کانون نویسندگان: ماجرای اتوبوس ارمنستان٬ برگی مهم از تاریخ سانسور و سرکوب در ایران است

کانون نویسندگان ایران به مناسبت «سالگرد توطئه‌ وزارت اطلاعات در به درّه افکندن اتوبوس حامل جمعی از نويسندگان» در سال ۱۳۷۵، این رویداد را «برگی مهم از تاریخ سانسور و سرکوب در ایران معاصر» توصیف کرد.

کانون نویسندگان ایران در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه ۱۷ مرداد در کانال تلگرامی خود منتشر کرد «قتل نویسندگان، هنرمندان و دگراندیشان را بالاترین و غیرانسانی‌ترین مرتبه‌ سانسور و فجیع‌ترین شکلی‌» دانست که «در سانسور اندیشه و بیان نمود» پیدا می‌کند.

در این بیانیه آمده است: «۱۷ مرداد یادآور کوشش‌ ناموفق وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در به قتل رساندن جمعی از نویسندگان و روزنامه‌نگاران ایران است که برخی از آنان عضو کانون نویسندگان ایران بودند.»

کانون نویسندگان ایران نوشت: «در تابستان سال ۱۳۷۵ و در راستای قتل‌های سیاسی زنجیره‌ای در دهه‌ ۷۰، وزارت اطلاعات توطئه‌ به درّه افکندن اتوبوس حامل جمعی از نويسندگان را ترتیب داد تا آنان را که به دعوت اتحادیه‌ نویسندگان ارمنستان عازم این کشور بودند، به قتل برساند.»

در این اتوبوس «بیست و یک نویسنده، شاعر و روزنامه‌نگار بی‌خبر از دسيسه‌‌چینیِ نیروهای امنیتی، حضور یافتند. برنامه‌ سفر به گونه‌ای ترتیب داده شد تا سفر به جای هواپیما با اتوبوس انجام پذیرد.»

کانون نویسندگان ایران اضافه کرده است: «در مسیر این سفر مرگبار، راننده‌ که از اجیرشدگان نیروهای امنیتی بود، دو بار اتوبوس را در گردنه حیران تا لبه‌ پرتگاه هدایت کرده و سپس خود را به بیرون پرتاب می‌کند که بار دوم با هوشیاریِ دو تن از نویسندگان، اتوبوس متوقف می‌شود و این سفر نافرجام با نجاتِ مسافران از مرگ به پایان می‌رسد.»

انتشار این بیانیه کانون نویسندگان پس از آن اتفاق می‌افتد که کانون «هنر/فرهنگ/کنش» هم فراخوانی برای گردآوری تاریخچه‌ سانسور حکومتی به روایت اهل هنر و فرهنگ منتشر کرد.

در متن این فراخوان آمده که این کانون «تک‌تک اعضاء جامعه‌ هنر و فرهنگ ایران و نیز همکارانمان در دیگر نقاط جهان» را فرا می‌خواند «که روایت‌های خود را از سانسور آثار خود و دیگران در قالب متن، تصویر، سند، ویدیو و یا صدا در اختیار کانون «هنر/فرهنگ/کنش» بگذارند».

کانون هنر/فرهنگ/کنش نوشته است: «مخاطب ما هنرمندان همه‌ رشته‌های هنری و هر آن کسی‌ست که دستی بر آتش فرهنگ و هنر ایران دارد و مایل است به گردآوری تاریخ سانسور و افشای کردوکار آن کمک کند. بدیهی‌ست که صرف دریافت هر روایت ما را ملزم به انتشار آن نمی‌کند.»

پیشتر این کانون در جریان اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» در بیانیه‌ای از همه هنرمندان و نویسندگان و دیگر دست‌اندرکاران عرصه فرهنگ خواسته بود که وزارت ارشاد جمهوری اسلامی را به رسمیت نشناسند و در مقابل آن بایستند.

در جریان اعتراضات سراسری پس از کشته شدن مهسا امینی در شهریور ۱۴۰۱، نویسندگان و هنرمندان بسیاری نیز به صورت شخصی و در قالب نهادهای صفی از این اعتراضات حمایت کردند.

علاوه بر حمایت از اعتراضات، نویسندگان و مترجمان بسیاری در بحبوحه اعتراضات سراسری سال گذشته اعلام کردند که دیگر با وزارت ارشاد همکاری نخواهند کرد.

کانون نویسندگان ایران در بیانیه تازه خود همچنین واقعه تلاش برای به دره انداختن اتوبوس نویسندگان را «برگی مهم از تاریخ سانسور و سرکوب در ایران معاصر» عنوان کرده که «همواره با شکستن قلم‌ها، بستن روزنامه‌ها، ممنوع‌القلم کردن نویسندگان، ممانعت از انتشار کتاب، حذف کلمات، ارعاب، تهدید، بازداشت، زندان، شکنجه، اعدام، قتل و حذف فیزیکیِ نویسندگان مستقل و آزادی‌خواه همراه بوده است.»

پیشتر محمد رسول‌اف فیلمی را بر اساس ماجرای اتوبوس ارمنستان به نام «دستنوشته‌ها نمی‌سوزند» ساخته است.

در بیانیه کانون، به قتل‌های زنجیره‌ای نیز اشاره شده و آمده است: «پس از قتل تبهکارانه‌ جمعی از روشنفکران و نویسندگان دگرانديش از جمله احمد میرعلایی، غفار حسینی، محمد مختاری و محمدجعفر پوینده، از اعضای کانون نویسندگان ایران، موسوم به قتل‌های زنجیره‌ای که در دهه‌ ۱۳۷۰ اتفاق افتاد، واقعه‌ سفر به ارمنستان به «اتوبوس قتل نویسندگان» و «اتوبوس ارمنستان» شهرت یافت.»

کانون نویسندگان ایران، طی بیش از ۵۰ سال فعالیت خود فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته که یکی از مهم‌ترینِ آنها در سال ۱۳۷۷ رقم خورد، زمانی که عناصری در وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی با ربودن محمد مختاری و محمد پوینده، دو چهره فعال کانون نویسندگان، آنها را به قتل رساند.

بر اساس گزارش شبکه‌های اجتماعی و رادیوفردا/ م. ت./ ف. دو.