اجتماع عظیم اربعین زمینه ساز خودسازی معنوی و همبستگی نسلی است

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: آئین پیاده روی اربعین که هرساله مصادف با ۲۰ صفر و همزمان با اربعین شهادت حضرت سید الشهدا در مسیرهای منتهی به کربلای معلی برگزار می‌شود، با توجه به حضور میلیونی اقشار و ملیت‌های گوناگون شیعه از اقصی نقاط جهان، خصوصاً در سال‌های اخیر گسترش چشم‌گیری داشته و به یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات آئینی جهان تبدیل شده است.

هر اربعین حسینی، قاصد حماسه نامیرا، پیام‌دار اوج ایمان، نشانه‌ای از شکوه عشق و برگ همیشه سبزی بر درخت هماره سرخ و گلگون شهادت است. اربعین یک واژه نیست؛ جریان همیشه جاری و کتابی قطور و پرماجراست. کتابی که گذر زمان و حادثه‌های زمین، هرگز نمی‌تواند نوشته‌های آن را محو کند و البته کهنگی در آن راه ندارد. اربعین، هنر نامه مصوّر آرمان گرایی و حق یاوری از سیره حسین بن علی است. اربعین، نشانه‌ای بر اعتلای دین و بالندگی زمزمه‌های دعا عرفه و تلاوت قرآن در شب عاشورای حسینی و یاران با وفایش است.

همزمان با فرا رسیدن ایام پیاده روی اربعین حسینی برای واکاوی آثار فرهنگی و تربیتی تجمع بزرگ اربعین حسینی با علی کنگاوری استاد دانشگاه و پژوهشگر دینی به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

*چه رابطه‌ای میان تجمع بزرگ اربعین امام حسین علیه السلام با پدیده‌های «فرهنگ» و «تربیت» وجود دارد؟

ضروری است ابتدا مفهوم و هدف از این دو کلیدواژه تعریف و رابطه آنها با یکدیگر تا حدودی شفاف شود تا بتوانیم به سنخیت و ارتباط حماسه اربعین حسینی با آنها پی ببریم. آنچه مسلم است؛ از فرهنگ تعاریف متعددی ارائه شده است. برخی می‌گویند فرهنگ مجموعه‌ای از رفتارهای قابل انتقال و باورها، عادات، سنن و آداب مشترک میان گروه‌های قومی و اجتماعی است. اما به نظر اینجانب، با بررسی تعاریف فرهنگ می‌توان چنین نتیجه گرفت که فرهنگ نوعی روش زندگی مبتنی بر ماهیت مادی، غیرمادی و حامل هویت و جامعیت حیات انسانی و زاییده زندگی جمعی افراد از نوع معنا، معرفت و دال بر دانش، هنر، خرد و عقل است.

بدیهی است که یکی از ارکان فرهنگ دین است و در این رابطه فرهنگ متکی بر فطرت انسانی به مصداق آیه ۳۰ سوره روم یعنی فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا است. یعنی فطرتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. فرهنگ با این رویکرد، روش زندگی انسان در همه ابعاد مادی، و معنوی، اجتماعی، سیاسی و غیره است که انسان را با هویت وحدانیت گرایی و متعالی به کمال و تکامل غایی می‌رساند.

«تربیت» نیز از نظر اسلام با هدف پرورش و شکوفایی انسان در ماهیت و موجودیت اخلاقی بر مبنای فطرت انسان است که از این طریق افراد و جوامع به توسعه رفتار اجتماعی و فردی در ابعاد جسمی، عقلی، روحی و روانی دست پیدا می‌کنند؛ تا مناسبات و کارکردهای رفتاری انسان را در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در مطلوب‌ترین مسیر قرار دهند. لذا، تربیتی که مطابق با تعالیم و آموزه‌های الهی و پرورش معنوی انسان باشد، جنبه‌های مادی و پست حیات بشر را به گونه‌ای مغلوب می‌سازد که پیوستگی خلل ناپذیری میان سبک و روش زندگی انسان با مقدرات و الگوهای الهی ایجاد گردد و از این طریق انسان به تکامل مطلوب و سیر الی الله نائل می‌شود.

بدیهی است، تربیت و فرهنگ از این منظر و با رویکردهای اهداف غایی، با یکدیگر رابطه متقابل دارند و ضمن اینکه عمده محصول و نتیجه آنها در یک نقطه مشترک (حیات انسانی) یکی می‌شود؛ هر کدام می‌تواند با تأثیر متقابل مکمل دیگری باشد. بنابراین و به عبارت واضح‌تر می‌توان، آثار تربیتی و فرهنگی واقعه کربلا و متعاقب آن حماسه اربعین را به گونه‌ای مشترک، همسو و هماهنگ با یکدیگر تبیین کرد.

*با توجه به مقدمه بیان شده از آثار فرهنگی و تربیتی تجمع بزرگ اربعین حسینی بفرمائید؟

بدیهی است، آثار و دستاوردهای تجمع اربعین با الهام از برکات، فلسفه و ماهیت حماسه عاشوراست که پیام آور جامع فرهنگ و تربیت حقیقی و متعالی در حیات بشر با انگیزه محبت و ایمان است. حضرت آیت الله خامنه‌ای (مدظله العالی) در این خصوص فرمود: «این حرکت، حرکت عشق و ایمان است؛ هم در آن ایمان و اعتقاد قلبی و باورهای راستین، تحریک‌کننده و عمل‌کننده است؛ هم عشق و محبّت. …؛ ترکیبی از عقل و عاطفه است». لذا حماسه تجمع و راه پیمایی اربعین در ماهیت و جنسیت خود فرهنگی است و حامل عناصر و عوامل تربیتی در ابعاد آموزش و نهادینه سازی همبستگی و اتحاد اجتماعی حول محور آموزه‌های دینی و الهی با آرمان‌های طاغوت ستیزی، عبرت‌های پیشگیری کننده از جرایم و فساد با فرهنگ و تعالیم پیروی از احکام الهی و نهادینه‌سازی غیرت، شجاعت، استغنا و آزادی و آزادگی به معنای حقیقت آن و تحمل و بردباری است.

پیاده روی و تجمع اربعین با تجمیع آرمان‌ها و نیت‌های پاک و اهداف مقدس، برگرفته از آموزه‌های امام حسین علیه‌السلام و میثاق با شهدای کربلا، مدل و الگوی عبرت آموز و فرهنگ سازی را در اذهان و تصور شرکت کنندگان و ناظرین بر آن حک می‌کند که حاوی خودسازی معنوی، همگرایی و همبستگی نسلی، بهداشت روانی و اعتماد اجتماعی به عنوان یک سرمایه است.

در دنیایی که فرهنگ و آموزه‌های مادی‌گرایی، دین‌ستیزی نشأت گرفته از انواع ایسم‌های الحادی و معنویت‌گریزی مانند اومانیسم، لیبرالیسم، سکولاریسم در منظومه‌ای از مدرنیسم همه‌گیر شده است و دین‌گریزی طاغوت‌زدگی به عنوان نمادی ارزشی بر آن سایه افکنده است؛ تجمع اربعین ضمن تجدید پیمان با آرمان‌های امام حسین علیه‌السلام و پشت و پا زدن به هرگونه تفرقه و جدایی، نماد با شکوه خداشناسی را با دلبستگی به ارزش‌های دینی بر افراشته است و در صدد اجرای مانوری با عظمت از باورها و ارزش‌های دینی، سلامت جسمی، روانی و اتحاد دین حنیف الهی است. لذا، از این طریق بسیاری از فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی در رفتارهای فردی و جمعی شرکت کنندگان تجلی پیدا کرده و در سطح وسیعی فرهنگ سازی می‌شود.

پیاده روی اربعین با بهره‌گیری از رسانه‌های پرقدرت و جذاب جهانی اعلامیه تمام نمایی است که هوشیاری مذهبی و دینی و خدا محوری را به نمایش می‌گذارد. این تجمع با آرمان‌هایی مانند ظلم ستیزی، برادری و برابری، انزجار از تجمل گرایی و شکاف طبقاتی و ساده زیستی، گذشت از سرمایه‌های مادی، بردباری و مبارزه با دنیاگرایی، ایثار و فداکاری را به ویژه برای نسل جوان در سطح جهانی به نمایش می‌گذارد و از این طریق حافظه‌ای به یاد ماندنی و با ثباتی را به ویژه در نزد جوانان و نسل جدید در عرصه بین‌المللی فرهنگ سازی کرده و ثبات می‌بخشد.

پیاده روی اربعین به گونه‌ای است که انسانِ هوشیار و با بصیرت، چه در آن شرکت کند و یا ناظر رسانه‌ای آن باشد، به مجموعه‌ای از الگوهای پسندیده، فضائل و ملکات اخلاقی، ایثار و دنیا گریزی معتقد می‌گردد و باور می‌کند که متاع و دارایی‌های دنیایی در حداقل‌های ارزشی قرار دارند. وقتی انسان با چنین وضعیتی مواجه شود به صورت ناخودآگاه محاسبات ذهنی وی به پذیرش و مدل سازی الگوهای ارزشی و اخلاقیات دینی سوق داده می‌شود که این وضعیت از جنبه فرهنگی و تربیتی متعالی برخوردار است.

از موارد دیگری که جنبه فرهنگ سازی و الگوپذیری تربیتی مهم در تجمع و همدلی اربعین دارد، می‌توان به فراهم شدن فرصت و مسیر برای کسب آرامش روانی از طریق جلب رضایت الهی و یاد پروردگار متعال، ایجاد و تقویت محبت بیشتر به اهل بیت علیهم السلام اشاره کرد. بدیهی است، این وضعیت، فرهنگ ولایت پذیری، تمرین عملی در تقویت اعتقادی پیرامون امامت و ولایت در جهان تشیع و ایجاد زمینه برای برخورداری بیشتر از شعور و آگاهی سیاسی بر اساس بینش، معرفت و شناخت حق و باطل را در بر خواهد داشت.

*برجسته‌ترین دستاورد و ارزش حماسه اربعین امام حسین علیه السلام چیست؟

یکی از برجسته‌ترین دستاوردها و ارزش‌های حماسه اربعین امام حسین علیه السلام، تمرین عملی انفاق و بخشش است. در این رابطه، آیات بسیاری از قرآن کریم، احادیث و روایات متعددی، انفاق و بخشش را بسیار ستوده‌اند. برای نمونه پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «السّخاءُ خُلْقُ اللهِ الاَعظَمُ»؛ بخشندگی، بزرگ‌ترین خوی خداوند است. نباید فراموش کرد؛ این در شرایطی است که در دنیای کنونی مردم در زندگی مادی خویش بیشتر به دنبال کسب درآمد و اندوخته مادی هستند، اما شیعیان در مسیر پیاده روی اربعین بدون هیچ چشم داشتی در حال تمرین و به نمایش گذاشتن بخشش و انفاق می‌باشند. به گونه‌ای که هرکسی به اندازه وسع خود، سخاوت بی‌بدیل عرضه می‌کند تا به زوار امام حسین علیه السلام خدمت نماید. به عبارت جامع‌تر، این وضعیت در دنیایی که مردم آن شیفته مال اندوزی و مادی گرایی هستند، تبلیغ مؤثری برای آموزه‌ها، تربیت دینداری و ارزش‌های مذهبی است.

*آیا می‌توان پیاده روی اربعین را یک مانور تربیتی بین‌المللی دانست؟

تجمع و پیاده روی اربعین نوعی سرمایه اجتماعی با شکوه و با عظمتی است که در فضای آن؛ شرکت کنندگان در مبارزه با سه عنصر نفس، شیطان و طاغوت، به صورت چهره به چهره، و از طریق فضای مجازی در حال آموزش و انتقال مبانی، ارزش‌ها و هنجارهای تربیتی و فرهنگی دنیای تشیع به افکار عمومی جهانیان هستند. جهانیانی که زندگی ماشینی و صنعت زدگی و دین گریزی، آنها را از ارزش‌های معنوی و آموزه‌های دینی دور کرده است. در نتیجه این راهپیمایی و مراسم نه یک راهپیمایی عادی، بلکه همایش و مانوری آموزشی و تربیتی بزرگ با رویکرد اخلاقی، تربیتی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و با ارزش‌های برگرفته از اسلام و جهان تشیع است.