«خاتون» حرف های مهمی داشت!/ شنیدن یک کار متفاوت از حجت اشرف زاده

خبرگزاری مهر - گروه هنر - علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.

در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در سی و سومین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی» به سراغ آلبوم «خاتون» به خوانندگی حجت اشرف زاده از تولیدات مشترک مرکز موسیقی حوزه هنری و مؤسسه هنر و ادبیات «هلال» رفتیم که مهر ماه سال ۱۳۹۵ همزمان با ایام سوگواری محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار گرفت.

این آلبوم موسیقی شامل ۱۴ قطعه موسیقی با آهنگسازی محسن جلیلی، صدای حجت اشرف زاده و شعرهایی از سید محمد سادات اخوی همراه است.

در توضیح آلبوم نیز آمده است: «مجموعه صوتی «خاتون» تلاشی است به پاس مجاهدت خادمان اهل بیت علیهم السلام، برای زنده نگه داشتن آئین‌ها و آداب متعالی سوگواری و ترویج اسلام حقیقی و نکوداشت نیم قرن از تاریخ ستایشگران اهل بیت علیهم السلام. البته از منظر تاریخ تقویمی این اثر متعلق به مناسبت خاصی در سال نیست و آهنگ و کلام آن به گونه‌ای است که در همه مناسبت‌ها شنیدنی باشد.»

حجت اشرف زاده در یادداشتی که به مناسب این آلبوم منتشر کرد، نوشته بود: «بی پیرایه ترین نغمات برای محتوای آئینی از میان بهترین و خالص‌ترین صداها در گذشته‌های نه چندان دور توسط روضه خوانها در ایام شادمانی یا عزا استفاده می شده است؛ چیزی که نسل جدید مداح کمتر از آن استقبال کرده است. استفاده از اشعار آئینی مناسب در روضه‌ها و مدح‌ها، با محتوایی در شأن بزرگان ما چیزی است که امروزه کمرنگ شده و جایش بسیار خالی است. دوستان من یک پروژه تحقیقی و پژوهشی در این باب از سه سال گذشته و پیش از آلبوم «ماه و ماهی» آغاز کردند که نغماتی ماندگار از روضه خوان‌های قدیم را با فرمی جدید به پرده موسیقی و ادبیات امروزی کشیده اند. حال و هوای این اثر مبتنی بر موسیقی و آواز اصیل ایرانی است و نباید آن را با فضای تنظیم و ساخت آلبوم «ماه و ماهی» مقایسه کرد.

با توجه به ارادت ویژه ام به امام حسین (ع) و آزادگی و آزادمردی ایشان، پذیرفتم با افتخار در این پروژه پژوهشی نقطه ناچیزی باشم و بخوانم. امیدوارم نسل جوان از فعالیت و کارهای پژوهشی روی موسیقی کهن کشورمان باز نمانند تا در عین تولید آثار نو و مورد علاقه مخاطبان خویش، قدمی برای حفظ و نشر موسیقی اصیل و کهنمان نیز برداریم و با حمایت از این دسته آثار پژوهشی، حافظ و پشتوانه‌ای برای هنر این مرز و بوم باشیم.»

عباس محمدی سرپرست وقت مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی هم روز دهم مهر ماه سال ۱۳۹۵ بود که در مراسم رونمایی از این آلبوم موسیقایی که با حضور تعدادی از هنرمندان پیشکسوت و مداحان و پیرغلامان اهل بیت (ع) برگزار شد، توضیح داد: «خاتون» دومین آلبوم عاشورایی از سال ۹۴ است که با رویکرد تکریم مداحان بزرگ اهل بیت (ع) رونمایی می‌شود. این در حالی است که سال قبل آلبوم «خونین دلان» مجموعه صوتی «خاتون» تلاشی است به پاس مجاهدت خادمان اهل بیت علیهم السلام، برای زنده نگه داشتن آئین‌ها و آداب متعالی سوگواری و ترویج اسلام حقیقی و نکوداشت نیم قرن از تاریخ ستایشگران اهل بیت علیهم السلام را رونمایی کردیم و امیدواریم این راه ادامه داشته باشد و بتوانیم این میراث معنوی را حفظ کنیم.

حجت الاسلام حسین فتحی مدیر مؤسسه فرهنگی هنری «هلال» نیز در این مراسم با بیان اینکه آلبوم «خاتون» ثمره ۲ سال تلاش هنرمندان ارادتمند اهل بیت (ع) است، اظهار کرد: آنچه تاکنون رخ داده هجومی از بیرون به اصالت‌های حوزه مداحی و مرثیه سرایی بوده است. اینک به خاطر خانه‌نشینی و یا گوشه‌نشینی سنی پیشکسوتان مداحی و هیأت داوری و بی بهرگی فضای مجازی از انتقال تجربه‌های مداحان به نسل جوان، عرصه اصالت‌ها، میدان تاخت و تاز و راهبری کم‌مایگان معنوی شده است. متأسفانه برخی که ریشه در آب دارند و چشم به آن سوی آب‌ها دوخته‌اند، محتوا را فدای قالب می‌کنند و بی خبر از رنج‌های نسل‌های پیشین، در تلفیق محتوا و قالب‌ها، فضایی سراسر غباراندود را ساخته‌اند که گاه با انتشار اثری در فضای مجازی و یا تصویر و صوتی از محفل خود، سبب دلشکستگی خادمان فرهنگی اهل بیت (ع) می‌شوند.

فتحی گفت: با رشد چشمگیر رسانه‌های عصر حاضر، نیاز به تولید آثار مناسب مذهبی احساس می‌شود. به همین جهت روی آوردن مؤسسه «هلال» به زمینه‌های دیگر هنر، همچون موسیقی نیز بر اساس همین دغدغه است. اگر می‌خواهیم ساختمان و بنایی را به درستی بنا کنیم، امکان ندارد بتوانیم به پایه و ریشه ساختمان بی توجهی کنیم. امکان ندارد سقف بدون ستون و پایه بر سر ما بایستد. این توجه کمتر شده و اگر امروز می‌بینیم برخی از علما و رهبر معظم انقلاب اسلامی در فرمایشاتشان اصالت‌ها را مورد توجه قرار می‌دهند بر اساس همین نکته است.

مدیر مؤسسه فرهنگی هنری «هلال» با تاکید بر اینکه شیعیان و دستگاه امام حسین (ع) همیشه توانایی جذب مخاطبان را دارند، گفت: اگر امروز آثار مؤسسه «هلال» تحسین کلامی و قلمی بزرگان ادبیات آئینی را برانگیخته است، نتیجه سخت پسندی مؤسسه در انتشار آثار است. آلبوم موسیقی به‌جز «خاتون» هم کار کرده‌ایم که به بازخوانی نوحه‌های آذری اختصاص دارد و نواهای شیرین و زیبایی را در این آلبوم می‌شنوید. به هر ترتیب دهه دوم فعالیت مؤسسه «هلال»، بر اساس تولید آثار ارزشمند در قالب‌های گوناگون و در انتشار و ارائه آن در عرصه بی انتهای رسانه‌های دیداری، شنیداری و فضای مجازی است.

وی تصریح کرد: آلبوم «خاتون» بر اساس دغدغه‌های از پیش گفته شده منتشر شده است و بدیهی است که جنبه‌های گوناگون اثر و ارائه آن در معتبرترین پایگاه‌های اینترنتی مربوط به حوزه موسیقی را مد نظر داشته‌ایم. این آلبوم، نخستین آلبومی است که با موضوع مرور آثار مداحی اصیل و اسم بردن از مداحان صاحب شیوه اصیل خوان تهیه شده است. اثری است که به صورت پیوسته و روایی در حوزه موسیقی تولید شده است. نخستین اثر مذهبی است که بی مناسبت تدوین شده و موضوع موسیقی آن به اصطلاح چهار فصل است. همچنین نخستین اثر موسیقایی مذهبی است که خدمت به چهارده معصوم با تأیید مادر بزرگوارشان حضرت فاطمه (س) را در اولویت محتوایی قرار داده است. همچنین نخستین اثر مشترک مؤسسه «هلال» و حوزه هنری است.

فتحی با اشاره به اینکه قالب اشعار آلبوم «خاتون» نیمایی است، گفت: از بافت کلاسیک و خاطره‌انگیز موسیقی اصیل آئینی در اثر استفاده شده است و برای ذهن نسل‌های اول و دوم نیز خاطره‌انگیز است. مجموعه‌ای از نوحه‌های مشهور اصیل نیز در بافت اثر از نوحه‌های فاطمیه تا محرم بازخوانی شده‌اند تا به یاری موسیقی که زبان امروز مخاطبان جهان است ماندگار شود. بر احصای شیوه‌های خادمی اصیل اهل بیت (ع) در لباس مداحی و هیأت داری در متن شعر تاکید شده است.

محسن جلیلی آهنگساز آلبوم موسیقایی «خاتون» نیز در این مراسم با تاکید بر اینکه همیشه استفاده از آواها و موسیقی آئینی، بخش مهم و جدانشدنی در برگزاری مراسم دینی و اعتقادی بوده است، عنوان کرد: توجه به کیفیت محتوای کلام و ارتباط آن با گوشه‌های موسیقی و ارزش‌های تربیتی آن از ویژگی‌های خاص آئین‌های عاشورا است. به هر حال خدمات متقابل موسیقی ملی و موسیقی مذهبی، جدا از کمیت قابل توجه آن، به لحاظ کیفی هم حائز اهمیت است. به جرئت می‌توان گفت اگر موسیقی ردیفی وارد تعزیه نمی‌شد، هرگز به این شکوه و ماندگاری نمی‌رسید. موسیقی مذهبی در ایران، طی قرن‌ها گذر زمان هر چند با تنگناهای بسیار مواجه شد، با این وجود توانست از تمام گذرگاه‌های تاریخ به سلامت عبور کند و رسالت فرهنگی خویش را در حد اعلا به انجام برساند. البته جای تأسف است که پس از گذشت قرن‌ها، این میراث ارزشمند و آزادی بخش، نه تنها آن گونه که شایسته اش بود، پاس داشته نشد، بلکه هر ساله با ضعف‌های روزافزون، کران تا کران این چشمه معرفت، با خشکسالی بینش و هنر لازمی که می‌بایست پشتوانه تعالی آن باشد، به نوحه‌هایی تبدیل شده که از غنای معنایی و اصالت آوایی ردی در آن‌ها یافت نمی‌شود.

جلیلی با تاکید بر اینکه به عنوان تنها کشور مسلمان شیعه که مراسم محرم و صفر را با این شکوه و استقبال عموم برگزار می‌کنیم، کمتر دانشکده‌هایی در زمینه موسیقی مذهبی داریم، عنوان کرد: این خود راه را برای ورود بسیاری از کج‌سلیقگی ها بازمی دارد و از این جمله می‌توان به عدم اشراف برخی مداحان بر ردیف دستگاهی موسیقی ملی اشاره کرد.

به هر ترتیب مجموعه موسیقایی «خاتون» یکی دیگر از مجموعه تولیدات موسیقایی مرکز موسیقی حوزه هنری با همکاری مجموعه «هلال» است که می‌تواند در زمره آثار متفاوت حوزه تولیدات مرتبط با ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) مورد توجه قرار گیرد. آلبومی متفاوت که حتی می‌تواند در ردیف آثار شنیداری قرار گیرد که علاقه مندان و مخاطبان موسیقی ایرانی شنونده آن در خارج از این روزهای عزیز باشند.