آزادی قاچاقچیان، ریجکت باستانشناسان و خبری از نقشبرجسته سرقتی
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری از ریجکت (رَد) شدن ویزای باستانشناسان خارجی و بروکراسی پیچیدهای که دست باستانشناسان را برای تکمیل مطالعات آزمایشگاهی بسته و راه را برای قاچاقچیان و جاعلان آثار تاریخی باز گذاشته است، انتقاد کرد و از تشکیل جلسهای برای بررسی اصالت نقشبرجسته ساسانی خبر داد.
به گزارش ایسنا، مصطفی دهپهلوان که حدود دو ماه از انتصابش به عنوان رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری میگذرد، در نشست خبری که یکشنبه ۱۵ مردادماه برگزار شد، درباره چالشهای مربوط به بودجه، کاوشهای نجاتبخشی، محدودیتها و ممنوعیتهای ورود باستانشناسان خارجی به ایران، بیتوجهی به قاچاق و جعل گسترده آثار تاریخی در مقابل اعمال محدودیتها و بروکراسیهای اداری برای انجام آزمایشها و مطالعات یافتههای باستانشناسی سخن گفت.
او درحالی که برنامهها و ۲۰ اولویت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری را مرور میکرد، گفت: آسیبشناسی دقیق با توجه به نیازهای وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، بهبود ساختار اداری و شرایط مالی، ترمیم و ارتقاء شبکه درونسازمانی، تسریع پژوهشهای میاندانشی و آزمایشگاهی، راهاندازی پژوهشکده گردشگری و صنایع دستی، میراث دیجیتال، میراث فناورانه و گردشگری و میراث فرهنگی و میراث مردمی در خدمت گردشگری و صنایع دستی سرفصل این برنامهها و اولویتهاست که در ۷۲۰ روز باید به سرانجام برساند.
باستانشناسان از کت و کول افتادهاند
او با اشاره به کمبود بودجه پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: امسال فقط چهار و نیم میلیارد تومان بودجه برای پژوهش اختصاص داده که با وجود ۸۸ عضو هیأت علمی و ۱۴۵ کارشناس پژوهشی رقم بسیار ناچیزی است و با این بودجه نمیتوان برنامههای پژوهشمحور را پیش برد. خیلی بد است که کارشناس پژوهشگاه را با ۱۰ میلیون تومان عازم میدان میکنیم.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: برخی از پژوهشگران، از جمله باستانشناسی واقعا خسته شده و از کتوکول افتادهاند چون عمده کار پژوهشگاه محدود شده به پروژههای عمرانی نجاتبخشی و کاوشهای اضطراری. پژوهشکده باستانشناسی چقدر توانسته سیاست علمی داشته باشد و پژوهشکدههای دیگر چه سیاستگذاریای در زمینه پژوهشهای علمی داشته و چقدر موفق بودهاند تا این کشور را در گام علمی جلو ببرند؟ از طرفی انجام مراحل اداری آنقدر پیچیده است که فقط یک تیم لوجستیک نیاز است تا قراردادها را از مراحل پیچیده و بروکراسی و اداری گذر دهد، این کارها توان بدنه پژوهشی را میگیرد. شنیدهام پژوهشگری بعد از شش ماه پیگیری سرانجام موفق شده پژوهشی را پیش ببرد. با توجه بازدیدهایی که از پژوهشکدهها داشتم باید به پژوهشگران دستمریزاد گفت که با وجود این شرایط و امکانات، همچنان ماندهاند.
دهپهلوان ادامه داد: با آنکه گفته شده کل اعتبارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ۱۴۰ میلیارد تومان است و افزایش چند ده درصدی داشته، اما فقط حدود ۱۱۷ میلیارد تومان این اعتبار صرف حقوق اعضای هیأت علمی و کارشناسان میشود، البته اگر این بودجه را کامل اختصاص دهند، چون در همین مدت هر ماه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون تومان کاهش داشته است.
شهر سوخته با ۲۰۰ میلیون تومان کاوش باستانشناسی میشود
او با تاکید بر اینکه از توان تخصصی پژوهشگاه برای جذب درآمد در حوزه گردشگری میتوان استفاده کرد، گفت: فکر میکنید میراث جهانی «شهر سوخته» با چه مقدار بودجه کاوش میشود؛ ۲۰۰ میلیون تومان! در صورتی که با برگزاری تورهای بازدید میتوان بودجه آن را به یک میلیارد تومان رساند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درحالیکه از محدودیت فضای فیزیکی این پژوهشگاه و نبود فضاهای آزمایشگاهی گله میکرد، کند بودن روند و فرایند پژوهش را از دیگر مشکلات و چالشهای موجود دانست و اظهار کرد: چرا در یک کشور توسعهیافته ۱۰ روزه کار پژوهشی انجام میشود، و لی اینجا پروژهای بوده که پس از شش سال تکمیل شده است؟ متاسفانه دسترسی به مواد مطالعاتی بسیار سخت است، بانکهای اطلاعاتی بسیار ناقص است و در ارائه اطلاعات خِست به خرج داده میشود. چگونه میشود که در موزه بریتانیا یکروزه منابع اطلاعاتی مربوط به سکهها را میتوان بهدست آورد، اما در موزه ملی فقط شش ماه طول کشید تا سکههای سلوکی را ببینم؟ البته با حضور دکتر نوکنده ـ رییس کنونی موزه ملی ـ شرایط بهتر شده؛ قبلاً که فاجعه بود.
کرور کرور آثار تاریخی از کشور خارج میشود و کسی صدایش درنمیآید
این باستانشناس در ادامه اظهاراتش درباره محدودیتهایی که برای باستانشناسان وجود دارد، گفت: محوطههای باستانی ما را حفاران نابود کردهاند و کرور کرور آثار تاریخی از کشور خارج میشود و کسی صدایش درنمیآید، ولی باستانشناس سه سال زمان صرف میکند تا یافتههای باستانشناسی را برای آزمایش علمی از کشور خارج کند.
به گزارش ایسنا، تهیه، تکمیل و بهرهبرداری از اطلسها و بانک اطلاعاتی میراث فرهنگی، تسریع فرآیند پژوهش، برونسپاری آنالیزهای عمومی و راهاندازی آزمایشگاه بنیادی C۱۴، Tin Section از دیگر برنامههای رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است که به آنها اشاره و در اینباره تاکید کرد: ما به شدت به این آزمایشگاهها نیاز داریم و دستمان جلو خارجیها دراز است.
دستمان خالی است
دهپهلوان اضافه کرد: راهاندازی آرشیو بقایای زیستی و آزمایشگاههای مرتبط DNA و Paleopathology در کشور ضروری است. ما در کشور آزمایشگاه و جایی را نداریم که بقایای جانوری را آرشیو کرده باشد و اگر پژوهشگری به ما مراجعه کند که مثلا قصد داشته باشد روی گونههای اسب در محوطههای شمال ایران پژوهش کند ما هیچ چیزی نداریم. حال ممکن است در آرشیو شخصی، یا آزمایشگاهی در دانشگاه تهران و موزه ملی مقداری از این مواد را دارند، ولی آرشیو متمرکزی نداریم، دستمان خالی است.
او افزود: ما حتی آزمایشگاه DNA نداریم و مواد باستانی را برای آزمایش از کشور خارج میکنیم و گزارش ژنومهای باستانی ایرانی را در جاهای دیگر منتشر میکنیم. با توجه به شرایط مالی کشور و کمبود فضایی که پژوهشگاه دارد، نمیدانیم چطور میتوان برای راهاندازی چنین آزمایشگاههایی توجیه آورد، هرچند آقای ضرغامی ـ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ قول دادهاند در این زمینه کمک کنند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری همچنین راهاندازی پژوهشکده گردشگری، پژوهشکده صنایع دستی و هنرهای ملی و پژوهشکده موزهشناسی (موزه ملی) را از دیگر اولویتهایش برشمرد و درباره ضرورت راهاندازی پژوهشکده مردمشناسی، اظهار کرد: ما هیچ دستورالعملی برای موزهداری و موزهشناسی در کشور نداریم. پرسش این است ایکوم (کمیته ملی موزهها) و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا حالا چه تعداد موزهدار را به خارج از کشور فرستادهاند تا موزهداری را یاد بگیرند؟ وضع موزهداری کشور واقعا خراب است. چند وقت پیش بازدیدی از یکی از ۱۰ موزه برتر کشور داشتم ولی اوضاع ویترینها، آثار و حفاطت واقعا خوب نبود. ما به چنین مرکز پژوهشی برای موزهها نیاز داریم تا اصول کار را منتقل کند و دورههای آموزشی خوب برگزار کند.
یافتههای باستانشناسی را در سطل آشغال میریزند!
او روی ساماندهی مواد مطالعاتی کاوشها با همکاری اداره کل موزهها به عنوان اولویت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تاکید کرد و گفت: به نظرم مواد کاوشها رهاست. زمانی قرار بود سفالهای یافتهشده توسط استاد «مهدی رهبر» را در محوطهای کار کنم، اما هر چه گشتم پیدا نکردم، بعد از تماس با کارشناس گفت سفالها در گوشه حیاط است، درحالیکه به گفته باستانشناس سفالها باید در یک اتاق میبود، بعدا کاشف به عمل آمد که کارشناس، سفالها را از اتاق خارج کرده تا خودش در آنجا مستقر شود.
دهپهلوان اضافه کرد: اداره کل موزهها درباره مواد مطالعاتی ضابطهای دارد مبنی بر اینکه باستانشناس بعد از کاوش یک ماه وقت دارد آثارش را کارشناسی کند و به امین اموال تحویل دهد، ولی این سازوکار اجرایی نمیشود و برخی باستانشناسان سرخود مواد را رها میکنند. حتی شنیدهام بعضی از باستانشناسان در خانهشان جا ندارند و مواد مطالعاتی را در سطل زباله میریزند که بخشی از این مواد، بقایای جانوری است. در این باره باید استانها و باستانشناس مسؤولیتپذیر باشند. استان مسؤول است فضایی را برای نگهداری مواد یافتهشده باستانی درنظر بگیرد. البته اداره کل موزهها دنبال تفاهم با دانشگاههاست تا برای نگهداری مواد مطالعاتی و باستانی، ساز و کار داشته باشند.
این باستانشناس در ادامه این موضوع خاطرهای را تعریف کرد و گفت: یادم میآید یک محوطه نویافته اشکانی بود که از باستانشناس آن میخواستم عکسهای آن را بگیرد و برای انتشار بفرستد و او هر بار به پیگیریهای مکرر ما پاسخ میداد که تکههای سفال را ندارد و آخر سر هم گفت مدیرکل تازهمنصوبشدۀ استان، دستور داده آنها را بیرون بریزند، برای همین دسترسی نداشته است.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، جذب شرکتهای استارتاپی در حوزه میراث دیجیتال، کسبوکارهای اینترنتی و گردشگری را اولویت دیگر برشمرد و افزود: زمانی ۳۰۰ استارتاپ درگیر بودند، اما الان در کاغذ ۶۰ استارتاپ هستند و در جلسهها هم شش هفت استارتاپ شرکت میکنند.
چرا ویزای باستانشناسان خارجی ریجکت میشود؟
همکاری در تهیه طرح و سند ملی توسعه گردشگری و صنایع دستی و ایجاد ۱۰ پایگاه پژوهشی بینالمللی پویا با همکاری امور پایگاهها از دیگر اولویتهایی است که دهپهلوان به آنها اشاره کرد و در ادامه به موضوع ریجکت (رد) شدن ویزای باستانشناسان خارجی پرداخت و گفت: همین امروز خبر دادند که ویزای یک باستانشناس ژاپنی ریجکت شده است. ایتالیاییها هم چندبار ریجکت شدهاند. آنچه برای ما مهم است ترویج فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی در کشورهای خارجی است، آن هم در شرایطی که بسیاری از کرسیهای ایرانشناسی تعطیل شدهاند و جهان عرب، ترک و چین درحال قبضه دنیاست. چرا باید جلو باستانشناسان خارجی را بگیریم؟
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اضافه کرد: اگر یک باستانشناس خارجی که به ایران میآید، دو ساعت در هفته از وقت دانشگاههای کشور خود را به ایران اختصاص دهد مفیدتر نیست؟ در گفتوگویی که با یکی از مقامات وزارت خارجه داشتم میگفت از بین ۱۱ باستانشناس ایتالیایی که قرار بود به ایران بیایند چند نفرشان ریجکت شدهاند و بقیه هم میترسند و گفتهاند اگر ایران نمیخواهد همکاری مشترک داشته باشد به ارمنستان بروند. هنوز موفق نشدهام در اینباره با نهادهای مربوطه جلسه بگذارم و این را هم بپرسم که چرا باید حراست فلان نهاد یقه باستانشناس کشور را بگیرد و حکم کند که حق ندارد با کشورهای دیگر همکاری داشته باشد. ما فکر میکنیم اینها شیطنت است که مسائل امنیتی را وارد بدنه پژوهشی کند و ما باید بهجد وارد این موضوع شویم. البته که متوجه نگرانیها هستیم، در عین حال که تابع مقرراتیم، ولی باید به گفتوگو برسیم و از حساسیتها آگاه شویم.
به گفته دهپهلوان، ایجاد سه پایگاه بینالمللی پویا در حوزه ایران فرهنگی در کشورهای عراق، ارمنستان و افغانستان که مورد تاکید وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، همکاری جدی برای راهاندازی کتابخانه دیجیتال میراث فرهنگی، ارتقاء جایگاه پژوهشی در سطح منطقه، ارتقاء توان علمی کارشناسان با تاکید بر استانها، اعزام نیرویهای وزارتخانه برای فرصت مطالعاتی، انتشار مجلات تخصصی معتبر و کتابهای مرجع ملی و بینالمللی از جمله اقداماتی است که در دو سال آینده برنامهریزی شده است تا انجام شود.
۸۰ درصد سد را میسازند و بعد باستانشناسان را خبر میکنند!
او در ادامه این نشست خبری درباره سیاست پژوهشگاه درباره کاوشهای نجات بخشی نیز توضیح داد: پروژه های عمرانی نجات بخشی در دو ماه گذشته حواشی زیادی داشته و جلسهای در آب نیرو داشتیم و حدود ۱۸ نفر از مدیران سدها حضور داشتند و بخشی از مشکلات حل شد و موارد دیگر پیگیری میشود. در اینباره دو نکته وجود دارد؛ زمان طلایی پروژهها را اغلب از دست میدهیم. البته به موقع مکاتبه میشود ولی در پیچ و خم اداری گرفتار میشود و یا مدیران کل استانها شخصا وارد ماجرا میشوند، مثلا سد به ۸۰ درصد رسیده و تازه به ما مراجعه کردهاند و ما حالا باید ببینیم در بازه ششماهه و یکساله چه کار باید کنیم، در مناطقی حتی دو یا سه ماه فرصت کار داریم. بنابراین خواهش کردیم در برنامه هفتم توسه پروژهها عمرانی موظف شوند در مرحله امکانسنجی به پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مراجعه کنند.
این باستانشناس اضافه کرد: هنوز به یاد داریم وقتی سد سیمره ساخته شد، باستانشناسان تا کمر در آب بودند و گچبری ساسانی را در میآورد. واقعا صحنه ناراحتکنندهای بود که از ناهماهنگی بین نهادها ناشی میشد.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره اینکه چرا با وجود پیوست مراجعه به پژوهشگاه در پروژههای عمرانی، نهادها اقدام نمیکنند و پژوهشگاه در اینباره منفعل است؟ اظهار کرد: ما منفعل نیستیم. مکاتبات دیر انجام میشود و خیلی وقتها استانها اطلاعات را درست و به موقع منتقل نمیکنند.
یک سد دیگر گورهای عصر آهن و عیلامی را غرق میکند؟
در این زمینه لیلا خسروی ـ رییس پژوهشکده باستانشناسی ـ گفت: پژوهشهای عمرانی نجاتبخشی بخش زیادی از کاوشهای باستانشناسی را به خود اختصاص داده است؛ از سال ۸۳ که طرحهای عمرانی مطرح شد مصوبهای صادر شد که تمام پروژهها در مرحله امکانسنجی سراغ پژوهشگاه بیایند، ولی هرگز این اتفاق نیافتاده و در مرحله آبگیری سراغ ما آمدهاند. پژوهشگاه مایل است در یک برنامه مشخص کار پژوهشی را انجام دهد.
او اضافه کرد: سدها معمولا جایی ساخته میشوند که مهمترین سرشاخهها و استقرارهای بشری وجود دارد، بنابراین انتظار میرود سریعتر پژوهشگاه را در جریان بگذارند. آییننامهها و قوانین نانوشته زیادی داریم، یکی از بحثها نجاتبخشی است که پیشنویس آییننامه آن را آماده کردهایم که بر پایه آن تمام استانها درگیر میشوند و پیوست فرهنگی در پروژهها احیا میشود.
خسروی درباره تاخیر در کاوش نجاتبخشی سد خرسان اظهار کرد: خرسان مسأله پیچیدهای دارد؛ اول اینکه سه کانال قرار است آب را به کویر انتقال دهند و یک درصد سد ساخته شده است و دیگر اینکه در این ماجرا آب نیرو هم با ما صداقت کامل را نداشت و قرار است بازدید حضوری داشته باشیم، به ویژه اینکه در محوطه این سد هکتارها گورستان عصر آهن و عیلامی وجود دارد.
رییس پژوهشکده باستانشناسی درباره کاوشهای زیر آب در شرایطی که کشورهای حوزه خلیج فارس با سرعت درحال کاوشهای زیر آب در خلیج فارس هستند، گفت: با آنکه واحدی برای باستانشناسی زیر آب تشکیل شد، ولی هیچ کاری انجام نشد که احیای این گروه در برنامه پژوهشگاه است.
او درباره سرانجام اطلس باستانشناسی نیز اظهار کرد: هنوز کل کشور بررسی نشده که این اطلس تمام شود. سالانه هزینه خیلی کمی در اختیار پژوهشکده قرار میگیرد که با یک نفر نیروی انسانی سالانه دوهزار اثر ثبت میشود. قرار شد برای امسال مناطق خالی در نقشه ایران در اولویت قرار گیرد و بودجه آن مشارکتی با استانها تامین شود.
آنالیز اصالت نقش «برجسته ساسانی»
در ادامه این نشست مصطفی دهپهلوان ـ رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ درباره نتیجه مطالعات اصالتسنجی نقشبرجسته ساسانی که از موزه بریتانیا به ایران بازگردانده شد، اظهار کرد: صحبت از این است که در آثار استردادی پژوهشگاه نیز وارد شود. جعل و قاچاق در ایران بیداد میکند و گاهی فروشندگان عتیقه و مجموعهداران، باستانشناسان را به مسخره میکنند که توان اصالتسنجی ندارند. اینکه پژوهشگاه در این حوزه چقدر کار کرده موضوع مهمی است. بالای ۵۰ درصد آثاری که در فضای مجازی دست به دست میشود جعلی است و زمینه کلاهبرداری در این فضا فراهم است. فضای مجازی تهی از اطلاعات درست باستانشناسی است و کلاهبرداران زمینه را مناسب دیدهاند.
او ادامه داد: وقتی نقشبرجسته ساسانی به ایران برگشت دغدغه این بود که نحوه برخورد درست با اثر استردادی چگونه باید باشد؟ وقتی اثری خارج از بافت به دست میآید باید به دیده تردید به آن نگاه کرد. اگر اصالت آن را تأیید کنیم و ۱۰ سال بعد مشخص شود این اثر جعلی بوده، در شأن پژوهشگاه و میراث فرهنگی نیست. به نظرم اثر باید نخست در قرنطینه باشد وقتی بالای ۷۰ درصد اطمینان حاصل شد میتوان اصالت آن را تأیید کرد. درباره نقشبرجسته ساسانی برای اولین بار برخورد درست اتفاق افتاد.
دهپهلوان از بررسی نقشبرجسته ساسانی توسط باستانشناسان و مورخان هنر خبر داد و اظهار کرد: دوشنبه ۱۶ مردادماه ۱۴۰۲ در جلسهای نتیجه پژوهشها، بررسیها و آزمایشهای اولیه مطرح خواهد شد. "اصالت اولیه" نقشبرجسته پیش از نمایش تایید شد، ولی در چرخه پژوهش قرار گرفت. در جلسه دوشنبه هم به پژوهشگران خواهم گفت که در صورت تردید اصراری بر تأیید اصالت نیست.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: وقتی موضوع این نقشبرجسته مطرح شد، حدود ۹۵ درصد در فضای مجازی این اثر را جعلی دانستند و به آن دامن زدند، اما اکنون عکسهای حرفهای از این اثر گرفته شده و آنالیزهایی در اختیار پژوهشگران قرار گرفته و یک اثر از رویکرد و دریچههای مختلف درحال بررسی است. این رویه میتواند تربیت و اخلاق پژوهشی باشد که یک سکه و یا یک اثر هم میتواند از سوی دهها پژوهشگر بررسی شود و اینطور نباشد که موزهای آثار خود را از پژهشگران پنهان کند. تا زمانی که چنین رویکردی وجود داشته باشد علم از فضای قاچاق عقبتر میماند.
دست کوتاه پژوهشگاه در بافتهای تاریخی
در ادامه درباره مداخله پژوهشگاه میراث فرهنگی در بافتهای تاریخی با توجه به ثبت بافت تاریخی شیراز سوال پرسیده شد، که دهپهلوان در اینباره اظهار کرد: پیش از آنکه پژوهشگاه به این مسائل ورود کند باید اطلاعاتش را داشته باشیم و به معاونت میراث فرهنگی انتقال دهیم؛ چرا که بخش زیادی از موضوع بافت در معاونت میراث فرهنگی پیگیری میشود.
مهناز اشرفی ـ رییس پژوهشکده ابنیه و بافتهای فرهنگی ـ در اینباره اظهار کرد: ما در کارهای اجرایی نمیتوانیم ورود کنیم، مگر اینکه معاونت میراث فرهنگی یا استانها بخواهند، به هر حال ما توان علمی این کار را داریم، ولی فینفسه نمیتوانیم به موضوعات بافت و ابنیه وارد شویم، این درباره بافت شیراز نیز صادق بود و پژوهشگاه فقط در رأس ورود کرد و اتفاقا یکی از اعتراضات این بود که چرا پژوهشکده نتوانست و یا نگذاشتند ورود کند.
نیکزاد، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز گفت: پژوهشگاه درباره تصمیمگیری برای بافتهای تاریخی جایگاه حاکمیتی ندارد و بیشتر جایگاه علمی و پژوهشی دارد. درباره بافت شیراز نیز نمیتوانستیم در موضوع ثبت مداخله کنیم.
رضایی ـ رییس گروه گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ هم به دنبال انتقادهایی که از سوی برخی خبرنگاران نسبت به عملکرد این بخش مطرح شد، اظهار کرد: ما موظفیم طرحها را براساس اولویت معاونت گردشگری کار کنیم، اینکه آنها روی این طرحها اقدام نکردند، ما مقصر نیستیم. مساله این است که گردشگری اولویت نیست، اما اینکه پژوهشگاه جسارت به خرج میدهد و قصد دارد پژوهشکده گردشگری تشکیل دهد باید به فال نیک گرفت. درحالیکه همیشه گردشگری را سربار میدانستند و علمی با آن برخورد نشده است.
دهپهلوان در این نشست همچنین قول داد ۱۰۰ جلد کتاب پیدیاف در سایت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تا پایان سال قرار داده شود.
انتهای پیام
منبع خبر: ایسنا
اخبار مرتبط: آزادی قاچاقچیان، ریجکت باستانشناسان و خبری از نقشبرجسته سرقتی
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران