فهرست محتوایی و زمانی تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد و بنیاد مطالعات ایران آماده شد / تهیه مهم‌ترین اطلاعات آرشیوی از عصر پهلوی

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو به نقل از روابط‌عمومی شبکه مستند، پروژه‌های تاریخ شفاهی در دانشگاه هاروارد و بنیاد مطالعات ایران در شبکه مستند آماده و در دسترس پژوهشگران تاریخ و مستندسازان قرار گرفت.

هدی موسوی، دانش‌آموخته تاریخ و پژوهشگر در این باره گفت: زمستان سال ۱۳۹۸ برای تکمیل پژوهش مستند «ساواک» به کارگردانی یوسف جعفری به طور اتفاقی با مجموعه صدا‌های تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد و تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات ایران برخوردم. پس از شنیدن همه صداها، با طرحی از یوسف جعفری به این نتیجه رسیدیم تا فهرستی محتوایی و زمانی از همه نوار‌های موجود از این دو پروژه برای حفظ و نگهداری در آرشیو شبکه مستند تهیه کنیم تا پژوهشگران و مستندسازان، بتوانند به این گنجینه تاریخ معاصر دسترسی یابند.

وی افزود: آغاز پژوهش و تنظیم این فهرست مرداد ۱۳۹۹ بود و مدتی پس از آن، گروهی از مترجمان برای ترجمه مصاحبه‌های غیرفارسی دست‌به‌کار شدند.

صحبت‌های بیش از ۲۵۰ نفر را بررسی کردیم

این پژوهشگر گفت: در مرحله نخست، کاست‌های هر دو پروژه دسته‌بندی و آمار تعداد نوار‌های موجود آن‌ها تهیه شد. بیش از ۱۰۰ شخصیت از پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد و ۱۵۰ شخصیت از پروژه تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات ایران موجود بود. پس از بررسی‌های اولیه، اولویت کار را با پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد قرار دادم، برای این انتخاب چند دلیل داشتم؛ نخست آنکه مصاحبه‌کننده‌ها در طول مصاحبه اغلب نه ابراز عقیده می‌کردند و نه صرفاً نظرات مصاحبه‌شونده را تایید یا تکذیب می‌کردند. دلیل دوم، توانایی بالای مصاحبه‌کنندگان برای ارائه اطلاعات تاریخی جدید مصاحبه‌شونده بود؛ و در پایان، سومین دلیل تمایل مصاحبه‌کننده برای بیان اطلاعات و ضبط در تاریخ بود. پیش از مصاحبه، توافقنامه‌ای میان مصاحبه‌شونده و دانشگاه به امضا می‌رسید، بنا بر آن اطلاعات ضبط شده تا زمانی که مصاحبه‌شونده تمایل داشت، مسکوت می‌ماند و دانشگاه موظف بود اطلاعات را تا زمانی که بخواهند محرمانه نگه دارد؛ شاید همین عامل سبب شده بود تا راوی تمایل بیشتری برای ضبط اطلاعات داشته باشد.

موسوی افزود: پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد با مدیریت حبیب لاجوردی در شهریور ۱۳۶۰ از مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد شروع شد و در حال حاضر، نوار‌ها و متون پیاده شدۀ آن در سایت این دانشگاه قابل‌دسترسی است. پروژه تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات ایران نیز با اندکی تاخیر از دانشگاه هاروارد آغاز به کارکرد. طرح آن به کوشش مهناز افخمی و غلامرضا افخمی کلید خورد و اکنون در سایت این بنیاد در دسترس مخاطبین قرار دارد.

به گفته این پژوهشگر، بیشتر مصاحبه‌ها در دو مرحله انجام شده است. در مرحله اول، مصاحبه‌کننده بر پایه آگاهی‌ها و داده‌های گردآوری‌شده و با همکاری مصاحبه‌شونده، پیشینه و مراحل خاص از زندگی راوی را مرور کرده است؛ مرحله دوم شامل مصاحبه اصلی بوده و پرسش‌های اساسی مطرح شده است. مهم‌ترین ویژگی همه مصاحبه‌ها، فردمحوری بودن آن‌ها است. در هر دو پروژه، فضای عمومی حاکم به‌خوبی روایت می‌شود. نقش دربار در وقایع، ارائه تصویری از رجال آن عصر، بیان واقعیت‌هایی از درون هیئت حاکمه، آگاهی از برنامه‌های اقتصادی، پیدایش زمینه‌های نارضایتی مردم و علل سقوط رژیم پهلوی به‌خوبی تشریح می‌شود.

وی با اشاره به مرحله دیگری از کار خود گفت: مرحله دوم کار من ورود اطلاعات بود. اطلاعات بر اساس فهرست الفبایی مصاحبه‌شوندگان تنظیم شده و اطلاعات هر فرد بر اساس فهرست موضوعی به ترتیب نوار‌ها طبقه‌بندی شد. فهرست این مصاحبه‌ها در دو فایل اکسل تنظیم شده است که هرکدام دارای چهار شات با عناوین مصاحبه‌های فارسی، مصاحبه‌های غیرفارسی، شخصیت‌شناسی مصاحبه‌های فارسی و شخصیت‌شناسی مصاحبه‌های غیرفارسی است.

این پژوهشگر افزود: تلاش ما بر آن بود تا کاری بدون نقص را به پژوهشگران ارائه کنیم تا بتوانند دسترسی سریع و بهتری داشته باشند، امیدوارم این هدف محقق شده باشد و این تلاش مورد توجه پژوهشگران و مستندسازان علاقه‌مند به تاریخ ایران قرار گیرد و فتح بابی برای روایت هرچه صحیح‌تر و بهتر از تاریخ معاصر ایران باشد.

وی گفت: این فهرست ‍ها در شبکه مستند موجود است و پژوهشگران و مستندسازان برای بهره‌برداری از آن می‌توانند به آرشیو شبکه مستند مراجعه کنند.