درگیری ایروان-باکو دوباره شدت گرفته است

به گزارش «تابناک»، پایگاه «دویچه وله» در گزارشی درباره بالا گرفتن مجدد مناقشه میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه قره باغ می‌نویسد: فروشگاه‌ها در شهر استپاناکرت (خانکندی- مرکز قره‌باغ) هنوز باز هستند اما قفسه‌های فروشگاه از کالا خالی است. مواد غذایی، دارو، سوخت و کالاهای بهداشتی – در این پایتخت غیررسمی منطقه جدا افتاده قره‌باغ، منطقه‌ای که در سطح بین‌المللی به عنوان بخشی از خاک جمهوری آذربایجان به رسمیت شناخته شده، عملا کمبود هر نوع کالایی وجود دارد.

این منطقه مورد مناقشه ساکنان اکثرا ارمنی دارد. کالاهای این منطقه تنها از یک مسیر دسترسی یعنی کریدور لاچین منتقل می‌شوند؛ این کریدور به ارمنستان منتهی می‌شود اما جمهوری آذربایجان در دسامبر ۲۰۲۲ این کریدور را مسدود و ارتباط آن منطقه با جهان خارج را قطع کرد.

شبکه آلمانی گزارش داده صلیب سرخ بین‌الملل و نیروهای روسی ناظر بر توافق آتش‌بس حاصل شده در مذاکرات سال ۲۰۲۰ بین ایروان و باکو، اخیرا بعد از مدتها توانستند محموله‌های کمکی را به قره‌باغ انتقال دهند. الهام علی اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان ماه ژوئن گذشته بعد از یک مورد درگیری بین سربازان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مرز مشترک دو کشور،‌ محاصره علیه قره‌باغ را تشدید کرده و ساکنان این منطقه را منزوی‌تر از قبل کرد.

ایست‌بازرسی آذربایجان بر کریدور لاچین

منابع ارمنستانی گفتند، حدود ۱۲۰۰۰۰ نفر در قره‌باغ مجبور به تحمل شرایطی سخت هستند اما مقام‌های جمهوری آذربایجان می‌گویند این رقم به میزان چشمگیری پایین‌تر است. در هر صورت کمبود کالا در قره‌باغ به حدی شدید می‌شود که هنریک مخیتاریان، فوتبالیست سرشناس ارمنستانی و سفیر یونیسف در اوایل ماه اوت در توئیتی خواستار برداشته شدن سریع محاصره از این منطقه بنا به دلایل انسان دوستانه شد.

ارمنستان و جمهوری آذربایجان عملا ماه‌هاست که بر سر پایان دادن به نزاع خود مذاکره داشته‌اند. هرگونه تحول در این مذاکرات به مثابه گام بزرگی به جلو در قبال مناقشه‌ای است که بالغ بر ۳۰ سال ادامه پیدا کرده است. نخستین جنگ بین دو کشور در اوایل دهه ۱۹۹۰ کمی بعد از فروپاشی اتحاد شوروی سابق به راه افتاد و بعد از آن دورهای مکرری از درگیری بین آنها در مرزی که هنوز تعریف نشده، رخ داده است.

منطقه قره‌باغ کاملا در داخل مرزهای جمهوری آذربایجان قرار دارد به همین دلیل این کشور اصل یکپارچگی ارضی را مبنای ادعای خود بر این منطقه قرار می‌دهد. این منطقه از طرف دیگر دارای جمعیت اکثرا ارمنی است به همین دلیل ارمنستان بر حق مردم این منطقه برای تعیین سرنوشت خود تاکید می‌کند. در سال ۱۹۹۱ بخشهایی از قره‌باغ اعلام استقلال کردند اما هیچ کشوری در جهان این استقلال را به رسمیت نشناخت. حتی ارمنستان هم احتمالا به خاطر حفظ امکان مذاکرات صلح با جمهوری آذربایجان این کار را  نکرد.

در سال ۲۰۲۰، جنگ دومی بین دو کشور بر سر این منطقه درگرفت. آتش بسی که با میانجیگری مسکو در ادامه حاصل شد به جمهوری آذربایجان کمک کرد کنترل بخش‌هایی از این منطقه مورد مناقشه را دوباره به دست بگیرد. با وجود نظارت نیروهای روسی بر این آتش‌بس، همچنان درگیری‌های مرگبار بین دو طرف اتفاق می‌افتند. تخمین زده می‌شود که نزدیک به ۳۵۰۰۰ نفر از زمان آغاز جنگ ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر قره‌باغ جان خود را از دست داده و صدها هزار نفر مجبور به فرار از منطقه شده‌اند.

نمایندگان باکو و ایروان در عرض دو سال گذشته چندین بار نشست‌هایی را در شهرهای بروکسل، واشنگتن و مسکو با هدف تبدیل توافق آتش‌بس شکننده به یک معاهده صلح پایدار داشته‌اند. ۶ دور مذاکرات بین دو طرف تنها با میانجیگری اتحادیه اروپا برگزار شده است. در ماه مه، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان موضعی جنجالی را اعلام کرد که ارمنی‌ها را غافلگیر کرد؛ او گفت ارمنستان قره باغ را تا زمانی که ارامنه ساکن آنجا به عنوان یک اقلیت حمایت شده از حقوق فراگیر و تضمین‌های امنیتی برخوردار شوند به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت خواهد شناخت.

با این وجود، دولت خودخوانده قره‌باغ، متشکل از ارمنی‌ها، که از سال ۲۰۱۷ این منطقه را "جمهوری آرتساخ" می‌نامد، تاکنون نپذیرفته که با خاک جمهوری آذربایجان ادغام شود.

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان نیز ظاهرا به این راه‌حل علاقه‌ای نشان نداده است. او بارها خواستار انحلال دولت و پارلمان"جمهوری آرتساخ" و ادغام ارامنه آنجا به عنوان "شهروندان عادی و وفادار" به جمهوری آذربایجان شده است. علی‌اف اخیرا این موضع خود را به عنوان شرطش برای اجازه به رساندن کمک به ارمنی‌های گرفتار شده در قره‌باغ مطرح کرد - شرطی که این ارمنی‌ها بلافاصله رد کرده و یک پیشنهاد "مسموم" توصیف کردند.

منافع کشورهای همسایه به ویژه روسیه و ترکیه باعث پیچیده‌تر شدن مذاکرات باکو و ایروان شده است. آنکارا به طرزی کم و بیش آشکار حامی جمهوری آذربایجان است. دو کشور با توجه به قرابت‌های قومی و فرهنگی بین جوامع ترک زبانشان، هر یک  قائل به مفهوم "یک ملت، دو کشور" هستند. ترکیه همچنین یکی از مشتریان مهم گاز طبیعی جمهوری آذربایجان است.

نشست وزیران امور خارجه آمریکا، ارمنستان و جمهوری آذربایجان

رسانه آلمانی در پایان می‌نویسد: از طرف دیگر موضع روسیه در قبال مساله قره‌باغ پیچیده‌تر است چون با هر دو کشور که برآمده از شوروی سابق هستند روابطش را حفظ کرده هر چند که روابطش به ارمنستان به دلیل وجود جامعه مسیحیان ارتودوکس این کشور نزدیک‌تر است. روسیه به هر دو کشور تسلیحاتش را می‌فروشد اما تنها برای ایروان قیمتی ممتاز در نظر می‌گیرد. روسیه از طرفی یک پایگاه نظامی در شهر گیومری، دومین شهر بزرگ ارمنستان دارد.

جمهوری آذربایجان به دنبال توافق آتش‌بس اخیر خود با ارمنستان که با واسطه‌گری مسکو حاصل شد توانست مناطق وسیعی از قره‌باغ را در کنترل بگیرد. به عبارت دیگر، ارتش روسیه که قرار است نقش "نیروی صلحبان" را داشته باشد و نسبت به درگیری‌هایی که مکررا بین باکو و ایروان بالا می‌گیرد بسیار خویشتندار است.

دیپلمات‌های خارجی گفته‌اند ممکن است تا فصل پاییز توافقی صلح رسمی بین دو کشور حاصل شود اما «همچنان موانع قابل توجهی برای چنین توافقی وجود دارد که باید بر آن‌ها غلبه کنند.»