انیمیشن گربه: پیش‌بینی جنبشی که پیش آمد

انیمیشن کوتاه «گربه»، ساخته سال ۲۰۲۰ به کارگردانی مری آ پیک، شرح ظریف و دقیقی از وضعیت ایران پس از انقلاب اسلامی در چهار دهه اخیر  به دست می‌دهد و با نگاه ویژه به مسأله زنان و شخصیت اول آن که یک دختر است  موشکافانه جوانه‌های انقلاب زن، زندگی آزادی را از قبل می‌بیند. «گربه» در جشنواره‌های متعددی از جمله جشنواره فیلم زنان تورنتو، جشنواره فیلم مسکو و جشنواره فیلم کوتاه نیویورک برنده جوایزی شده است.

مری آپیک، بازیگر، تهیه‌کننده و کارگردان ارمنی تبار متولد ایران است. پیش از انقلاب او عضو گروه ملی باله ایران بود و به خاطر فعالیت مادرش در حوزه تأتر، وارد این حوزه و سپس سینما و تلویزیون شد. او در مدتی کوتاه و به دلیل استعداد سرشارش، خوش درخشید و با بازی در فیلم‌های «داش آکل» مسعود کیمیایی، «اسرار گنج دره جنی» ابراهیم گلستان، «بن‌بست» پرویز صیاد و مجموعه‌های تلویزیونی «اختاپوس» و «کاف‌شو» پرویز صیاد به‌عنوان یکی از ستاره‌های موفق و خوش‌آتیه ایران در سینما و تلویزیون شناخته شد. او جایزه بهترین بازیگر زن، دهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو را برای فیلم بن‌بست به دست آورده و نام خود را به عنوان اولین بازیگر ایرانی زن که برنده چنین جایزه‌ای شده است، ثبت کرد. در اوج موفقیت در شروع دوره حرفه‌ای خود بود که در سفری به امریکا و اطلاع از وقوع انقلاب سال ۵۷، ترجیح داد به ایران بازنگردد و پس از آن، فعالیت حرفه‌ای خود را در خارج از ایران ادامه داد.

 بیان تمثیلی مقاومت مدنی دختران ایرانی در «گربه»، ساخته مری آپیک

انیمیشن ۱۳ دقیقه‌ای گربه، انیمیشنی بدون کلام و با همراهی موسیقی و بسیاری عناصر بصری ایرانی است که با استفاده از نمادهای مختلف، چهار دهه حکومت جمهوری اسلامی و فسادها و آسیب‌های آن را به تصویر می‌کشد. این انیمیشن با تصویر خانه‌ای آرام و شاد که دختربچه‌ای در آن مشغول بازی است شروع می‌شود. گربه‌ای سفید  از روی دیوار مشغول تماشای حیاط خانه و دختربچه است که با ورود گربه‌ای سیاه پا به فرار می‌گذارد و از این لحظه است که ماجرای این دختربچه آغاز می‌شود.

دختربچه بالای تاب و ماهی در حوض، هر دو در حال بازی هستند که گربه به شکل توده سیاهی درمی‌آید و داخل حوض می‌پرد و تمام حوض را سیاه می‌کند و این شروع انتشار سیاهی در جهان دختربچه است. دختر شروع به فرار از سیاهی می‌کند و در مسیر خود از کارخانه غریب قاچاق آثار باستانی ایران و فروش دختران به عنوان ابزار جنسی و فرستادن مردان جوان به جنگ و بهره‌کشی از کودکان که توسط هیولاهایی با شمایل غیر انسانی اداره می‌شود، می‌گذرد. بعد از دیدن این تصویر است که می‌فهمیم با جهانی سیاه و پر از ظلم و تبعیض مواجه‌ایم.

دختربچه که حالا به جای بازی، در کنار خیابان گل می‌فروشد، با سیاهی مواجه می‌شود و باز پا به فرار می‌گذارد. زندگی او به تمامی زیر و رو شده اما سیاهی انگار می‌خواهد تا آخرین قطره، زندگی او را بخشکاند. دختربچه می‌گریزد و در مسیر خود با سازهایی که خوراک کوره می‌شوند، روبرو می‌شود که با سوختنشان غذای تمساح‌هایی غول پیکر و مشمئز کننده با تسبیح دور دستشان و انگشتر عقیق بر انگشتانشان را فراهم می‌کنند. آنطور که با برچیدن بساط موسیقی در ایران و ممنوع کردن انواع هنرهای موسیقایی و سرگرمی‌های مختلف، بساط روضه‌خوانی، عزاداری و به تبع آن فساد روحانیون در ایران گسترده شد.

نیروی سیاه مرگ، دختربچه را به قصد جانش دنبال می‌کند، در مسیر فرار، دخترک از کنار خانواده‌ای فقیر می‌گذرد که در مسیر عبور مرگ سیاه جان می‌دهند اما نیرویی به دختربچه می‌بخشند تا پرواز و به دورتر فرار کند. سپس دخترک از کنار مادران و همسران داغدار می‌گذرد که نمادی‌اند از بسیاری خانواده‌ها که عزیز خود را در اعدام یا جنگ یا دیگر شکل‌های ناعادلانه از دست داده‌اند و سیاهی آنها را هم در خود می‌بلعد.

این سیاهی اما دست برنمی‌دارد و دختربچه را تا به انتهای مسیر دنبال می‌کند، تا جایی که دخترک نمی‌تواند فراتر برود و در نتیجه با آخرین توان خود، با مخلوطی از ترس و جسارت و شک جلوی تاریکی و سیاهی می‌ایستد و در کمال ناباوری قدرتی می‌یابد که سیاهی را عقب می‌راند و نابود می‌کند.

قیام ژینا و وجه اجتماعی هنر

این قسمت پایانی، حالا برای بیننده آشناست، اتفاقی که در حدود یک سال قبل و به دنبال کشته شدن مهسا امینی در ایران افتاد به یک معنا همان اتفاقی است که مری آپیک در انیمیشن خود پیش‌بینی می‌کند. مردمی که چند دهه عقب‌نشینی کردند و سعی کردند زندگی محدود شده و محقری که جمهوری اسلامی به آنها تحمیل کرده بود را حفظ کنند اما حکومت به آنها نشان داد که هرچه عقب‌تر بروند جمهوری اسلامی سیری‌ناپذیر به دنبال جان و مال آنها تا آخرین ذره خواهد رفت و مرزی برای شرارت نمی‌شناسد.

انیمیشن مری آپیک نیز مانند تاریخ کنونی ما پایان واضح و قطعی‌ای ندارد. دختری که حالا از سیاهی خلاص شده، سبک‌دلانه تن به آب می‌سپارد و ماهی‌ای می‌شود در حوض حیاط خانه‌ای که سیاهی از همان جا شروع شده است. مردم ایران نیز در دهه اخیر بارها به خیابان آمده‌اند و شعارهای آزادی‌خواهانه سر داده‌اند. جنبش سراسری زن، زندگی آزادی یکی از طولانی‌ترین و صریح‌ترین این سلسله اعتراضات برای بیان خواسته‌های مردم ایران است اما حکومت جمهوری اسلامی را هنوز ساقط نکرده است و مانند دختربچه انیمیشن مری آپیک، نمی‌دانیم که چند فراز و فرود دیگر تا آزادی و شادی فاصله داریم. آنچه قطعی است اما حقیقت قدرت مردم است در رسیدن به آنچه خواهان آن هستند.