تن مرزبان شهر باستانی بیشاپور کازرون در حوض دختر گبر لرزید

چه بسیار آثار تاریخی ارزشمندی که مورد تجاوز و دست درازی قرار گرفته اند چه از سوی افراد سودجو و قاچاقچیان و چه از سوی نهاد‌ها و سازمان ها. از جمله این آثار، حوض دختر گبر اقلید است که حال و روز خوبی ندارد و به درستی از آن نگهداری و حفاظت نمی‌شود.

سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس با اشاره به اینکه حوض دختر گَبر اقلید مورد تعرض قرار گرفته است، اظهار کرد: این یادگار ساسانیان نه تنها به درستی نگهداری و حفاظت نمی‌شود بلکه از سوی نهاد‌ها و ارگان‌های گوناگون با دست درازی‌های گسترده روبروست.

او ادامه داد: اداره اوقاف و امورخیریه شهر اقلید به بهانه گسترش و توسعه مسجد جامع از زاویه پشت آن، به عرصه اثر ملی «حوض دختر گَبر» دست درازی و تجاوز کرده و بخش‌هایی از کوهی که گوردخمه ساسانی «حوض دختر گَبر» بر روی آن تراشیده شده و قرار دارد را نابود کرده و از بین برده اند.

آریا تصریح کرد: علاوه بر این، مسجد جامع اقلید خود یک بنای تاریخی است و هرگونه ساخت و ساز و اجرای طرحی در آن، باید با مجوز و هماهنگی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان انجام شود.

این فعال میراث فرهنگی بیان کرد: چند سالی است که اداره اوقاف و امورخیریه شهر اقلید به بهانه توسعه مسجد جامع، تجاور‌های گسترده و بی رویه‌ای به کوه «تُل غلات» که اثر تاریخی «حوض دختر گَبر» بر روی آن قرار دارد، کرده و بخشی از کوه و عرصه این اثر ملی را نابوده کرده است.

او افزود: از سویی، خود کوه «تُل غَلات» یک اثر طبیعی به شمار می‌آید و هر گونه تعرض به آن ممنوع بوده و تخلف به شمار می‌آید.

آریا اضافه کرد: کوه‌ها به تنهایی یکی از جاذبه‌های طبیعی و پدیده‌ای زیست بومی محسوب می‌شوند که طبق قانون نباید در ساختار آن ها، تغییری بوجود آورد و یا ساخت و ساز کرد.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس اظهار کرد: بر روی کوه «تل غَلات» تنها گوردخمۀ «حوض دختر گبر» قرار ندارد بلکه برجای مانده‌های دیوار دفاعی یک دژ ساسانی بر فراز کوه، چاه آب دستکند مربوط به دوره ساسانی و دیگر دستکند‌های دوره ساسانیان وجود دارد که همگی نشاندهنده ارزش و اهمیت کوه «تل غَلات» است که در طول تاریخ از آن نام برده شده است.

او گفت: به موجب مادۀ ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی، هرگونه دخل و تصرف در آثاری که به ثبت ملی رسیده باشد، تخلف است و جرم محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد و ادارۀ میراث فرهنگی باید هرچه زودتر از دنبالۀ کار آن‌ها پیشگیری کند و نگذارد بیش از این به یادمان‌های ملی و تاریخی آسیب برسد. 

ساخت پلکان در عرصه حوض دختر گَبر

آریا تصریح کرد: یکی دیگر از تجاوز‌ها به یادگار ساسانیان، ساخت پلکانی بر روی کوه و در عرصه «حوض دختر گَبر» است که در چندین سال پیش از سوی شهرداری و بدون پروانه و هماهنگی با میراث فرهنگی به بدترین روش و شیوه اجرا شده است.

او افزود: کارشناسان میراث فرهنگی استان، ساخت پلکان را تخلفی آشکار می‌دانند که آسیب‌های برگشت ناپذیری بر پیکره کوه «تل غلات» وارد کرده است. 

این فعال میراث فرهنگی در فارس ادامه داد: تابلوی معرفی اثر در پایین کوه و در جلوی چشم همگان نصب شده و هشدار‌های لازم و قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی بر روی آن نگاشته شده است و روشن نیست که چرا مسئولان شهری به این مورد توجهی نکرده اند.

او اضافه کرد: همچنین با ساخت پلکان بر بستر کوه، راه برای افراد ولگرد و معتاد باز شده و باید بیننده تعرض‌های بیشتری در آینده باشیم.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس اظهار کرد: به گفته کارشناسان میراث فرهنگی استان، برچیدن پلکان ساخته شده به کوه آسیب می‌رساند و آن را دچار خدشه می‌کند و پلکان باید همان جا ماندگار شود و راهی نیست تا آیندگان این عملکرد اشتباه را داوری کنند.

ساخت و ساز‌های گسترده در حریم درجه یک حوض دختر گَبر

 او تصریح کرد: تعرض‌ها تنها به ساخت پلکان در عرصه و گسترش و توسعه مسجد جامع اِقلید و تجاوز به کوه «تل غلات» پایان نمی‌یابد.

آریا بیان کرد: در حریم درجه یک یادگار ساسانیان و در دامان کوه، چند سالی است که سازه‌ای در حال ساخت و تکمیل شدن است که این موضوع را به آگاهی مسئولان میراث فرهنگی استان رسانده ام.

او ادامه داد: این سازه ناهمخوان تا اسکلت بنا پیش رفته و حریم درجه یک اثر ملی را خدشه دار کرده و شکسته است و باید برچیده شود و وزارت میراث فرهنگی باید برابر قانون در برابر این گونه تخلف‌ها ایستادگی کرده و از یادمان‌های ملی که نشانه‌های هویتی مردم ایران است، دفاع کند.

فعال میراث فرهنگی افزود: همچنین در پشت گوردخمه «حوض دختر گبر» و کوه «تل غلات» از یکی دو دهه پیش به این سو، در حریم و دامان کوه ساخت و ساز‌های گسترده و بی رویه‌ای شکل گرفته که همگی تخلف بوده و قانون را زیر پا گذاشته و بستر طبیعی کوه را نیز خدشه دار کرده اند.

او اضافه کرد: کند و کاو‌های غیرمجاز قاچاقچیان میراث فرهنگی در بالای کوه قابل مشاهده است و نشان از نبود نظارت مسئولان است. 

آریا گفت: گوردخمه «حوض دختر گبر» نیاز فوری به مرمت دارد و ترکی که از گذشته‌های دور بر روی آن بوجود آمده است در آینده‌ای نه چندان دور به یکی از دشواری‌های بزرگ تبدیل خواهد شد و باید هرچه زودتر برای آن طرح مرمت تعریف شود. 

او ادامه داد: همچنین درون خود گوردخمه نیز، پر از فیلتر سیگار و زباله است که دستاورد همان ساخت پلکان غیراصولی و راه دسترسی آسان برای معتادان و ولگردان است که صحنه زشت و زننده‌ای را به نمایش گذاشته است، خلاصه آنکه مشکلات گوردخمه ساسانی حوض دختر گبر اقلید، یکی دو تا نیست.

گوردخمه ساسانی «حوضِ دخترگَبر» اقلید، یکی از سالم‌ترین گوردخمه‌های ساسانی کشور است که در بستر طبیعی و جایگاه باستانی خود ماندگار شده و دارای کتیبه (نوشته) است و همین ارزش آن را دوچندان کرده است. 

این گوردخمه ساسانی در دامنه کوه کوچکی به نام «تل غلات» قرار دارد. بر روی این کوه سنگی، گودالی در سنگ کوه کَنده شده که به نام «حوض دختر گَبر» مشهور است. در پایین این گوردخمه، بخشی از سنگ کوه را به گونه دو پله تراشیده اند. بر بدنه این گور، نوشته‌ای با خط پهلوی ساسانی به طول کمابیش ۲ متر و عرض ۸۸ سانتیمتر نگاشته شده است. سوی خطوط نوشته شده بر سنگ از بالا به پایین است. برخی از واژه‌ها و ۸ رَج (سطر) آغاز نوشته شکسته شده و در جای خود موجود نیست. از همین روی، ترجمه این نوشته بدون سر آغاز است. نوشته‌های بر روی این گوردَخمه در ۲۱ رَج نگاشته شده است.

از ترجمه این سنگ نوشته پهلوی در می‌یابیم که نخست نام و نسب فرد درگذشته در نوشته آمده است. همچنین دارای تاریخ روز خور (یازدهم درگاهشمار مَزدایی) از ماه آبان از سال ششم یزدگردی (برابر با ۶۳۸ میلادی) است. یعنی در اواخر دوره ساسانیان. همچنین فرد درگذشته، مرزبان شهر باستانی بیشاپور کازرون بوده است و بی گمان از بزرگان زمان خود و دارای ارج و احترام بوده است. از سویی، به گمان فراوان فرد درگذشته، زاده شهر اقلید بوده است.

گوردخمه ساسانی «حوض دختر گَبر» با شمارۀ ۹۳۶ در تاریخ ۱۰ آذرماه ۱۳۵۴ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف و آسیب به آن جرم به شمار آمده و پیگرد قانونی دارد.

باشگاه خبرنگاران جوان فارس شیراز