خودآگاهی نسبت به تاریخ تحولات علوم انسانی از نیازهای اصلی است

به گزارش خبرنگار مهر، در آستانه برگزاری هشتمین دوره طرح ملی نخبگان علوم انسانی، نشست خبری با حضور حجت‌الاسلام دکتر حمید پارسانیا عضو هیئت امنای طرح، دکتر محمدرضا قائمی‌نیک معاون علمی طرح، دکتر حسام‌الدین شهرابی فراهانی معاون آموزشی و پژوهشی طرح و دکتر محمدکاظم احمدی حاجی معاون پشتیبانی و اجرایی طرح در محل خانه اندیشورزان علوم انسانی تهران برگزار شد.

در ابتدا حجت‌الاسلام پارسانیا به صورت مختصر به ایده تأسیس طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی اشاره کرد و گفت: این طرح از سال ۱۳۹۴ شکل گرفت و پیشینه شکل‌گیری آن دغدغه‌هایی بود که هم در حیطه علوم انسانی به صورت خاص و هم درباره اصل و موقعیت علم در جامعه ایران، جامعه اسلامی و جهان اسلام و نسبتی که علم با فرهنگ اسلامی و با دین اسلام دارد، وجود داشت.

ایشان خاستگاه پرسش و مسئله این طرح را خود علوم انسانی بیان کرد؛ به این معنا که علوم انسانی چیست؟ و خود علم چیست؟ چون مفهوم علوم انسانی امروز در یک طبقه‌بندی خاص قرار گرفته و معنای خاصی نیز دارد و در قبال علوم طبیعی قرار می‌گیرد و علوم طبیعی هم تقسیم‌بندی خاصی دارد که علوم پایه و علوم کاربردی است. این مفهوم با این حیطه و این تقابل، یک مفهوم جدید است و ۲۰۰ سال بیشتر تاریخ ندارد و پیشینه این تاریخ ۲۰۰ ساله نیز اکثراً بسترهای فلسفی مدرن بود. از یک سو نیز عقلانیت جنبه‌ای جدید و یک جنبه ذهنی و فرهنگی محض پیدا کرد.

به گفته دکتر پارسانیا، طرح گفتمان بیش و پیش از آنکه در مقام پاسخ به پرسش باشد، در مقام طرح پرسش و همچنین پاسخ به این است که پرسش چیست؟ همچنین در صدد است یک بازاندیشی نسبت به آن سوژه و ذهنیتی که می‌خواهد مسائل جامعه را حل کند نیز داشته باشد. به بیان بهتر، سوال این است که آن سوژه چیست و چگونه این عالم را می‌بیند؟ از طرفی این سوژه و ذهنیت که این عرصه از علوم را موضوع خود قرار می‌دهد، چه تفاوتی با بخش دیگری از ذهنیت دارد که علوم طبیعی است و چه نسبتی با ذهنیت فرهنگی و تاریخی جامعه و امت اسلامی دارد؟ همچنین چه نسبتی با موطنی دارد که از آنجا برخاسته است؟ به بیان دیگر، نسبت آن با ذهنیت مدرن و جامعه غربی که یک هژمونی جهانی دارد و مرزی باقی نگذاشته و در سطح جهانی کاملاً دارای مرجعیت و تسلط است، چیست؟ بحث این است که این علوم چیست و چگونه است و چگونه شکل گرفته و وارد ایران شده است و چگونه تعاملی با ذهنیت ایرانی و جامعه ایرانی دارد. همچنین چه نسبتی با علوم تاریخی ما دارد؟ اینها پرسش‌هایی است در فرآیند علوم انسانی رایج کمتر مطرح شده و ما در این دوره درصدد طرح آنها هستیم.

عضو هیئت امنای طرح ملی گفتمان در خصوص ضرورت توجه به مطالعات اسلامی و سنت رایج در این طرح اینطور بیان داشت: دانشجوی ما وقتی وارد علوم انسانی می‌شود، باید نسبت به اینکه اصلاً این تعریف از علم از کجا آمده و ارتباط آن با بسترهای فرهنگی، فلسفی و تاریخی خود و همچنین نسبت این تعریف با فرهنگ و تاریخ و فلسفه و زیست دینی خود چیست، تأمل جدی کند. یعنی پرسش باید یک لایه عقب‌تر برود. اگر ما علم انسانی را در تعریف موجودش تثبیت شده بپذیریم و این را محل پرسش قرار ندهیم، تا انتها در میدان بازی علم مدرن و جهان مدرن بازی می‌کنیم. حتی وقتی که تقابل می‌کنیم، تقابل هم در آن میدان شکل می‌گیرد. بنابراین، اگر بخواهیم هویت طرح گفتمان نخبگان را بشناسیم، نباید به هیچ چارچوب مستقری از فضای علوم انسانی موجود که فرآیند تحصیلات دانش آموزان و دانشجویان ما را از دوره ابتدایی به بعد شکل می‌دهد، تکیه کنیم. از طرفی این پرسش‌های بنیادی، ما را متوجه بستر و ظرفیت تاریخی خودِ جهان اسلام و هویت اسلامی و ایرانی می‌کند. ایران به‌عنوان کانون جوشش خلاق عقلانیت جهان اسلام، بیش از یک هزاره حضور داشته است. جریان معرفتی‌ای را در جهان اسلام نمی‌بینید که ایران یکی از کانون‌های اصلی تکوین او نبوده باشد و این انباشت عظیم معرفتی در مواجهه با این پرسش‌های جدی بنیادی، ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه‌ای برای پاسخگویی دارد. این طرح به دنبال این است که این پرسش‌های بنیادین را متوجه ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل جهان اسلام کند.

طراحی شصت واحد درسی در دو قالب مطالعات بنیادین و رشته‌های تخصصی هفت‌گانه

در ادامه نشست خبری، دکتر محمدرضا قائمی‌نیک معاون علمی طرح توضیحاتی را در مورد روند علمی طرح بیان داشت و گفت: به نظر می‌رسد خودآگاهی نسبت به تاریخ تحولات علوم انسانی، یکی از نیازهای اصلی دانشجویان علوم انسانی است. به همین دلیل در گام اول، با انجام مصاحبه‌، از میان برگزیدگان کنکور علوم انسانی، مخاطبین اصلی این طرح انتخاب می‌شوند. برای ایجاد انگیزه و آشنایی با فضای کلی علوم انسانی، در دورۀ تابستان، بعضی از اساتید برجسته همچون دکتر سیدحمید طالب زاده، دکتر حسین کچویان، دکتر محمدتقی سبحانی، دکتر غلامرضا حداد عادل، دکتر احمد واعظی، دکتر غلامرضا اعوانی و نظایر آنها به ایراد سخنرانی می‌پردازند. بعد از آن، این بحث در کلاس‌هایی حدوداً ۳۵ نفره توسط شاگردان این اساتید تشریح می‌شود و بعد از ظهر، در جلسات مباحثه به بحث گذاشته می‌شود. در طول سال نیز هر دو هفته یک‌بار مباحث علوم اسلامی و انسانی در رشته‌های تخصصی، در دو قالب مطالعات بنیادین (شامل مطالعات اسلامی، ماهیت علوم انسانی مدرن و مطالعات ایران معاصر) و رشته‌های تخصصی هفت‌گانه در قالب ۶۰ واحد درسی ارائه می‌شود. ادامۀ این دروس در دورۀ تابستان نیز برای ورودی‌های سال‌های گذشتۀ گفتمان ارائه می‌گردد. مطالعات بنیادین عمدتاً ناظر به آشنایی همۀ دانشجویان طرح با مباحث علوم اسلامی و انسانی است و مباحث رشته‌های تخصصی در گروه‌های هفت‌گانۀ حقوق، علوم اجتماعی، علوم سیاسی، اقتصاد، فلسفه و روان‌شناسی، علوم تربیتی و مدیریت ارائه می‌گردد.

گزینش ۲۵۰ دانشجوی نخبه از میان ۱۱۰۰ متقاضی شرکت در دوره

در ادامه دکتر حسام‌الدین شهرابی فراهانی، معاون آموزشی و پژوهشی طرح در مورد روند و چگونگی جذب دانشجویان گفت: جذب دانشجویان جدید در طرح ملی گفتمان شامل دو مرحله است. مرحله اول دریافت رتبه‌های برتر کنکور علوم انسانی (و در برخی رشته‌ها مانند اقتصاد و مدیریت، هم از کنکور علوم انسانی و هم از کنکور ریاضی و در رشته روانشناسی نیز هم از کنکور علوم انسانی و هم از کنکور تجربی) از سازمان سنجش است و مرحله دوم دعوت ایشان به مصاحبه شفاهی. البته تشخیص و تطبیق نخبگان کار دشواری است و معیارها نیز متفاوت. اما یکی از معیارها این است که به رتبه‌بندی‌های کنکور سراسری مراجعه کنیم و در مرحله نهایی از طریق مصاحبه شفاهی افراد برگزیده را اعلام کنیم. البته در این میان راه دیگری نیز قرار داده‌ایم و آن جذب برخی از دانشجویان نخبه و دعوت از آنها به مصاحبه از طریق معرفی اساتید معتمد و مشاوران طرح است. در سال پیش رو در ماه خرداد و تیر حدود ۱۱۰۰ دانشجوی نخبه به مصاحبه دعوت شدند و از این تعداد حدود ۲۵۰ نفر برگزیده و برای دوره جدید طرح گفتمان دعوت شدند. حدود ۱۵۰ دانشجو نیز از دوره‌های گذشته طرح در حال تکمیل آموزش خود و پا گذاشتن به مرحله پژوهش می‌باشند.

برگزاری اردوی تابستانه با ۴۰۰ نفر دانشجوی نخبه از ۲۸ مرداد تا ۶ شهریور

در پایان نیز دکتر محمد کاظم احمدی حاجی، معاون پشتیبانی و اجرایی طرح در خصوص زمان و چگونگی برگزاری طرح توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: با توجه به برنامه‌ریزی صورت گرفته در شورای معاونان طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی، مقرر شد هشتمین دوره طرح از تاریخ ۲۸ مرداد الی ۶ شهریور در اردوگاه شهید منتظری شهریار به مدت ۱۰ روز و به‌صورت شبانه‌روزی با حضور قریب ۴۰۰ نفر از دانشجویان مستعد و نخبه علوم انسانی دانشگاه‌های تراز اول کشور برگزار گردد. همچنین مراسم افتتاحیه طرح، روز جمعه ۲۷ مرداد در دانشگاه تربیت مدرس با پیام تصویری آیت‌الله جوادی‌آملی و دکتر داوری اردکانی و نیز حضور دکتر زلفی‌گل وزیر علوم تحقیقات و فناوری، حجت الاسلام و المسلمین واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی و رئیس هیئت امنای طرح و نیز دکتر عبدالحسین کلانتری معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم برگزار می‌گردد. لازم به ذکر است در کنار بهره‌مندی دانشجویان از کلاسهای علمی، فوق برنامه‌های مذهبی، فرهنگی و ورزشی نیز برای ایشان پیش‌بینی شده است.