سرگذشت «باب السدره» حرم امام حسین(ع) تاریخ شگرف کینه دشمنان اهل بیت

به گزارش «مبلغ»- بارگاه مطهر امام حسین(ع) اکنون دارای ۱۰ درب ورودی است که هر کدام از آنها به نامی مشخص، معروف هستند. این درها عبارتند از: باب القبله، باب رأس الشریف، باب السدره، باب الزینبیه، باب السلطانیه، باب الشهداء، باب قاضی الحاجات، باب الکرامه، باب‌السلام و باب الرجاء.

در این بین درب معروف به «باب السدره» تاریخی شگرف از حقد و کینه دشمنان اهل بیت(ع) را در دل خود جای داده است و نمادی از مفهوم زیارت در طول تاریخ برای شیعیان و محبین اهل بیت(ع) و به‌ویژه سیدالشهدا(ع) است. درب باب السدره، در دورترین نقطه از ضلع شمال‌غربی صحن واقع شده است و ارتفاع آن، ۴ متر و عرض آن ۳ متر است و بر بالاترین نقطه درب از بیرون صحن این آیه شریفه نوشته شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ- وَسِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَی الْجَنَّهِ زُمَراً حَتَّی إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِحَتْ أَبوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزنَتُها سَلامٌ عَلَیکمْ طِبتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِین» (سوره زمر، ۷۳) (مورخ ۱۳۹۲ ه.ق، به خط جلیل النقاش).

این درب به یاد درخت سدری که در سده نخست هجری، نزدیک قبر امام(ع) بوده است و زائران به‌وسیله آن، محل قبر را می‌یافتند، بدین نام خوانده شده است و براساس تاریخ درج شده در روی این درب در تاریخ ۱۳۹۲ هجری قمری ساخته شده است. گرچه وجود درخت سدر پیش از سال ۶۱ هجری اثبات شده نیست و تاریخی برای آن ثبت نشده است، اما اطمینان داریم که این درخت در فاصله سال‌های ۱۷۰ تا ۱۹۳ هجری قمری در کنار مضجع مطهر امام حسین(ع) وجود داشته است و نمادی برای محل مضجع سیدالشهدا(ع) بوده است که مورد هتک حرمت دشمنان اهل بیت(ع) قرار گرفت.

آیت‌الله ری‌شهری در گزارش این هتک حرمت، اقدام به قطع و از جا کندن این درخت را با هدف برنامه‌ریزی خاصی توصیف می‌کند و می‌نویسد: گفته شده در نزدیکی قبر امام حسین(ع) درخت سِدری بوده است که آن را کَنْدند. تحلیل شیعیان این بود که هدف از این کار «تغییرُ مَصْرَعِ الحسین» (تغییر دادن قتلگاه حسین(ع)) بوده تا مردم از محل آن، آگاه نباشند و قبر ایشان را نیابند.(گزیده دانشنامه امام حسین(ع)، محمدی ری‌شهری، محمد، ج: ۱، صفحه: ۸۹۲). جسارت به قبر امام حسین(ع) می‌تواند از دوران سختگیری هارون الرشید (خلافت از ۱۷۰ ـ ۱۹۳ ق) نسبت به علویان، آغاز شده باشد. همین دوران نیز به‌عنوان آغاز هتک حرمت مضجع شریف سیدالشهدا شناخته می‌شود که در دوران متوکل و معتصم عباسی به اوج خود رسید.

دیگر خلفای بنی‌امیه و خلفای بنی مروان در شرایط سخت اختلاف و جنگ‌های گسترده با توابین، مختار ثقفی و زبیریان و انقلاب گسترده عباسیان فرصت کمتری برای آسیب رساندن به قبر مطهر امام حسین(ع) یافتند و در این بین ۴ خلیفه نخست بنی‌العباس که تنها در پی ایجاد استقرار نسبی حکومت بودند سعی کردند تا جای ممکن از ایجاد نارضایتی در بین عامه مردم و دمیدن در آتش زیر خاکستر قیام‌های علویان جلوگیری کنند.

گرچه بنی‌العباس با قیام‌هایی همچون قیام ناتمام «صاحب فخ» مواجه شد، اما شرایط دوره انتقال، مجالی برای سرکوب گسترده و منع زیارت شیعیان فراهم نمی‌کرد و این موضوع تا دوران رشد عباسیان در زمان هارون الرشید ادامه پیدا کرد. البته روایاتی دال بر فعالیت‌های منصور دوانیقی در هدم قبر مطهر امام حسین(ع) وجود دارد و شیخ کورانی، بر این اساس منصور دوانیقی را نخستین شخصی می‌داند که اقدام به تخریب قبر مطهر کرده است و می‌نویسد: «و قصته تدل علی أن مؤسس جریمة هدم قبر الحسین علیه‌السلام المنصور الدوانیقی و أن المسلمین حتی غیر الشیعة نقموا علیه واعترضوا»: و این روایات بر این دلالت دارد که منصور دوانیقی آغاز گر هدم قبرامام حسین (ع) است و به دین منظور شیعیان به او اعتراضات شدیدی کردند. (الإمام علی الهادی علیه‌السلام، الکورانی العاملی، الشیخ علی، ج:۱ صفحه: ۱۴۰).

شیخ طوسی جریان تخریب قبر امام حسین(ع) و قطع درخت سدر را در کتاب امالی این‌گونه روایت می‌کند: «أَخْبَرَنَا ابْنُ خُشَیْشٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمٍ الْأُبُلِّیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ النُّعْمَانِ الْوَجِیهِیُّ الْجَوْزَجَانِیُّ نَزِیلُ قُومَسَ وَ کَانَ قَاضِیَهَا، قَالَ: حَدَّثَنِی یَحْیَی بْنُ الْمُغِیرَةِ الرَّازِیُّ، قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ جَرِیرِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ، فَسَأَلَهُ جَرِیرٌ عَنْ خَبَرِ النَّاسِ، فَقَالَ: تَرَکْتُ الرَّشِیدَ وَ قَدْ کَرَبَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ أَمَرَ أَنْ تُقْطَعَ السِّدْرَةُ الَّتِی فِیهِ فَقُطِعَتْ.

قَالَ: فَرَفَعَ جَرِیرٌ یَدَیْهِ، فَقَالَ: اللَّهُ أَکْبَرُ، جَاءَنَا فِیهِ حَدِیثٌ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَنَّهُ قَالَ: لَعَنَ اللَّهُ قَاطِعَ السِّدْرَةِ، ثَلَاثاً، فَلَمْ نَقِفْ عَلَی مَعْنَاهُ حَتَّی الْآنَ، لِأَنَّ الْقَصْدَ بِقَطْعِهِ تَغْیِیرُ مَصْرَعِ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) حَتَّی لَا یَقِفَ النَّاسُ عَلَی قَبْرِهِ»: جریر بن عبدالحمید از مردی از اهل عراق که آمده بود، پرسید: چه خبر؟ وقتی او خبر تخریب قبر امام و قطع درخت ‌سدر را گفت، جریر دستانش را بلند کرد و گفت: الله‌اکبر! حدیثی از پیامبر(ص) روایت‌ شده که قطع کننده سدر را لعن نموده است، ولی تا امروز معنایش را نمی‌فهمیدیم. قصد او تغییر موضع قبر امام حسین‌ (علیه السلام) است تا مردم ندانند قبرش‌ کجاست. (الأمالی ـ ط دار الثقافة، الشیخ الطوسی ج:۱، صفحه: ۳۲۵).

اکنون در مقابل درب باب السدره، خیابان السدره قرار دارد که این خیابان به نهر علقمه منتهی می‌شود. وجود درخت سدر در کربلا بی ارتباط با وجود این نهر در آن منطقه نیست. ربانی خلخالی در کتاب خود به این ارتباط اشاره می‌کند و می‌نویسد: «من معانی علقمة: «النبق» وهو السدر فیستفاد من هذا ومما سنرویه أنّ ضفاف العلقمی کان مزروعاً بأشجار السدر، و أنّ هناک سدرة کانت عند قبر الحسین علیه‌السلام.» از جمله معانی علقمه، درخت ک‍‏‏‏نار است که همان سدر محسوب می‌شود و از آنچه نقل کردیم و نقل خواهیم کرد این نکته است که در کناره نهر علقمه از درخت کُنار زراعت شده بود و یکی از این درخت‌ها در کنار قبر امام حسین (ع) قرار داشت. (امّ البنین علیها السلام، النّجم الساطع فی مدینة النبیّ الأمین، ربّانی الخلخالی، الشیخ علی، ج:۱، صفحه: ۱۰۸).

در بخشی دیگر از این تاریخ باید گفت که در قسمت شمالِ غربی جنب باب السدره، صحن بزرگ حسینی برابر قول مشهور ابن سعد، سر مبارک امام حسین(ع) را در شب یازدهم محرم نگاهداری و فردای آن به کوفه حمل کرده است و از همان هنگام شیعیان این مکان را مقدس شمرده‌اند و مسجدی در آن مکان بنا نهاده‌اند و در آن به اعتکاف و راز و نیاز می‌پردازند که به مسجد رأس الحسین(ع) معروف است. عضدالدوله مسجد رأس الحسین(ع) را به گونه‌ای بسیار با شکوه تجدید بنا کرد و در قسمت غربی آن مدرسه بزرگی ساخت که به نام مدرسه عضدیه مشهور شد. (نشریه حوزه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ج: ۷۸ صفحه : ۶).

باب السدره هنوز نمادی برای تاریخ سیاه دشمنان اهل بیت(ع) است که همواره در پی دشمنی با نام و یاد امام حسین(ع) بوده‌اند و راه را برای دلدادگان آن حضرت، دشوار می‌ساختند.