چه چیزی پشت توافق آمریکا و ایران نهفته است؟

آمریکا و ایران در روزهای گذشته به توافقی دست یافتند که در نهایت پنج آمریکایی بازداشت شده در ایران و تعداد نامعلومی (در خبرهای مختلف اعداد متفاوتی ذکر شده است) از ایرانیان زندانی در آمریکا آزاد می‌شوند و البته میلیاردها دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران هم از بانک‌های کره جنوبی به قطر منتقل می‌شود.

این توافق پیچیده – که پس از ماه‌ها مذاکره غیرمستقیم بین مقام‌های آمریکایی و ایرانی به دست آمد – روز پنجشنبه ۱۰ اوت/۱۹ مرداد زمانی که ایران چهار نفر از پنج آمریکایی را از زندان به حبس خانگی منتقل کرد، اعلام شد. پنجمین آمریکایی قبلاً به حصر خانگی منتقل شده است.

جزئیات انتقال پول، زمان تکمیل آن و آزادی نهایی زندانیان نامشخص است. با این حال، مقام‌های آمریکایی و ایرانی می‌گویند که معتقدند این توافق می‌تواند اواسط یا اواخر سپتامبر به صورت کامل اجرایی شود.

چه جزئیاتی منتشر شده است؟

بر اساس این توافق، آمریکا به کره جنوبی اجازه داده است تا دارایی‌های مسدود شده ایران را که در بانک‌هایش نگهداری می‌شود از واحد پول کره جنوبی یعنی وون، به یورو تبدیل کند.

سپس این پول به قطر فرستاده خواهد شد، کشوری کوچک و تا حدی مورد اعتماد ایران که میانجی مذاکرات بوده است. مبلغ رفع مسدودی شده در سئول بسته به نرخ برابری ارز در زمان‌بندی تبدیل آن می‌تواند از شش تا هفت میلیارد دلار باشد. این بدهی‌ای است که کره جنوبی به ایران داشت اما هنوز پرداخت نکرده بود. بدهی هم بابت نفت خریداری شده سئول از ایران قبل از اعمال تحریم‌های دولت ترامپ بر چنین معاملاتی در سال ۲۰۱۹ بود.

سخنگوی کاخ‌سفید: پول‌های آزاد‌شده طبق محدودیت‌های اعلام‌شده ما خرج خواهد شد

آمریکا معتقد است که پس از ورود این مبالغ به قطر، این پول در حساب‌هایی محدود و با نظارت کامل نگهداری می‌شود و تنها می‌تواند برای خرید کالاهای بشردوستانه مانند دارو و غذا استفاده شود. در حال حاضر خرید کالاهای بشردوستانه از بسته تحریم‌های گسترده اعمالی واشنگتن بر تهران معاف است.

برخی در ایران ادعای آمریکا را رد کرده‌اند و می گویند تهران کنترل کامل وجوه را در دست خواهد داشت. قطر به طور علنی درباره نحوه نظارت بر پرداخت این پول اظهار نظر نکرده است.

در عوض، ایران باید پنج ایرانی-آمریکایی را که به عنوان زندانی در این کشور به سر می‌برند، آزاد کند. در حال حاضر آنها در هتلی در تهران تحت مراقبت هستند.

چرا اینقدر طول خواهد کشید؟

ایران گفته است که نیازی به دریافت بدهی‌اش به واحد پولی وون کره جنوبی ندارد و باید این مبالغ به دلار یا یورو تبدیل شود. مقام‌های آمریکایی می گویند گرچه کره جنوبی با فرآیند تبدیل این بدهی به یورو موافقت کرده ولی نگران است که تبدیل این حجم از بدهی از واحد وون به ارزهای دیگر به یکباره بر نرخ ارز و اقتصاد آن کشور تأثیر منفی بگذارد.

بنابراین، کره جنوبی به کندی پیش می‌رود و در دوره زمانی طولانی‌تری مقادیر محدودی از دارایی‌های مسدود شده را برای انتقال نهایی به بانک مرکزی قطر تبدیل می‌کند. علاوه بر این، در فرآیند انتقال پول امکان استفاده از سیستم مالی آمریکا وجود ندارد چرا که در قانون موسوم به یوترن دلار این شیوه برای جمهوری اسلامی غیرمجاز شده است. بنابراین یک سری نقل و انتقالات پیچیده و زمان‌بر از طریق بانک‌های کشورهای ثالث ترتیب داده شده است.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا روز جمعه گفت: «ما به طور گسترده با کره جنوبی‌ها در این زمینه کار کرده‌ایم و هیچ مانعی برای انتقال بدهی از کره جنوبی به قطر وجود ندارد».

محمد عبدالعزیز الخلیفی، وزیر کشور قطر در دوحه گفت: «آنچه در این توافق به دست آورده‌ایم نشان دهنده اعتماد این طرف‌ها به کشور قطر به عنوان یک میانجی بی طرف و شریک بین‌المللی در حل و فصل اختلافات بین‌المللی از راه‌های صلح آمیز است.» او به نحوه نظارت بر پول اشاره نکرد.

ایرانی-آمریکایی‌های بازداشت شده چه کسانی هستند؟

هویت سه نفر از پنج زندانی اعلام شده است. هنوز مشخص نیست دو نفر دیگر چه کسانی هستند. دولت آمریکا می‌گوید دو نفر دیگر خواسته‌اند نام‌شان محفوظ بماند و ایران هم تاکنون نامی از آن‌ها نبرده است. نیویورک‌تایمز به نقل از منابعش نوشته که دو نفر دیگر یک «دانشمند» و یک «بازرگان» هستند.

واکنش‌ها در واشنگتن و تهران به توافق بر سر تبادل زندانیان

سه نفر شناخته شده یکی سیامک نمازی است که در سال ۲۰۱۵ بازداشت و سپس به اتهام همکاری با دول متخاصم به ۱۰ سال زندان محکوم شد. دیگری عماد شرقی است که با اتهامات مشابه به ۱۰ ساله زندان محکوم شده است.

نفر سوم مراد طاهباز، زندانی بریتانیایی-آمریکایی ایرانی تبار است که در سال ۲۰۱۸ دستگیر شد و او هم به ۱۰ سال زندان محکوم شد.

جمهوری اسلامی در چهار دهه گذشته از زندانیان مرتبط با کشورهای غربی به عنوان ابزار چانه زنی در مذاکرات استفاده کرده است. از این رو سیاست تعامل ایران با غرب همواره با گروگان‌گیری و چانه‌زنی بر سر افراد محبوس گره خورده است.

چرا این معامله زودتر سر نگرفت؟

تحریم‌های آمریکا پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، اقتصاد ایران را درهم شکسته است.

چندین بار خبررسانی در مورد پیشرفت در مذاکرات بر سر دارایی‌های مسدود شده، به صورت مقطعی موجب تقویت کوتاه مدت ارزش ریال شده است ولی نرخ ارز در سال‌های گذشته رشد شتابان داشته و با خود رکود و تورم بالا را به همراه آورده است.

آزاد شدن این پول، حتی اگر با شروط فراوان و به صورت محدود رخ دهد، می‌تواند فرصت تنفسی برای اقتصاد ایران باشد.

دولت بایدن، در بیش از دو سال گذشته تلاش کرده تا برجام احیا شود. توافقی که عملا پس از خروج ترامپ از آن در هم پاشید و اکنون هیچ کدام از طرفین به آن پایبند نیستند. سال گذشته، کشورهای درگیر در توافق اولیه آنچه را که آخرین و بهترین نقشه راه آنها برای بازگرداندن توافق توصیف می‌شد و جوزپ بورل تهیه کرده بود، به تهران پیشنهاد کردند. ایران قبول نکرد.

با این حال، توافق کنونی که مقیاسی کوچک‌تر از احیای برجام هم دارد در آمریکا منتقدان بزرگی دارد. علاوه بر جمهوری‌خواهان کنگره، مایک پنس، معاون رئیس‌جمهوری سابق و سناتور جیم ریش، جمهوری‌خواه در کمیته روابط خارجی سنا، و همچنین مایک پمپئو، وزیر امور خارجه سابق، همگی این انتقال پول را با پرداخت باج مقایسه کرده‌اند و گفته‌اند که دولت بایدن ایران را تشویق می‌کند تا به گروگان‌گیری ادامه دهد.

آیا آمریکا زندانیان ایرانی را آزاد می‌کند؟

روز جمعه، وزارت امور خارجه ایران در مورد این زندانیان صحبت کرد. مقام‌های آمریکایی از اظهار نظر در مورد اینکه چه کسی یا چند زندانی ایرانی ممکن است در توافق نهایی آزاد شوند، خودداری کرده‌اند. اما رسانه‌های ایرانی در گذشته گفته‌اند چندین ایرانی در رابطه با جرایمی مرتبط با نقض قوانین صادرات آمریکا و محدودیت‌های تجارت با ایران در زندان‌های آمریکا هستند.

تنش در خلیج فارس: آمریکا جنگنده فرستاد، ایران رزمایش هوایی برگزار کرد

این تخلفات ادعایی شامل انتقال پول از طریق ونزوئلا و فروش تجهیزات دو منظوره است که به گفته آمریکا می‌تواند در برنامه‌های نظامی و هسته‌ای ایران استفاده شود.

تنش‌ها در حال کاهش است؟

خیر. فارغ از تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران و بن‌بست برجام، یک سری حملات و توقیف کشتی‌ها در خلیج فارس و دریای عمان از سال ۲۰۱۹ به تهران نسبت داده شده است.

پنتاگون در حال بررسی طرحی برای استقرار نیروهای تفنگدار دریایی برای محافظت از کشتی‌های تجاری در تنگه هرمز است. تنگه‌ای که ۲۰ درصد از کل محموله‌های نفتی جهان از آن عبور می‌کند..

استقرار چشم‌گیر ملوانان و تفنگداران دریایی آمریکا در کنار اعزام هواپیماهای اف-۳۵ و اف-۱۶ و سایر هواپیماها نیز در منطقه در حال انجام است. در همین حال، ایران هم به صورت گسترده به روسیه پهپادهای انتحاری می‌دهد که مسکو هم از آن‌ها برای هدف قرار دادن اوکراین استفاده می‌کند.