایطشان امکان والدین بودن را داشته باشند.

به چالش کشیدن نابرابری‌های سیستماتیک، حمایت از آموزش جامع مسائل جنسی، مراقبت‌های بهداشتی مقرون‌به‌صرفه، مرخصی با حقوق والدین و حمایت از مراقبت از کودکان از اهداف اصلی فعالان عدالت باروی است

«حق نداشتن فرزند» هم یکی از اصول اساسی عدالت باروری است که استقلال افرادی که تصمیم به نداشتن فرزند دارند یا می‌خواهند والد شدن را به تأخیر بیندازند، به رسمیت شناخته و به آن احترام می‌گذارد. بر مبنای این اصل افراد،‌ بدون مواجهه با موانع یا تبعیض، باید آزادی تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد زندگی باروری‌شان، از جمله تصمیم به بچه دار نشدن را داشته باشند. عدالت باروری از اصل خودمختاری و تعیین سرنوشت افراد،‌ شامل حق تصمیم‌گیری در مورد بچه‌دار شدن یا نشدن بر اساس شرایط شخصی، ارزش‌ها و ترجیحات پشتیبانی می‌کند. و در جهت اطمینان از حصول این حق، برای افرادی که مایل به جلوگیری از بارداری هستند، از دسترسی به گزینه‌های آسان، فراگیر و مقرون به صرفه‌ی پیشگیری از بارداری مانند قرص‌های ضد بارداری، دستگاه‌های داخل رحم (IUD)، چسب‌ها، تزریق‌ها و … حمایت می‌کند. خدمات تنظیم خانواده هم جزء ضروری عدالت باروری است. این خدمات به افراد اطلاعات، مشاوره و پشتیبانی داده تا در مورد آینده‌ی باروری‌شان تصمیم بگیرند. دسترسی به سقط جنین امن و قانونی هم جزء حیاتی عدالت باروری است. این از حق افراد برای تصمیم گیری در عدم ادامه بارداری و دسترسی به خدمات سقط جنین حمایت می‌کند. 

«انگ‌زدایی از انتخاب‌های والدین» جنبه مهمی دیگری از عدالت باروری است که هدف آن به چالش کشیدن هنجارها و انتظارات اجتماعی پیرامون ساختار خانواده و نقش‌های باروری است. بر مبنای این اصل افراد باید آزادی «انتخاب‌های متنوع والدین»،‌ بدون مواجهه با قضاوت یا انگ از سوی اجتماع را داشته باشند. بر مبنای این اصل طرفداران عدالت باروری هنجارهای سنتی و اغلب محدود اجتماعی که مواردی همچون «عادی» و یا «قابل قبول» را که به ساختار خانواده دیکته می‌شود را به چالش می کشند. این هنجارها اغلب بر اساس فرضیاتی که در مورد نقش‌های جنسیتی، وضعیت تاهل یا تعداد فرزندانی که هر خانواده باید داشته باشد شکل گرفته و به صورت پیش‌فرض به عنوان ارزش در نظر گرفته می‌شود. در چهارچوب عدالت باوروی این هنجارها لزوما ارزش شمرده نشده و هیچ مدل واحدی برای زندگی خانوادگی وجود نداشته و افراد باید آزادی انتخاب داشته باشند. 

نمونه‌ای از انگ‌زدایی انتخاب‌های والدین را می‌توان در گفتمان عمومی پیرامون تصمیم به نداشتن فرزند مشاهده کرد. در بسیاری از جوامع این انتظار فرهنگی وجود دارد که افراد، به ویژه زنان، «باید» بچه بخواهند. از این رو کسانی که تصمیم می‌گیرند بچه‌دار نشوند ممکن است با انگ و یا با سوالات و قضاوت دیگران مواجه شوند. فعالان عدالت باروری با به چالش کشیدن این انگ، به ترویج آزادی پذیرش انتخاب زندگی بدون کودک می‌پردازند.

حکومت نامشروع ساعت بیولوژیکی

عدالت باروری با به رسمیت شناختن و حمایت از «حق نداشتن فرزند» به دنبال ایجاد جامعه‌ای عادلانه‌تر و متنوع‌تر بوده  که در آن افراد فارغ از اجبار، انگ و موانع، قادر به تصمیم‌گیری در مورد باروی‌شان هستند. عدالت باروری در این زمینه اهمیت احترام به استقلال فردی و حمایت از طیف متنوع انتخاب‌های تولیدمثلی تمامی افراد، صرف‌نظر از شرایط یا خواسته‌هایشان در رابطه با والد شدن را به رسمیت می‌شناسد. 

«حق فرزندپروری در محیط امن و سالم» بر حق افراد برای تربیت فرزند در محیط‌های امن و حمایتی، عاری از خشونت، فقر و تبعیض تاکید دارد. همچنین حامی سیاست‌ها و سیستم‌های حمایتی است که افراد را قادر می‌سازد تا والدینی مسئولیت‌پذیر و مهربان باشند. 

در این چهارچوب تمامی کودکان حق دارند در محیط‌های امن و حمایت‌کننده‌ای رشد کنند که موجب ارتقای توان رشد جسمی، عاطفی و روانی آنها می‌شود. این به معنای اطمینان از دسترسی خانواده‌ها به مسکن، آب سالم، تغذیه‌ مفید و محله‌ای امن و عاری از خشونت است.

این اصل همچنین مدافع حمایت از کودکان و والدین آنها در برابر هر گونه خشونت و سوء استفاده است. مطابق این اصل کودکان باید در خانواده‌هایی بزرگ شوند که عاری از خشونت فیزیکی، عاطفی، جنسی و همچنین هر گونه غفلت و بی‌توجهی باشد. 

بر مبنای این اصل، عدالت باروری به دنبال یافتن علل ریشه‌ای فقر و تأثیر آن بر فرزندپروری است و حامی سیاست‌ها و برنامه‌های اجتماعی است که به نابرابری اقتصادی می‌پردازند. به همین منظور برای اطمینان از اینکه والدین می‌توانند نیازهای اساسی فرزندان خود را تامین و محیطی پایدار برای رشد آنها ایجاد کنند، لزوم  دسترسی به آموزش، مراقبت‌های بهداشتی، تسهیلات نگهداری از کودکان و کمک‌های مالی ضروری است.

پایان دادن به تبعیض هم از دیگر اصول عدالت باروری است که بر اهمیت ریشه‌کن کردن سیستم‌های تبعیض‌آمیز تاکید دارد. تبعیض بر اساس نژاد، قومیت، مذهب، جنسیت، گرایش جنسی، نقص عضو یا هر عامل دیگری نباید مانع از آن شود که افراد بتوانند فرزندان‌شان را در محیط های امن و سالم تربیت کنند.

عدالت باروری همچنین بر تشکیل سیستم‌های حمایتی اصرار دارد که به والدین کمک می‌کند تا برای فرزندانشان محیطی دوستانه و صمیمانه فراهم کنند. دسترسی به مشاوره‌ی خانواده، خدمات بهداشت روان و شبکه‌های حمایتی که به والدین در غلبه بر چالش‌ها و مشکلات و ایجاد پیوندهای قوی‌تر خانوادگی کمک کند از اولویت‌های عدالت باروری است. 

به طور خلاصه، «حق فرزندپروری در محیط امن و سالم» بخش جدایی‌ناپذیر عدالت باروری است که تضمین می‌کند والدین از حمایت و منابع لازم برای تربیت فرزندان‌شان در محیط‌های آموزشی و امن برخوردارند. و خواستار پیگیری و ایجاد سیاست‌ها و سیستم‌هایی است که در آن از خانواده‌ها در برابر خشونت و تبعیض محافظت کرده و در عین حال به مسائل اساسی همچون فقر و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی می‌پردازد. این اصل به دنبال ایجاد جامعه‌ای است که در آن هر کودک این فرصت را داشته باشد که در محیط خانوادگی سالم و صمیمانه‌ای رشد کرده و رفاه و پیشرفت کودکان را تضمین کند. 

تمرکز بر دسترسی به مراقبت های جامع باروری،‌ دسترسی به سقط جنین امن و قانونی،‌ آموزش بهداشت باروری،‌ عدالت اقتصادی، اصلاحات عدالت کیفری،‌ حقوق اعضای LGBTQ+ و‌ حقوق مهاجرین از جمله مولفه‌های اصلی عدالت باروری است. در نهایت هدف عدالت باروری بر توانمندسازی افراد و جوامع برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه در زمینه‌ی باروری‌، ارتقای شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، که از استقلال تولید مثل و رفاه برای همه حمایت می‌کند، و به چالش کشیدن موانع و نابرابری‌های سیستماتیک است.