چین مالک گنجینه بزرگی از داده‌های ژنتیکی که حاضر به اشتراک آن نیست

گزارش‌ها حاکی از آن است که چین با صرف میلیاردها دلار سرمایه، در تلاش برای تبدیل شدن به یک نیروی برتر در موضوع داده‌های ژنتیکی است و جمعیت عظیم ۱.۴ میلیارد نفری این کشور نیز گنجینه عظیمی از داده‌ها برای تحقق این هدف است.

تا کنون حجم عظیمی از این داده‌ها، در بانک‌های علمی و مراکز تحقیقاتی سراسر چین نگهداری می‌شده است اما اکنون به گفته کارشناسان، دولت چین در حال راه اندازی یک مرکز بزرگ «تحقیقات ژنتیکی ملی» برای جمع آوری علمی داده‌ها و نظارت بیشتر بر آنها است.

در سال‌های اخیر همچنین مقامات چین (برخلاف بسیاری از کشورهای غربی که متعهد شده‌اند اطلاعات را به اشتراک‌ جهانی بگذارند) سختگیری‌های بیشتری داشته‌اند تا مراکز تحقیقاتی خارجی به این داده‌ها و اطلاعات دسترسی نداشته باشند.

در این زمینه حتی مجموعه مقرراتی نیز از ماه ژوئیه اجرایی شد تا دسترسی به منابع ژنتیکی چین برای خارجی‌ها بازهم محدودتر شود.

• احیای الفبا و خط مغولی؛ تلاش اولان باتور برای مقابله با تسلط فرهنگی چین
• چراغ سبز کمیته قوانین افغانستان؛ گام اول برای ثبت نام مادر در شناسنامه‌ برداشته شد
• نگاهی به سیاست دو فرزندی چین و حق داشتن فرزندانی با نام خانوادگی مادر

ضررهایی بیش از منفعت

اما کارشناسان هشدار داده‌اند که این «احتکار ژنتیکی» نه‌تنها همکاری‌های تحقیقاتی جهانی را دشوارتر می‌کند بلکه بطور بالقوه برای چین نیز نتیجه معکوس خواهد داشت.

جوی ژانگ، مدیر مرکز علوم و معرفت جهانی در دانشگاه کنت انگلستان در این باره می‌گوید: «دولت چین می‌خواهد به دلیل پتانسیل اقتصادی عظیم داده‌های ژنتیکی، برتری جهانی خود را در این موضوع حفظ کند... اما چین برای استفاده از این پتانسیل به همکاری بین‌المللی نیاز دارد. وضعیت اکنون به گونه‌ای است که گویا یک معدن طلا در منزل خود دارید اما نمی‌دانید چگونه آن را استخراج کنید.»

داده‌های ژنتیکی برای مطالعه و درمان بیماری‌ها مفید هستند. توسعه تجهیزات دارویی و پزشکی و درک بهتر از چگونگی شکل‌گیری نقایص مادرزادی یا اینکه چگونه ژن‌ها به افزایش عمر افراد کمک می‌کنند (به ویژه با توجه به بحران جمعیتی چین و کاهش نرخ زاد و ولد در این کشور) همه به کمک مطالعه گسترده‌تر این داده‌ها ممکن است.

به همین دلیل است که در سال‌های اخیر، مراکز تحقیقاتی زیادی با همکاری شرکت‌های بیودارویی در مناطق مختلف چین دایر شدند. پیش از این در سال ۲۰۱۵ میلادی دولت اعلام کرده بود که پایگاه داده‌هایش با حدود ۴۴ میلیون ورودی، بزرگترین پایگاه داده‌های جهان است.

حزب حاکم کمونیست نیز قویا از این تحقیقات حمایت می‌کند و بیوتکنولوژی را یکی از «صنایع نوظهور استراتژیک» خوانده که کشور در آخرین برنامه پنج ساله دولت، روی توسعه آن تمرکز دارد. بویژه آنکه همزمان بر اساس گزارش اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی، نشانه‌هایی دیده می‌شود که ایالات متحده (رقیب دیرینه چین در فناوری، نفوذ منطقه‌ای، قدرت نظامی و قدرت اقتصادی) در حال از دست دادن مزیت رقابتی خود در این موضوع است.

با این وجود برآوردها حاکی از آن است که سازماندهی این داده‌ها در چین کار آسانی نیست و به دلیل ماهیت آشفته و پراکندگی پایگاه‌های داده‌ها در سراسر این کشور، بانکداری زیستی در چین (به معنی جمع آوری نمونه‌های بیولوژیکی) هنوز در مرحله جنینی است و به این زودی‌ها عملی نخواهد شد.

جوی ژانگ، مدیر مرکز علوم و معرفت جهانی در دانشگاه کنت انگلستان می‌گوید که بطور مثال برای شروع، اشتراک گذاری داده‌ها حتی در داخل کشور و میان استان‌های مختلف سخت است. علاوه بر این، بسیاری از مؤسسات کوچک‌ زیرساخت مناسبی برای نگهداری، شناسایی و ذخیره‌سازی مواد ژنتیکی به‌گونه‌ای که «قابل استفاده در تحقیقات علمی» باشد را ندارند.

چین قوانین و استانداردهای جدیدی وضع کرده تا بتواند به کمک آنها داده‌ها را بهتر جمع آوری و ارزیابی کند. این کشور همچنین قصد دارد براساس سرشماری که هر پنج سال یکبار برگزار می‌شود، اطلاعات انسانی در استان‌های مختلف جمع و به وزارت علوم ملی تحویل داده شوند. در این سرشماری‌ها به شاخص‌های مهمی همچون شجره‌نامه‌های ژنتیکی یا وضعیت ساکنان مناطق خاصی که دارای بیشترین افراد مبتلا به بیماری‌های ارثی یا «ویژگی‌های فیزیکی خاص» هستند، توجه می‌شود.

اما این قوانین و استانداردهای جدید هم هنوز ابهامات زیادی دارد و درباره شیوه انجام تحقیق و سرشماری نیز یک روش‌شناسی دقیق معرفی نشده است.

دیگر اینکه، چالش‌ محافظت از حریم خصوصی افراد به موازات جمع آوری و استفاده از داده‌های زیستی آنها نیز مطرح است؛ بویژه آنکه در این کشور پیش از این حوادث متعددی درباره قرار گرفتن اطلاعات شخصی افراد در دسترس عموم یا فروش داده‌ها دیده شده است.

به این ترتیب جوی ژانگ معتقد است که چین در موضوع علوم زیستی یک قدرت بزرگ در جهان است اما هنوز یک ابرقدرت نیست و در بسیاری از زمینه‌های پیشرفته، همچنان به همکاری‌های بین‌المللی متکی است.

او می‌افزاید: «امروزه ما در مورد کلان داده‌ها و در مورد استخراج داده‌ها صحبت می‌کنیم. در این زمینه، محدود کردن دسترسی تنها برای چین مضر خواهد بود.»