زمزمه‌های بازگشت صید ترال به دریای عمان و خلیج فارس

با پایان دوره دو ساله ممنوعیت «صید ترال» در سواحل جنوبی ایران که از آذر ۱۳۹۹ شروع شد، گفته می‌شود سازمان شیلات ایران در استان هرمزگان اجازه بازگشت این‌ شیوه صید به آب‌های دریای عمان را داده و منتظر مجوز سازمان حفاظت از محیط‌ زیست است.

زمزمه‌های این خبر ابتدا با انتشار طومار «جامعه صیادان جنوب» توسط خبرگزاری فارس «جامعه صیادان جنوب» بلند شد. این طومار با صدها امضا به‌دست سیمه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌ زیست مجلس شورای اسلامی ارسال شده و خواستار ممنوعیت دائم صید ترال است.

دو سال پیش و پس از جنجال گسترده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها در موضوع حضور کشتی‌های چینی در سواحل جنوبی ایران برای صید ترال، سازمان حفاظت از محیط‌ زیست ایران، اجازه دو سال ممنوعیت این‌ شیوه صید را به بهانه «به‌روز رسانی مطالعات و ارزیابی ذخایر آبزیان و اتخاذ تصمیم براساس مطالعات جدید» داد.

نامه‌ای که در آن درخواست ممنوعیت دو ساله صید ترال امضا شده است

طومار «جامعه صیادان جنوب» با اشاره به تاثیرگذاری این ممنوعیت و تاکید بر اینکه «تنها منبع درآمد و ارتزاق» صیادان جنوب از «طریق دریا و صید سنتی» است، نسبت به «خبرهای بسیار نگران‌ کننده» از آمادگی کشتی‌های صید صنعتی برای «صید ترال فانوس ماهیان» هشدار می‌دهد و یادآور سال‌های اخیر می‌شود:

کشتی‌های صنعتی صید فانوس ماهیان به بهانه داشتن مجوز صید که متاسفانه هیچگونه پایش و نظارتی از سوی متولیان امر در سازمان شیلات ایران بر فعالیت آنها صورت نمی‌گرفت آزادانه و به‌صورت گسترده به حریم آب‌های سواحل جنوب کشور در خلیج فارس و دریای عمان تجاوز و جلوی چشمان بهت‌زده صیادان و مردم بومی مبادرت به شخم زدن و تخریب زیستگاه‌ها و غارت منابع و گونه‌های ارزشمند آبزیان می‌کردند و هیچگونه توجه و اهمیتی به تذکرات و هشدارهای ما صیادان محلی نمی‌دادند.

آیا در #قرارداد_۲۵_ساله_با_چین به صید ترال دریای مکران اشاره‌ای شده؟!
چماقی که قبل از این قرارداد توسط چینی‌ها به سر صیادان بلوچ خورده بود! pic.twitter.com/r87nB0QZKE

— خلیل الله بلوچے (@kalbalouchi) March 31, 2021

سپس خبرگزاری مهر در ۲۳ مرداد با تیتر «صید ترال چراغ خاموش آغاز شد» به نقل از رفیعی نوشت که «موسسه تحقیقات علوم شیلاتی» به‌رغم اینکه قرار بود در این دو سال «به پایش وضعیت ذخایر آبزیان خلیج فارس و دریای عمان اقدام کند»، تنها یک «گزارش مختصر» در ابتدای ممنوعیت دو ساله به‌دست دولت داده است.

رفیعی «با تاکید بر اینکه منفعت مافیای ترال قطع شده و به هر دری می‌زند تا صید ترال را دوباره احیا کند» به مهر گفت: ‌

بر اساس توافق انجام شده قرار شد روش‌های صید سازگار با محیط زیست، جایگزین صید مخرب ترال شود و همچنین بخشی از کشتی‌های مذکور، فعالیت‌های صیادی خود را در آب‌های دور (اقیانوس هند) انجام دهند که به رغم تأمین ۷۰ میلیارد تومان برای پرداخت حق عضویت کنوانسیون‌های بین‌المللی برای دریافت مجوز صیادی در آب‌های اقیانوس هند، حتی یک کشتی از این کشتی‌ها این فعالیت را آغاز نکردند و همچنان به دنبال این هستند که مجوز مجدد صید صنعتی ترال فانوس ماهیان را در آب‌های سرزمینی بگیرند.

البته وقتی خبرنگار مهر به سراغ محمد طالبی متین، مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌ زیست رفت، او با تایید ممنوعیت صید صنعتی ترال در خلیج فارس گفت «سازمان محیط‌ زیست در حوزه دریای عمان صرفا با صید ترال با گونه هدف فانوس‌ماهی آن هم در فاصله بیش از ۱۲ مایل از ساحل و در اعماق بالاتر از ۲۰۰ متر و صرفا با تورهای میانی» موافق است و افزود:

تنها در صورتی با صید ترال فانوس‌ماهی در دریای عمان موافقت خواهیم کرد که مؤسسه تحقیقاتی علوم شیلاتی کشور پس از ارزیابی ذخایر آبزیان دریای عمان، اعلام کند که در حال حاضر ذخایر دریایی کشورمان برای انجام این صید محدود کفایت می‌کند و صدور این مجوز، آسیبی به ذخایر دریایی حوزه دریای عمان وارد نخواهد کرد.

او همچنین گفت دولت «به فعالیت شناورهای خارجی در حوزه صیادی در آب‌های جنوب کشور» اجازه نخواهد داد.

امکان نداره اگر نهادهای بالادستی #صید_ترال رو ممنوع کنند، شیلات بتونه دوباره مجوز بده. اگر شیلات داره همچین کاری میکنه، برید ببینید کدوم نهاد بالادستی پشت این جنایت آشکار ایستاده…

— lida Ashtiani (@lidaashtiani3) August 15, 2023

Ad placeholder

اقدام «سازمان شیلات علی‌رغم دستور صریح رئیس دولت»

سمیه رفیعی، ۲۲ مرداد در حساب ایکس (توییتر سابق) خود نوشت:

سازمان شیلات علی‌رغم دستور صریح رئیس دولت، در صدد راه‌اندازی مجدد کشتی های صید ترال است. اینجاست که باید پرسید دستگاه متولی نظارت بر این مسأله چه اقدامی کرده است؟

رفیعی در ۱۴ مرداد هم در ایکس با درخواست «برخورد» با « این اقدامات مخرب» نوشت که «مجموعه شیلات درصدد از سرگیری صید مخرب ترال هستند».

متاسفانه بازهم مث قبل، شیلات ایران به بهانه تولید پودر ماهی به کشتی های ترال مجوز فعالیت داده
آیا این همان آش و کاسه قبل هست؟
آیا دوباره تراژدی صید بی رحم ترال و مظلومیت صیادان هرمزگانی در حال تکرار است؟#ترال#شیلات_ترال#کشتی_ترال_خلیج_فارس_دریای_عمان #سرمایه_گذارجعلی pic.twitter.com/F8ww3IjkcQ

— عابد قاسمی (@abedqasemi) August 15, 2023

در این‌ فاصله، وب‌سایت کارزار دادخواست «درخواست ممنوعیت دایمی صید صنعتی ترال در دریای عمان و خلیج فارس» را منتشر کرد. این دادخواست را عابد قاسمی، روزنامه‌نگار و عکاس، خطاب به محمدعلی نیکبخت، وزیر جهاد کشاورزی و علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌ زیست نوشته شده است.

همزمان در شبکه اجتماعی ایکس، قاسمی صفحه نخست نامه‌‌ای با سربرگ وزارت جهاد کشاورزی سازمان شیلات ایران خطاب به مهندس بارانی، مدیرکل شیلات استان هرمزگان را منتشر کرد که خبر از هماهنگی شیلات این استان با استانداری هرمزگان در اجازه «صید ترال» را در گذر تابستان و پاییز امسال و «به مدت سه ماه (از زمان طلوع تا غروب خورشید) با رعایت موارد ذیل» می‌دهد.

این نامه از اجازه فعالیت به «گروه کشتی‌های صید فانوس ماهیان و کلاس فردوس» و حضور استاندار هرمزگان و بوشهر، همچنین محمدی، معاون امور اجرايی رئیس جمهور در جلسه بررسی این موضوع خبر می‌دهد. از «موارد ذیل»، تنها دو مورد کامل در صفحه منتشر شده از نامه دیده می‌شود. مورد نخست «از فراهم‌سازی زمینه‌های اجتماعی لازم و تنویر افکار عمومی در استان برای فعالیت شناورهای صیادی مربوطه» است و مورد دوم، حرفی است که محمد طالبی متین به مهر نیز گفته بود:

محدوده صیدگاهی در دریای عمان مطابق مفاد ذیربط در دستورالعمل مدیریت صید ترال … از طول جغرافیایی ۵۷ درجه و ۴۰ دقیقه خارج از فاصله ۱۲ مایلی خط مبداء ساحل و همچنین اعمال بالای ۲۰۰ متر تعیین می‌شود.

دو مقام مسئول #سازمان_محیط_زیست در گفت‌وگو با ایلنا، احتمال موافقت مشروط و محدود این سازمان با شروع مجدد #صید_ترال میگو در #خلیج_فارس و صید #ترال میکروفیده در دریای عمان را تایید کردند و توضیحاتی را درباره مذاکرات با #سازمان_شیلات در این خصوص ارائه دادندhttps://t.co/w4xjBtbxp4

— محمدحسین خودکار (@Hosein_Khodkar) August 13, 2023

Ad placeholder

صحبت از اجازه صید ترال میگو در خلیج فارس

خبرگزاری ایلنا با صحبت با دو مقام سازمان محیط‌زیست نوشت که «اخیرا سازمان شیلات ایران درخواست‌هایی را برای صدور مجوز ازسرگیری صید ترال به سازمان محیط‌زیست ارائه داده است و این سازمان نیز ظاهرا می‌خواهد به صورت محدود و مشروط با برخی روش‌های صید ترال برای بعضی گونه‌های دریایی موافقت کند.»

دوستان این فقط یکبار صید ترال هست ..خلیج مکران متعلق به همه ی ایرانیان هست صدایش باشید pic.twitter.com/c8JELlEylM

— نگین بلوچ (@neginbaloch) September 18, 2020

مجتبی ذوالجودی، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست به ایلنا تایید کرد که سازمان شیلات درخواست مجوز برای صید ترال را داده است و جلساتی بین سازمان حفاظت محیط‌ زیست و شیلات برگزار شده است و افزود:

نظر قطعی سازمان محیط‌ زیست این است که ما با صید ترال صنعتی به شکلی که به ذخایر آبزیان کشور آسیب بزند، موافق نیستیم، ولی در حال بررسی امکان صدور مجوز برای صید ترال به صورت محدود و به شکلی که لطمه‌ای به زیستگاه‌های دریایی وارد نشود، هستیم. در واقع، احتمال دارد که سازمان محیط‌ زیست با انجام صید ترال توسط صیادان بومی و شرکت‌های صیادی محلی در جنوب کشور موافقت کند، اگرچه تا امروز هیچ مجوزی در این خصوص صادر نشده است.

ذوالجودی همچنین خبر از احتمال موافقت سازمان محیط‌ زیست با صید ترال میگو، «آن هم صرفا توسط جوامع سنتی و فقط برای این گونه هدف میگو و صرفا در بازه زمانی ۳۰ تا ۴۵ روزه در خلیج فارس» خبر داد.

صید ترال چیست؟

صید ترال (Trawling) را «کف‌روبی» نیز می‌گویند. تورهای ماهیگیری توسط چند قایق یا کشتی به عمق آب فرستاده می‌شود و سپس هرچه از سطح خاک دریا بتواند، جمع می‌کند و به‌همراه خود بالا می‌آورد. شبیه به اینکه تورهای ماهیگیری را شبیه به قیف به کف آب برسانی و سپس هرچه هست به درون تور بکشی. در اینجا دیگر تفاوتی بین ماهی یا میگوی هدف با گونه‌های دیگر جانوری وجود ندارد. آنچه به درد ماهیگیران نخورد، به آب بازگردانده می‌شود، هرچند دیگر آن موجودات زنده نخواهند بود.

ترال را می‌توان بالاتر از سطح خاک نیز انجام داد. به‌طور کلی، تورها را به «آب‌های میان‌سطحی، عمق و بر کف دریا» می‌فرستند. پیش از ممنوعیت دو ساله، به گفته رفیعی در حدود ۱۰ سال بود که کشتی‌ها و قایق‌های مختلف به صید ترال در آب‌های دریای عمان و خلیج فارس مشغول بودند و «به‌نحوی که حدود ۸۰ درصد صیادان چابهار به واسطه ورود کشتی‌های صید ترال به این آب‌ها بیکار شدند». این شیوه ماهیگیری اجازه رشد به نسل‌های تازه آبزیان را نمی‌دهد و در کوتاه‌مدت، حجم بالایی تولید گوشت ماهی خواهد داشت اما در درازمدت ابتدا ماهیگیری سنتی را ناممکن می‌کند، سپس می‌تواند زیست‌بوم‌های دریایی را منقرض کند. یا به قول رفیعی در گفت‌وگوی مهر ‌۱۳۹۹ با روزنامه رسالت:

صید ترال شغل و احساس هویت شغلی صیادان را از بین برده و موجب افزایش چشمگیر معضلات اجتماعی، چون اعتیاد، قاچاق و مشکلات خانوادگی شده است.

در سال ال نینو و در حالی که زیست‌بوم‌های ایران از تغییر شیوه‌های بارندگی و امواج گرما رنج می‌برند، خبر احتمال صید ترال در آب‌های جنوب ایران تنها بانی اندوه در دوستداران محیط‌زیست می‌شود. یا آنگونه که امیرحسین عظیمی، خبرنگار و دریانورد در ایکس نوشت:‌ «کشتی‌های صید ترال کلاس فردوس با پایان ممنوعیت دو ساله صید ترال از شهریور ماه و با شروع فصل صید، صیدشان را آغاز می‌کنند. باز همان آش و همان کاسه».