علامه عسکری با قلمشان به مکتب تشیع خدمت کردند

خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: مرحوم علامه سید مرتضی عسکری، متولد ۱۲۹۳ در سامرا، پژوهشگر تاریخ اسلام و حدیث‌شناس و رئیس دانشگاه اصول دین بود. وی پس از تحصیل در حوزه علمیه شهر سامرا در رشته فقه و حدیث در سال ۱۳۵۰ هجری قمری به قم برای تحصیل در حوزه علمیه و فراگیری دروس سطح اصول و فقه نزد آیات سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، شیخ محمدحسین شریعتمداری ساوجی، امام خمینی، میرزا خلیل کمره‌ای رفت. تأسیس مدارس دینی جدید با روش تربیتی نوین و تحصیل فقه استدلالی در سامرا و شروع به نگارش آثاری در باب احادیث و تأسیس مراکز علمی و مدارس در عراق و سپس تأسیس دانشکده اصول دین در سال ۱۳۸۴ هجری قمری و عزیمت به لبنان در پی افزایش فشارهای دولت عراق و ورود به ایران در سال ۱۳۸۹ هجری قمری و تأسیس مجمع علمی اسلامی در ایران در سال ۱۳۹۸ هجری قمری برخی از فعالیت‌های اوست.

وی علاوه بر بررسی کتب شیعه با تکیه بر کتاب و سنت، احادیث و روایات اهل سنت را مورد بررسی قرار داده است. کتاب «معالم المدرستین»، که به بررسی تطبیقی میان دیدگاه‌های «مکتب خلفاء» و «مکتب اهل بیت» می‌پردازد. «عقاید الاسلام من القرآن الکریم»؛ «عبدالله بن سبأ و اساطیر أخری» (ترجمه‌شده با عنوان: عبدالله بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی)؛ «نقش ائمه در احیای دین» «جمع القرآن»، که به بررسی پیرامون تاریخ جمع‌آوری قرآن کریم و روایات آن می‌پردازد از جمله تألیفات آیت الله سید مرتضی عسکری می‌باشد.

علامه عسکری با تلاش‌هایی که برای تحوّل در حوزه و تدوین متون درسی و تأسیس حدود سی مؤسسه خیریه و آموزشی و مناظرات، سرانجام در ۲۵ شهریور ۱۳۸۶ در سن ۹۳ سالگی در بیمارستان میلاد تهران درگذشت.

به مناسبت سالروز درگذشت این محقق و پژوهشگر برجسته تاریخ اسلام و به جهت آشنایی به آثار، تألیفات و خدمات ارزشمند علامه عسکری به اهل بیت (ع) با آیت الله نجم الدین طبسی، عضو جامعه مدرسین حوزه قم به گفتگو پرداختیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:

ولادت در خانواده‌ای عابد و اهل علم

آیت الله نجم الدین طبسی، با بیان اینکه مرحوم علامه سید مرتضی عسکری، از مفاخر روزگار واز بزرگان دین و دفاع از حریم مکتب اهل بیت (ع) بودند. عنوان کرد: ایشان در یک خانواده عابد و اهل علم متولد و پرورش یافت. جدّ مادری ایشان، آیت‌الله میرزا محمد طهرانی، از بزرگان حوزه سامرا ء، با تألیف مجموعه ۲۵ جلدی «مستدرک بحار» به گردآوری احادیث پرداخته است. ایشان در چنین خاندانی پرورش یافته است.

اثبات حقانیت اهل بیت (ع) در کتاب «معالم المدرستین»

وی با اشاره به خدمات علامه عسکری تصریح کرد: مرحوم علامه عسکری به تشیع خدمات ارزنده‌ای کرد که در دو محور می‌توان به آن‌ها پرداخت، نخست خدمات و آثار کلامی ایشان مورد توجه است که جای چنین آثاری در کتب و منابع اسلامی خالی بود، به عنوان نمونه در کتاب «معالم المدرستین»، سید مرتضی عسکری مبانی مذهب شیعه امامیه و اهل سنت را با هم مقایسه کرده است و هدف کتاب، اثبات برتری مکتب اهل بیت (ع) بر مکتب خلفا می‌باشد، ایشان با استدلال منطقی و آرام به گونه‌ای که احساسات طرف مقابل، تحریک نشود، مبانی مخالف مکتب اهل بیت (ع) را با استدلالی محکم رد می‌کند و نکته قابل توجه اینجاست که مرحوم علامه با استفاده از منابع خود اهل سنت به این مهم اقدام می‌کند، به گونه‌ای که آنها نمی‌توانند منکر شوند. لذا هر برادر که اهل علم باشد و این کتاب را مطالعه کند، تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. «معالم المدرستین»، و شاخصه‌های دو مکتب، یعنی مکتب سقیفه و مکتب غدیر و اهل بیت (ع) و غدیر را با یک روش استدلالی، به چالش می‌کشد و سبک اهل بیت (ع) را تصریح می‌کند. من این کتاب را چندین بار مطالعه کردم و «معالم المدرستین» را از آثار مهم و مفید مرحوم عسکری میدانم برای جامعه اسلامی و شیعیان. این کتاب هجمه ای است و نه دفاعی.

شیوه تدافعی علامه عسکری در آثار و تألیفات

آیت الله طبسی افزود: ایشان البته کتاب‌هایی با محتوای تدافعی نیز تألیف کرده از جمله «عبدالله بن سبأ و اساطیر اخری» با موضوع شخصیت عبدالله بن سبأ که در منابع اسلامی دیدگاه‌های مختلفی درباره شخصیت او وجود دارد و متأسفانه بدخواهان و دگراندیشان دانسته یا نادانسته، تشیع را زاییده عقاید و اقدامات این شخص می‌دانند، در منابع اهل‌سنت، او مؤسس شیعه و عامل شورش علیه عثمان، خلیفه سوم شمرده می‌شود و به نوعی آیات و روایاتی که از حضرت رسول (ص) در خصوص تثبیت ولایت امیرالمومنین (ع) نقل شده و نیز حادثه غدیر را زیر سوال می‌برند.

وی افزود: برخی از محققان معاصر همچون علامه طباطبایی و دکتر طاها حسین بر این اعتقادند که اساساً شخصی به نام عبدالله بن سبا وجود خارجی نداشته و شخصیت او ساخته و پرداخته افرادی مانند سیف بن عمر است. اما مرحوم عسکری در کتاب «عبدالله بن سبأ و اساطیر اخری» عالمانه و محققانه وارد این بحث شده و به درستی این اتهام و شبهه را رد و از مکتب اهل بیت (ع) دفاع نمود و به نوعی با رویکرد تدافعی در مقابل رویکرد هجومی وارد این موضوع شد. البته نه به معنی دعوا، بلکه به معنی مناظره.

عضو جامعه مدرسین حوزه قم با اشاره به دیگر آثار و تألیفات علامه عسکری، تصریح کرد: ایشان در ارتباط با ائمه و نقش ائمه (ع) در احیای دین در کتاب «نقش ائمه در احیا دین» بحث‌های زیبایی را مطرح نموده است؛ اینکه حضرت امیر (ع) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در مقابل تبلیغات گسترده امویان، عباسیان و دشمنان چه کردند که توانستند مکتب اهل بیت و اسلام اصیل را حفظ کنند، با زبانی رسا به رشته تحریر درآمده است.

وی در خصوص کتاب «احادیث ام المؤمنین عائشة» در مورد جنگ جمل، مظلومیت امیرالمونین (ع) را به تصویر کشیده، و یاغی گری یک سری از انسان‌ها در برابر حکومت اسلامی و حاکم اسلامی را با استدلال مطرح نمود.

آیت الله طبسی با بیان اینکه معدود کسانی هستند که با قلمشان به مکتب اهل بیت (ع) خدمت کردند، بیان کرد: خدا رحمت کند سید جعفر مقتدا و مرحوم علامه طبرسی را در عراق و نجف را و نیز علامه عسکری را که در دوران معاصر با قلمشان انصافاً به مکتب خدمت کردند و از حریم اهل بیت دفاع کردند. علامه عسکری ضمن اینکه عالم، محقق و متدین بود، در این بحث‌ها اصراری به اینکه عقیده خود را اثبات کند، نداشت. اگر کسی نظر مخالف ایشان داشت و برای این نظر خود استدلال می‌آورد، ایشان می‌پذیرفت.

پذیرش نظرات مخالف

وی خاطرنشان کرد: خود من در چند مورد با ایشان بحث کردم، از جمله در ارتباط با قتل خلیفه سوم، و یا در خصوص ابن زبیر، جنگ افروز جنگ جمل، ایشان نظرشان این بود که ابن زبیر توبه کرده و از جنگ صرف نظر کرده بود، اما من نظر دیگری داشتم و ثابت کردم که ابن زبیر در جنگ جمل وقتی دید شرایط به ضرر اوست، جنگ را رها و فرار کرد و اینگونه شد که ایشان، استدلال مرا، علی رغم اینکه در کتاب، نظر خودش را نوشته بود، پذیرفت. پذیرش نظر و عقاید صحیح اما مخالف، از روحیات خاص ایشان بود.

طبسی در پایان تصریح کرد: ایشان بسیار مردم دار بودند و اینکه شخصی در اوج علم و تحقیق و تطبع در رشته تاریخ و تخصص در این رشته؛ تا این اندازه متواضع و بی اهمیت به جایگاه و مقام دنیوی، از امتیازات و روحیات خاص ایشان بود.