فلز گرانبهاتر از طلا چیست و چگونه کشف شد

گران‌ترین فلز جهان و یکی از کمیاب‌ترین‌ آن‌ها یعنی فلز رودیوم هم اکنون ۳۹۵۰ یورو قیمت دارد. هر چند این میزان هم اکنون حدود ۲.۲ برابر قیمت طلاست اما قیمت رودیوم در مارس ۲۰۲۳ میلای به ۵.۵ برابر طلا نیز رسیده بود.

چه چیزی باعث ارزشمند بودن فلز رودیوم می‌شود؟

رودیوم به راحتی با اکسیژن واکنش نمی‌دهد، امری که آن را به یک فلز نجیب تبدیل می‌کند. این ویژگی از آن یک کاتالیزور کامل می‌سازد که در برابر خوردگی و اکسیداسیون مقاوم است. سختی کلی و نقطه ذوب بالای ۱۹۶۴ درجه سانتیگراد، آن را در کنار پلاتین، پالادیوم، اسمیم، ایریدیوم و روتنیم یعنی فلزات گروه پلاتین قرار می‌دهد.

توانایی آن در تحمل دمای ۶۰۰ درجه سانتیگراد هم در آب و هم در هوا و نامحلول ماندن آن در اکثر اسیدها، باعث می‌شود تا از رودیوم برای اهداف متنوعی از جمله در اتومبیل‌‌سازی، هواپیما، کنتاکت‌های الکتریکی، ترموکوپل و سیم‌های مقاومت با دمای بالا استفاده می‌شود.

بر اساس گزارش انجمن سلطنتی شیمی، مقدار موجود از رودیوم به عنوان نادرترین فلز گروه پلاتین در هسته زمین، تقریبا ۰.۰۰۰۰۳۷ واحد در میلیون است، در حالی که طلا با فراوانی حدود ۰.۰۰۱۳ واحد در میلیون در پوسته زمین یافت می‌شود.

این فلز گران بها به صورت عمده در آفریقای جنوبی و روسیه به‌عنوان محصول جانبی حاصل از پالایش سنگ‌های مس و نیکل تولید می‌شود. این دو سنگ حاوی حداکثر ۰.۱ درصد از این فلز گرانبها هستند. سالانه حدود ۱۶ تن رودیوم با ذخیره تخمینی ۳۰۰۰ تن تولید می‌شود.

چگونگی کشف رودیوم

کشف رودیوم به سال ۱۸۰۳ آن هم توسط ویلیام هاید وولاستون، شیمیدان انگلیسی بازمی‌گردد. وی این عنصر را از یک قطعه سنگ پلاتین از آمریکای جنوبی استخراج کرد. این یافته اندکی پس از کشف فلز دیگری از گروه پلاتین به نام پالادیوم توسط خود ولاستون به دست آمد.

رودیوم به طور کلی همراه با رسوبات پلاتین یافت می‌شود، اما وولاستون با خارج کردن پلاتین و پالادیوم از نمونه‌ای که در اختیار داشت، به پودر قرمز تیره‌‌رنگی رسید که پس از تصفیه با گاز هیدروژن فلز گرانبهای رودیم درون خود را آشکار ساخت.

هر چند که این فلز جامد به رنگ سفید-نقره‌ای روشن و صیقلی است، اما نام خود را از کلمه یونانی «rhodon» به معنای گل رز گرفته است. نامی که بیشتر به سرخی املاح شیمیایی این فلز اشاره دارد.

علیرغم نادر بودن و زیبایی آن، آمارهای مربوط به سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که تقریبا ۹۰ درصد موارد مصرف فلز رودیم مربوط به بخش خودکاتالیزور در تولید مبدل‌های کاتالیزوری می‌شود؛ استفاده‌ای که مسلما برای یکی از کمیاب‌ترین فلزات گرانبها بر روی کره زمین آنچنان هم تشریفاتی به نظر نمی‌رسد.