کودتای نظامی در گابُن: پایان پنجاه‌و‌شش‌سال ریاست‌ جمهوری غیرانتخابی

گردش دموکراتیک قدرت در آفریقا مساله‌ی مشترک بسیاری کشورها (و مخصوصا کشورهای فرانسه‌زبان) است. روسای جمهور اغلب با تقلب و کشتار به قدرت می‌رسند و تا پایان عمر و به ارث دادن قدرت، یا تا یک کودتای نظامی و به کار آمدن یک دیکتاتوری دیگر، در قدرت می‌مانند.

انتخابات‌های فرمایشی البته هر دوره با تشریفات مخصوص به خودشان برگزار می‌شوند: تحریم کاندیداها و اعتراض‌، و به دنبال آن سرکوب، دستگیری، قطعی اینترنت، شکنجه و کشتار. نهایتا نتایج انتخابات، در در نیمه‌های شب یا صبح خیلی زود از تلویزیون پخش می‌شود و مجری محبوبیت شصت و چند درصدی رئیس‌جمهور را به همگان تبریک می‌گوید.  

https://www.radiozamaneh.com/775741/

گابُن در اوت ۱۹۶۰ و بعد از هفتاد و پنج سال استعمار، از فرانسه اعلام استقلال کرد؛ با این‌حال، از آن زمان تاکنون، یعنی در طی شصت و سه سال اخیر، تنها سه رئیس جمهور داشته است که همگی دست‌ نشانده‌ها و «دوستان» فرانسه بوده‌اند. اولی: لئون م‌با که شش سال رئیس جمهور بود و مرگ بر کنارش کرد؛ دومی: عُمَر بونگو، که چهل و دو سال رئیس جمهوری کرد؛ و سومی: علی بونگو، پسر رئیس جمهور قبلی که همین چند روز پیش با اعلام پیروزی‌اش در دور سوم ریاست جمهوری با کودتای نظامی برکنار شد.

خاندان بونگو پنجاه و شش سال قدرت را در دست داشتند، آن هم به لطف ثروت نفتی و حمایت فرانسه. خاندانی پر جمعیت که هر یک پست‌های مهمی از جمله وزارت دفاع، ریاست کابینه، ریاست بانک و … را در انحصار گرفته بودند. عُمَر بونگو گابُن را به یکی از محورهای اصلی فرانس‌آفریقا تبدیل کرد: او ذهنیت استعماری‌ای را ترویج کرد که پایه‌گذار استعمارنو است. اگر شصت و سه سال پیش لازم بود که فرانسه برای حفظ امتیازات نفتی، معدنی و طبیعی‌اش تانک و نیروی نظامی تدارک ببیند، امروز بدون صرف هزینه‌ی مادی و نظامی، کشورهای افریقایی را با کمک دست‌نشانده‌هایش کنترل می‌کند.

فرانس‌آفریقا برای بسیاری از فعالان سیاسی ضداستعمار چنین معنایی دارد. ادعای دوستی فرانسه با مستعمره‌های سابقش امتدادی است بر سلطه‌ی اقتصادی و سیاسی بر آن‌ها اما این‌بار نه با تسخیر نظامی مستقیم، که با نگاهی قیم‌مآبانه: اگر دوگل می‌گفت که «افریقا برای دموکراسی خام است»، دست‌نشانده‌اش بونگو تایید می‌کرد و می‌گفت که «آفریقا بدون فرانسه ماشینی بدون راننده است و فرانسه بدون آفریقا ماشینی بدون بنزین».

خاندان بونگو در تمام طول حکم‌رانی‌اش و حتی امروز و بعد از برکناری‌اش حمایت فرانسه را داشت. بعد از کودتا و سرنگونی علی بونگو، فرانسه خواهان احترام به نتایج انتخابات شد؛ انتخاباتی که برای سومین بار کاندیدایی تحریم‌شده را با ۶۴,۲۷ درصد آرا پیروز اعلام می‌کند. انگار نه انگار که پدر همین کاندیدا چهل و دو سال بر مسند قدرت نشسته و پی در پی ادعا کرده است که «منتخب مردم» شده است و انگار نه انگار که در دور قبلی انتخابات در سال ۲۰۱۶ هم سرکوب گسترده، کشتار و کمک‌های نظامی فرانسه برای در قدرت ماندن رئیس‌جمهور «منتخب» لازم بوده است.  

مردم پس از اعلام کودتا در گابون خوشحالی می‌کنند ــ عکس: AFP

بونگوها در حالی به ثروت شناخته می‌شوند که ۴۰ درصد مردم گابُن زیر خط فقر هستند و نرخ بیکاری به ۳۷ درصد می‌رسد. خاندان پر جمعیت بونگو، به ویلاهای آن‌چنانی، ماشین‌های لوکس، خدمات درمانی در کشورهای خارجی برای پیرترها و تحصیلات در اروپا و امریکا برای جوان‌ترها شناخته می‌شود و در این حین، مردم گابُن جز تماشا اجازه‌ای ندارند. هرگاه اعتراض می‌کنند سرکوب می‌شوند و سهمی از ثروت عظیم نفتی کشورشان ندارند.

https://www.radiozamaneh.com/769334/

گزارش ت‌‌. ال. پ [ورق را برگردان]، یکی از جنبش‌های سراسری برای گردش دموکراتیک قدرت در افریقا، نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۶ تاکنون، ۸۶۴ مورد بازداشت غیرقانونی در گابُن اتفاق افتاده که اغلب با شکنجه‌ همراه بوده است. همچنین، حداقل دوازده حرکت اعتراضی سراسری سرکوب شده، سیزده روزنامه به تعطیلی کشانده شده و دسترسی به اینترنت در مجموع ۳۴ روز قطع شده است.

کودتای نظامی حالا علی بونگو را از قدرت برکنار کرده است. روز شنبه ۲۶ اوت ساعت سه صبح، درست ۲۴ دقیقه پس از اعلام پیروزی بونگو در انتخابات، کمیته‌ی س. ت. ار. ای (کمیته‌ی گردش و بازیابی قانون) بر تلویزیون ظاهر شد و بیانیه‌ای خواند که در پی آن نتایج انتخابات را باطل اعلام کرد:

به نام مردم گابُن و به نام حفاظت از قانون، ما تصمیم گرفته‌ایم که در دفاع از عدالت به رژیم حاکم پایان دهیم. در انتخابات ۲۶ اوت ۲۰۲۳ شرط شفافیت، اعتبار و همه‌گیر بودن انتخابات رعایت نشده است.

مردم گابُن با به دست داشتن پرچم‌های آبی، زرد و سبز کشورشان به خیابان‌ها ریخته‌اند و سقوط بونگوها را جشن می‌گیرند. این در حالی است که آینده‌ی کشور مبهم است. به نظر می‌رسد که دست علی بونگو حالا از ثروت نفتی کوتاه شده است اما مشخص نیست که چه بر سر ساختار عظیم فساد و دزدی‌ای می‌آید که این خاندان طی سال‌های حکم‌رانی‌اش بنا کرده است. کودتاهای نظامی در اغلب کشورهای افریقا نتایج خوشایندی نداشته‌اند: یک دیکتاتور را کنار زده‌اند تنها برای این‌که یکی دیگر را به جایش بنشانند. آینده حالا برای گابُن نامشخص است. ثروت نفتی همچنان جریان دارد و باید منتظر شد و دید که به سمت چه کسی سرازیر خواهد شد.