«فرماندهی در قامت مرده‌ای‌ متحرک»؛ تفاوت پریگوژین با همه مخالفان پوتین که سر به نیست شدند چه بود؟

بعد از هدایت شورش نافرجام علیه مسکو، به زعم بسیاری از ناظران تحولات روسیه، یوگنی پریگوژین از ماه ژوئن به این طرف دیگر به عنوان «یک مرده متحرک» تلقی می‌شد.

پریگوژین طرفداران زیادی در میان صفوف نظامیان مزدور واگنر و فراتر از آن داشت. دقیقا دو ماه پیش و در بحبوحه شورش نافرجام علیه مسکو، همه شاهد استقبال گرم مردم از او در شهر روستوف-آن-دون بودند.

پریگوژین ۶۲ ساله، در ۲۳ تا ۲۴ ژوئن، شورشی را علیه فرماندهان ارشد ارتش روسیه رهبری کرد که پوتین آن را خیانت و خنجری از پشت خواند و در توصیف آن گفت که این عمل می‌تواند روسیه را وارد جنگ داخلی کند.

از طرفی پریگوژین در مسکو دشمنان زیادی، به ویژه در رده‌های بالای ارتش روسیه داشت؛ چراکه پریگوژین بارها و به طور علنی فرماندهان عالی‌رتبه ارتش روسیه را مورد انتقاد قرار می‌داد.

شاید بتوان گفت اشتباه مهلک او در عبور از ولادیمیر پوتین بود. اگرچه پریگوژین در آن زمان اسمی از پوتین به میان نیاورد، اما با انتقاد بسیار علنی از دلایل رسمی ارائه شده برای تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، خشم کرملین را برانگیخت. او خطاب به مردم روسیه گفت که فریب خورده‌اند و پسرانشان به دلیل رهبری ضعیف در جنگ اوکراین در حال کشته‌شدن هستند.

ولادیمیر پوتین «خائنان» را نمی‌بخشد

این اولین بار نیست که کرملین مخالفان خود را سر به نیست می‌کند. در داخل روسیه فهرست بلندبالایی از افراد، از جمله منتقدان و تجار وجود دارد که با مرگ ناگهانی مواجه شده‌اند و در برخی موارد «از پنجره‌های طبقه بالا افتاده‌اند».

الکساندر لیتویننکو، افسر سابق اطلاعاتی روسیه، در سال ۲۰۰۶ پس از مسمومیت با ماده رادیواکتیو پولونیوم ۲۱۰ در بیمارستانی در لندن به مرگ آهسته و دردناکی درگذشت. بعدا مشخص شد که قاتلان وی این ماده کشنده را با خود از روسیه آورده‌اند و فقط یک آزمایشگاه دولتی روسیه می‌توانسته چنین ماده‌ای را داشته باشد. هرچند مسکو هرگونه دخالت در این ماجرا را رد کرد، اما حاضر نشد دو مظنون این پرونده را برای محاکمه به مقامات قضایی تحویل دهد.

نفر بعدی سرگئی اسکریپال، افسر سابق کا.گ.ب. روسیه است که او هم همچون الکساندر لیتویننکو به بریتانیا گریخته بود. سرگئی اسکریپال و دختر ۳۳ ساله اش یولیا، چهارم مارس ۲۰۱۸، بیهوش بر روی نیمکتی در نزدیک مرکز خرید شهر سالزبری بریتانیا پیدا شدند. در تحقیقات صورت گرفته بریتانیا مشخص شد که این پدر و دختر به وسیله گاز اعصاب موسوم به نویچوک جلوی در ورودی منزل خود مسموم شده‌اند. یک شیشه عطر دور ریخته شده حاوی عامل کشنده بعدا توسط یکی از ساکنان محلی به نام داون استرجس پیدا شد که پس از زدن آن به مچ دست خود فوت می‌کند.

• تمام آنچه درباره ترور سرگئی اسکریپال می‌دانیم و نمی‌دانیم
• «دستور قتل الکساندر لیتوینِنکو را پوتین صادر کرد»

 سرسخت‌ترین مخالف رئیس جمهوری روسیه الکسی ناوالنی است که به دلیل اتهامات کلاهبرداری با انگیزه سیاسی اکنون در یک تبعیدگاه کیفری به سر می‌برد. او نیز در سال ۲۰۲۰ زمانیکه در پروازی بر فراز سیبری بود از ترور با مسمومیت با عامل اعصاب نوویچوک جان سالم به در برد. اخیرا دادگاهی در روسیه الکسی ناوالنی را به اتهام «افراط گرایی» مجرم شناخته و او را به ۱۹ سال زندان محکوم کرد. آقای ناوالنی هم اکنون هم در حال سپری کردن محکومیت ۹ ساله خود به جرم «کلاهبرداری و اهانت به دادگاه» در تبعیدگاهی در شرق مسکو است. وی در سال ۲۰۲۱ نیز به دلیل «تخطی از آزادی مشروط» به ۲ سال و نیم زندان محکوم شد.

چرا پریگوژین با بقیه منتقدان کرملین فرق داشت؟

اما داستان پریگوژین مورد بسیار متفاوتی بود که مرگ او را برای روس‌ها بحث برانگیزتر می‌کند. پریگوژین مردی بود که برای کرملین بسیار مفید بود و برخی از روس‌ها آن را یک قهرمان ملی می‌دانستند.

گروه شبه‌نظامیان مزدور واگنر در سال ۲۰۱۴ از نیروهای دوآتیشه سابق «اسپتسناز» (نیروهای ویژه) روسیه و دیگر سربازان تشکیل شد. این گروه در شرق اوکراین بسیار فعال بود و با عقب‌راندن ارتش اوکراین از باهموت به شهرت وحشتناکی دست یافت که اصلا با فرماندهی نسبتا ضعیف ارتش منظم روسیه قابل مقایسه نبود.

گروه واگنر بیشتر زمانی توانست صفوف خود را تقویت کند که پریگوژین شخصا از زندان‌ها و تبعیدگاه‌های کیفری روسیه بازدید کرد و هزاران محکوم از جمله متجاوزان و قاتلان را به خدمت گرفت. این افراد برگزیده همان‌هایی هستند که به طور مؤثر در شرق اوکراین مورد استفاده قرار گرفتند.

مزیت واگنر در آفریقا

گروه واگنر سال‌هاست که در سوریه فعالیت می‌کند، اما در آفریقا است که برای کرملین موفقیت‌های راهبردی را به ارمغان آورده است. 

آن‌ها در آفریقا یک سازوکار کسب‌وکار بی‌رحمانه ایجاد کرده‌اند که در بین رژیم‌های غیردموکراتیک محبوبیت دارد. این گروه در ازای دریافت حق برداشت از معدان و دسترسی به طلا و سایر فلزات گرانبها، در چندین کشور آفریقایی به ارائه طیف وسیعی از «خدمات امنیتی»، از حفاظت از افراد مهم گرفته تا تاثیرگذاری بر انتخابات و ساکت کردن منتقدان پرداخته‌اند. درآمد حاصله به مسکو برمی گردد و همه کس به جز مردم آفریقا ثروتمند می‌شوند.

سربازان واگنر به نقض متعدد حقوق بشر از جمله قتل‌عام غیرنظامیان در کشورهای مالی و جمهوری آفریقای مرکزی متهم هستند. با این حال، آنها موفق شدند جایگزین نیروهای فرانسوی و دیگر کشورهای غربی در بخش عظیمی از قاره آفریقا شوند. 

همین هفته بود که پریگوژین در یک پیام ویدئویی در کانال تلگرام که گمان می‌رود در پایگاهی در کشور مالی فیلم‌برداری شده باشد، نوید گسترش فعالیت‌های واگنر در آفریقا و «آزادی» را برای مردم آن داد.

علی‌رغم همه این‌ها، مطمئنا عده‌ای در مسکو، به‌ویژه در بخش اطلاعات نظامی هستند که او را به‌عنوان یک تهدید احتمالی برای حکومت پوتین و سیستم اطرافش می‌دانستند.

فهرستی از منتقدان پوتین که وی مظنون به صدور دستور ترور آن‌هاست

پاول آنتوف، دسامبر ۲۰۲۲

جسد پاول آنتوف، نماینده متمول پارلمان منطقه‌ای در روسیه، در روز ۲۵ دسامبر، تنها چند روز پس از تولد ۶۵ سالگی‌اش، درون حوضچه‌ای مملو از خون در محوطه بیرونی هتل مجللی در هند سقوط کرد.

این سیاستمدار و میلیونر روس در اوایل سال جاری با انتشار پیامی در واتساپ خود از جنگ پوتین با اوکراین پس از حمله موشکی در کی‌یف انتقاد کرده بود؛ اما به‌سرعت با حذف پیام خود، ادعا کرد که آن را شخص دیگری نوشته است.

ویاچسلاو کارتوخین، نایب‌رئیس پارلمان منطقه‌ای، در کانال تلگرامی خود گفت: «همکار ما، کارآفرینی موفق و نیکوکار پاول آنتوف درگذشت. به نمایندگی از نمایندگان فراکسیون روسیه متحد، تسلیت عمیق خود را به بستگان و دوستان ابراز می‌کنم.»

راویل ماگانوف، سپتامبر ۲۰۲۲

راویل ماگانوف مدیرعامل غول نفتی لوک اویل نیز در پی سقوط از پنجره بیمارستانی در مسکو جان باخت. وی آشکارا از حمله روسیه به اوکراین انتقاد کرده بود. شرکت نفت لوک اویل اندکی پس از آغاز جنگ، خواستار «پایان یافتن هرچه زودتر درگیری مسلحانه» شده بود. در بیانیه شرکت نفتی لوک اویل که حذف شد؛ آمده بود که ماگانوف مشابه آنتوف، در ماه سپتامبر با سقوط از پنجره‌ای در بیمارستان مسکو درگذشت. این بیانیه بعدها درگذشتِ این مرد ۶۷ ساله را «به دنبال بیماری شدید» اعلام کرد.

دن راپوپورت، اوت ۲۰۲۲

جسد دن راپوپورت، تاجر روس در حالی در ماه اوت در مقابل یک آپارتمان در واشنگتن دی سی کشف شد که وی بارها در رسانه های اجتماعی به صورت علنی جنگ روسیه و اوکراین را محکوم و بر حمایت خود از اوکراین تأکید کرده بود. پلیس جسد او را با گواهینامه رانندگی فلوریدا، کلاهی سیاه، با مبلغی بیش از ۲۵۰۰ دلار و به همراه دمپایی‌های نارنجی‌اش پیدا کرد.

میخائیل لسین، نوامبر ۲۰۱۶

جسد میخائیل لسین، وزیر سابق مطبوعات روسیه، در ماه نوامبر ۲۰۱۵ در یکی از اتاق‌های هتلی در واشنگتن پیدا شد. علت مرگ وی اصابت ضربه به سر عنوان شد.

وی که تأسیس شبکه تلویزیونی انگلیسی زبان راشا تودی (RT) زیر نظر او انجام شده بود، قبل از مرگش می‌خواست تا با معامله با اف‌بی‌آی از خود در برابر اتهامات فساد محافظت کند.

لسین سال‌ها در قلب زندگی سیاسی در روسیه بود و مسايل بسیاری را در مورد عملکرد داخلی افراد ثروتمند و قدرتمند روسیه می‌دانست.

بوریس نمتسوف، فوریه ۲۰۱۵

بوریس نمتسوف معاون نخست‌وزیر سابق روسیه در زمان بوریس یلتسین و از منتقدان سرشناس پوتین بود که او را متهم به دریافت پول از الیگارشی می‌کرد. او درحالی‌که از رستورانی به خانه خود بازمی‌گشت، در چند متری کرملین از پشت هدف ۴ گلوله قرار گرفت و کشته شد.

بوریس برزوفسکی - مارس ۲۰۱۳

وریس برزوفسکی یک الیگارش روس بود که پس از درگیری با پوتین به بریتانیا گریخت. او در دوران تبعیدش تهدید کرد که پوتین را به‌زور سرنگون خواهد کرد. در ماه مارس سال ۲۰۱۳، جسد او در خانه‌اش در بارکشر انگلستان در حمامی قفل شده و با بندی بر دور گردنش پیدا شد. مرگ او خودکشی اعلام شد اما پزشکی قانونی نتوانست چگونگی علت مرگش را اعلام کند. پلیس بریتانیا بارها ادعاهایی در مورد ترور او را بررسی کرده بود.

ناتالیا استمیروا، ژوئیه ۲۰۰۹

ناتالیا استمیرووا روزنامه‌نگاری بود که گاهی با روزنامه‌نگار معروف روس «آنا پولیتکوفسکایا» کار می‌کرد. او که فعال حقوق بشری بود، در زمینه‌ کشف موارد نقض حقوق بشر توسط دولت روسیه در چچن تخصص داشت. وی پس از ربوده‌شدن از خانه، در جنگلی مجاور و در حالی پیدا شد که گلوله‌ای به سرش شلیک شده بود. تاکنون هیچ‌کسی در ارتباط با قتل او محکوم نشده است.

استانیسلاو مارکلوف و آناستازیا بابورووا، ژانویه ۲۰۰۹

استانیسلاو مارکلوف، وکیل حقوق بشری بود که وکالت روزنامه نگار روس، پولیتکوفسکایا و سایر روزنامه‌نگاران منتقد پوتین را بر عهده داشت.

او توسط مردی مسلح و نقابدار در نزدیکی کرملین مورد اصابت گلوله قرار گرفت. آناستازیا بابورووا، روزنامه نگار دیگری که با او راه می‌رفت، هنگامی که سعی داشت تا به او کمک کند نیز با شلیک گلوله به قتل رسید.

آنا پولیتکوفسایا، اکتبر ۲۰۰۶

آنا پولیتکوفسکایا روزنامه‌نگار روسی و از منتقدان پوتین بود. او در کتاب خود تحت عنوان «روسیه پوتین» او را متهم کرد که کشورش را به یک دولت پلیسی تبدیل کرده است. قاتلان اجیر شده در آسانسوری بیرون از آپارتمانش به او شلیک کردند.

پل کلبنیکوف - ژوئیه ۲۰۰۴

پل کلبنیکوف، سردبیر نسخه روسی مجل «فوربس» بود. او درباره فساد نوشته و در خصوص زندگی روس‌های ثروتمند کند و کاو کرده بود. به گفته کمیته حفاظت از روزنامه نگاران، وی ظاهرا توسط قاتل اجیر شده و با تیراندازی از یک خودرو کشته شد.

سرگئی یوشنکوف، آوریل ۲۰۰۳

سرگئی یوشنکوف از سیاستمداران روس بود که بر روی اثبات بمباران مجتمع آپارتمانی توسط دولت روسیه تحقیق می‌کرد. او تنها چند ساعت پس از اینکه سازمان سیاسی او تحت عنوان روسیه لیبرال، توسط وزارت دادگستری به‌عنوان یک حزب شناخته شد، با شلیک تک گلوله‌ای به سینه‌‌اش کشته شد.