عربی‌نویسی در کتاب فارسی نادرست است

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: احادیث و روایات کوتاه و بلند بسیاری از امامان معصوم (ع) برای ما به یادگار مانده‌است که مسیر زندگی‌مان را روشن می‌کنند. این روایات در کتاب‌های معتبری توسط عالمان بزرگ جهان تشیع گردآوری شده‌اند.

کتاب «عیون اخبار الرضا» (ع) یکی از کتاب‌هایی است که شامل احادیث و گوشه‌هایی از زندگی امام رضا (ع) است.

کتاب «امام رضا (ع) و زندگی» یکی دیگر از کتاب‌هایی است که نویسنده در آن تلاش کرده است احادیث مرتبط با رفتار و سبک زندگی امام رضا (ع) را از منابع مختلف استخراج کند و با دسته بندی در هشت بخش آنچه امام رضا (ع) در مواجهه با خانواده، مردم، نیازمندان و حاکمان انجام می‌داده و توصیه می‌کرده را تدوین کند.

در بعضی از بخش‌ها نیز ادب و آداب امام در زمینه خورد و خوراک، پوشش، عبادت و علم و حکمت مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین جزئیات رفتار امام؛ از اعمال بهداشتی هفته تا توصیه‌های غذایی، تا رفتار ایشان در دادگاه و اعمال شأن در مناسبت‌های خاص از دیگر موارد این کتاب است.

این کتاب به تازگی توسط انتشارات به نشر منتشر شده است، به همین بهانه با مهدی غلامعلی نویسنده آن به گفتگو پرداخته‌ایم.

مشروح متن این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:

* جناب غلامعلی کتاب «امام رضا (ع) و زندگی» چگونه شکل گرفت؟

مقام معظم رهبری در سفری که در دهه ۸۰ به استان خراسان‌شمالی داشتند، در خصوص سبک زندگی صحبت کردند؛ ایشان فرمودند در عرصه سبک زندگی باید تدابیری صورت گیرد و اقداماتی انجام شود. من بعد از فرمایش رهبری به این فکر فرو رفتم که در عرصه زندگی ائمه اطهار (ع) چه بخش‌ها و اطلاعاتی را می‌توانیم به عنوان سبک زندگی انتخاب و به مردم ارائه بکنیم.

از آنجایی که دانش‌آموخته دانشگاه قرآن و حدیث هستم و اکنون در همین دانشگاه عضو هیأت علمی هستم. بر اساس این دغدغه و پیشینه تحصیلی، در گروه علوم حدیث بررسی کردم و دیدم زندگی چند معصوم از جهت تعداد احادیث این ظرفیت را دارد که گزارشی از سبک زندگی آنان ارائه کرد.

از نظر کثرت منابع موجود اول از همه درباره پیامبر (ع) منابع داریم و کتاب سنن النبی هم به‌طور تقریباً کامل حاوی سبک زندگی ایشان است. نفر دومی که روایات درباره زندگی ایشان به حد قابل توجهی وجود دارد شخصیت امیرالمومنین (ع) هست، نفرات سوم امام باقر و امام صادق و بعد امام رضا (ع) هستند.

از میان این بزرگواران امام رضا (ع) را به دلایل قلبی که برای خودم محفوظ است انتخاب کردم. از طرفی وجود امام رضا (ع) در ایران و تعلق خاطر ما به ایشان و اینکه روایات مربوط به امام رضا (ع) از جهاتی نسبت به ائمه‌ای که نام بردم محدودتر است و راحت‌تر می‌شد این کار را انجام داد و نیز اینکه امام رضا (ع) در مقام حکومت قرار گرفته بوده و در همین مدت کوتاه حضور در خراسان کاتبان زندگی ایشان را خیلی خوب به تصویر کشیدند.

* از چه منابعی برای نگارش استفاده کردید؟

اگرچه در خصوص سبک زندگی امام رضا (ع) چه قبل از این کتاب و چه بعد از این کتاب، آثار متعددی نوشته شده، اما این کتاب ویژگی‌هایی از جمله محتوا و نیز از جهت ساختار و نحوه ارائه دارد.

چراکه با توجه به مطالعات حدیثی بنده، از کتاب‌های فارسی و متون همسو استفاده نکردم و صرفاً از منابع اصلی بهره گرفتم. عیون اخبارالرضا (ع)، مسند الامام‌الرضا (ع) و جلد مربوط به امام رضا (ع) در کتاب شریف بحارالانوار از اصلی ترین منابع مورد استفاده برای نگارش این کتاب بود. علاوه بر این، از مباحث پیرامونی مثل مباحث رجالی استفاده کردم؛ که بعدها برکات این کار در کتاب در جستجوی خورشید در بحث بررسی راویان احادیث امام رضا (ع) متبلور شد.

* تا چه اندازه در معرفی امام رضا (ع) به عنوان الگو موفق بودید؟ به‌نظرتان مخاطب با کتاب ارتباط می‌گیرد؟

برای من مهم بود متنی که می‌خواهم ارائه کنم و به امام رضا (ع) نسبت بدهم متقن و قابل اعتماد باشد. از لحاظ ساختاری و نحوه ارائه نیز می‌دانیم که همه ائمه‌اطهار (ع) فضائل و کرامات زیادی دارند؛ که برخی از این فضائل و کرامت‌ها مربوط به زندگی عادی آن‌ها است و برخی معجزه و کرامت است.

آن‌چه من مراعات کردم این است که یک معجزه و یک کرامت در این کتاب نیاوردم. من امام رضایی را معرفی کردم که در زندگی بتوانم الگو قرار بدهم؛ نه امام رضایی که علم غیب دارد و کارهای خارق‌العاده انجام می‌دهد. امام رضایی که پیشوای دینی مردم هست و در زندگی‌اش مثل همه مردم مشکلات و مسائلی دارد.

در حقیقت آن‌چه از زندگی امام رضا (ع) قابل الگوبرداری بوده در این کتاب آمده‌است. در این فضای ساختاریِ کاملاً قابل الگوبرداری، ما یک فضای داستانی ایجاد کردیم و به گزارش روایی صرف بسنده نشده‌است و برای حفظ شکل داستانی اثر، من مقید بودم که اصلاً کلمه عربی در این کتاب استفاده نکنم و به جز بخش مربوط به دعاهای حضرت، بقیه بخش‌ها کاملاً فارسی باشد.

* کمی هم از سختی کار بگویید!

این کتاب از مرحله پژوهش تا نگارش نزدیک به یک سال زمان برد و اساساً تدوین چنین کتاب‌هایی از چند جهت سختی دارد؛ یک از نظر منابع؛ ما نویسندگان خوش‌قلم زیادی داریم که عربی بلد نیستند و به منابع اصلی مراجعه نمی‌کنند.

استفاده از منابع واسطه و فرعی سبب می‌شود بخش‌هایی از اطلاعات را از دست بدهیم. از طرفی برخی ترجمه‌ها، ترجمه‌های دقیقی نیستند و به‌نسبت منبع اصلی بهره‌وری لازم را ندارد. مشکل دیگری که در نگارش آثار این چنینی وجود دارد، ارتباط یک روایت با بقیه روایت‌ها است که از یک فرد معصوم نقل شده‌است.

اصطلاحی داریم به نام خانواده حدیث؛ در خانواده حدیث مجموعه احادیثی که راجع به یک موضوع هست را گردآوری می‌کنند و محقق باید برای به‌دست آوردن متن کامل یک حدیث، منابع مختلف را مطالعه کند و مثل پازل یک مبحث را از منابع مختلف جمع‌آوری کرده و کنار هم بچیند. این کار یک پژوهش جدی را می‌طلبد. مساله مهم بعدی این است که در بخش ارائه و تصویرسازی و نظم دادن به داستان، نویسنده باید مراقب باشد مطلبی را به کذب به امام نسبت ندهد. امامان و پیامبر (ع) حجج الهی هستند، اگر من حرفی بیاورم که امام نگفته چه بسا جسارت به امام کرده‌باشم و مقام امام را پایین آورده باشم. این کار، معصیت است و به باور مردم لطمه می‌زند. پس فردی که در حوزه شخصیت‌سازی و تصویرسازی امام کار می‌کند، باید این ملاحظات شرعی را داشته‌باشد.

مشکل دیگر بحث عربی‌نویسی است. از نظر من عربی‌نویسی در کتاب فارسی نادرست است. باید حداقل متن عربی را برای مخاطب فارسی زبان آورد؛ مگر اینکه جایی ضرورت داشته‌باشد.