نکاتی درباره یادداشت دکتر ناطق الهی از زلزله تهران

به گزارش خبرآنلاین، متن نوشتاری حمید صفاری که در اختیار خبرانلاین گذاشته شده است به شرح زیر است:

جناب آقای دکتر فریبرز ناطقی الهی

با سلام

احتراما مقاله 14 مرداد شما را در سایت خبرآنلاین خواندم. ظاهرا بخشی از صحبت شما متوجه بنده است که لازم می دانم توضیح دهم. صحبتهای بنده در اولین جلسه تاب آوری در برابر زلزله در شواری اسلامی شهر تهران در پاسخ به چهار سوال اساسی بود که سوال 1 آن احتمال رخداد زلزله های بالای 7 برای تهران و سوالات دوم تا چهارم اقدامات حداکثر6 ماهه، 2 ساله و 4 ساله بود. بنده بدلیل فعالیت لرزه ای بمراتب بیشتر گسل مشا نسبت به سایر سناریوها، مخاطره آن را محتمل تر و خسارات سازه ای ناشی از آن را بدلیل فاصله تا تهران، روی بلند مرتبه ها شدیدتر دانستم و درخواست نمودم ضوابط ویژه ای برای ساخت بلند مرتبه ها در تهران تدوین شود. بنده هیچ گاه با ساخت و ساز روی یا حریم گسل موافق نبودم! قبول دارم گسل شمال تهران فعال است و پژوهشهای دیرینه لرزه شناسی نرخ لغزشی حدود سه دهم میلیمتر بر سال و متوسط دوره بازگشتی بین 3175 تا 4075 سال (طی بررسی های 8000 سال گذشته) را برای آن عنوان می کنند. نرخ لغزش گسلهای منطقه البرز بر اساس مطالعات ژئودینامیکی نیز طی چند کار تحقیقاتی منتشر گردیده است که در اینجا به آن و مقایسه با سایر گسلهای فعال کشور نمی پردازم.

اما بحث اصلی جلسه اقدامات عاجل تا اقدامات حداکثر 4 سال آتی بود! از دیدگاه اینجانب بین سه سناریوی گسل مشاء (با دوره بازگشت زیر 200 سال که نوبت آن تقریبا به سر آمده و هنوز رخ نداده )، گسل شمال تهران (با دوره بازگشت بین 3 تا 4 هزار سال) و گسل ری که علیرغم زلزله های بیش از 1100 سال پیش آن (855 میلادی و ماقبل آن) حتی برخی پروژه های ملی به کمک داده های ژئودینامیک چند دهه اخیر، عملا آن را از قالب یک سناریو نیز حذف کرده اند، گسل مشاء با احتمال و سهم بمراتب بیشتر خود را نشان می دهد. البته اینجانب به مطالب زیاد دیگری از جمله عملیاتی ساختن پایگاههای آبرسانی اضطراری، افزایش کیفیت جوشکاری ها با جوش تخت زیرپودری و نصب و اتصال سایر قطعات با پیچ در کارگاههای ساختمانی، استفاده از مصالح سبک و یکپارچه، انتقال پایتخت سیاسی از تهران (بمنظور کاهش تمرکز و توسعه بی حد و مرز تهران) و ارتقاء آئین نامه ها نیز اشاره نمودم. بدیهی است اقدامات بلند مدت بسیاری می توان توصیه نمود که نیازمند مطالعه، توجه و هزینه کردن است.

در پاسخ به نقد مقاله سال 1396 اینجانب، لازم است عرض نمایم صرف خواندن عنوان این مقاله و دیدن واژگان "تحلیل خطر قطعی" برای متخصین کافی است تا بدانند این تحلیل بهیچوجه احتمال رخداد زلزله برای گسلها را در نظر نمی گیرد و با فرض رخداد قطعی برای یک یا چند سناریو انجام می شود. این نوع تحلیل برای ساختمانهای عادی (مسکونی، تجاری، اداری و ...) کاربردی ندارد و ویژه سازه هایی نظیر نیروگاههای هسته ای یا سدهای بزرگ است که شکست آنها عواقب فاجعه آمیزی دارد! این مقاله که مستخرج از بخشی از یک پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی بنده است به ریز پهنه بندی لرزه ای قطعی تهران می پردازد و برای 41 تیپ خاک جایکا برای تهران، متوسط سرعت موج برشی در 30 متر اول خاک را بر اساس روابط ارائه شده توسط تحقیقات انجام گرفته برای خاکهای شهر تهران محاسبه می کند و در شکل 4 آن را مطابق استاندارد 2800 ایران طبقه بندی می کند که نقشه بسیار سودمندی است! در ادامه از یک رابطه معتبر میرایی که بالاترین تطبیق با رخدادهای تجربی ایران را دارد استفاده نموده و با برنامه نویسی برای هزاران مش 500 در 500 متری در گستره شهر تهران، خطر قطعی زلزله را با در نظرگیری نزدیک ترین فاصله مرکز هر مش از سطح گسل، شرایط خاک، مکانیزم و شیب گسل و ... برای گسلهای سناریوی مختلف محاسبه می نماید که در شکلهای 6 تا 8 آمده است. بعنوان مثال شکل 7 بیان می کند که مطابق رابطه میرایی کمپل-بزرگنیا در صورت رخداد بزرگترین زلزله محتمل برای گسل شمال تهران، نقاط روی گسل بسته به شرایط خاک دچار شتابی حدود 1g خواهند شد و با فاصله گرفتن چندین کیلومتری شتاب به دو دهم کاهش می یابد. این از بدیهیات رابطه میرایی است! در شکل 9 این مقاله اثر همه سناریوها با مقادیر حداکثری هم پوشانی شده است. این نقشه که شرایط خاک و فاصله از گسلها را برای تمام نقاط با بهترین رابطه میرایی در نظر می گیرد یک راهنمای بسیار خوب برای کسانی است که می خواهند بدانند کم خطرترین نقاط تهران با توجه به شاخص PGA کجاست! این مقاله در خاتمه بخوبی نشان می دهد که ساخت و ساز نزدیک به گسل چگونه باعث افزایش طیف شتاب بمراتب بیشتر از مقادیر آئین نامه ای می شود! بنابراین تحلیل خطر قطعی برای سازه های خاص با تحلیل خطر احتمالاتی متداول برای ساختمانهای عادی و یا مدیریت ریسک در طی 6 ماه تا نهایتا 4 سال مقوله هایی کاملا متفاوت می باشند که در جای خود اهمیت دارند و قابل مقایسه نیستند.

2323