۵۴ کاروانسرای ایرانی جهانی شدند؛ حذف ۲ کاروانسرا از پرونده

به گزارش خبرنگار مهر، چهل‌وپنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو از ۱۹ شهریور به میزبانی عربستان سعودی آغاز شده است و هم اکنون در شهر ریاض در حال برگزاری و بررسی ۵۰ میراث فرهنگی و طبیعی از بیش از ۴۰ کشور برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو است.

در این اجلاس پرونده ۵۶ کاروانسرای ایرانی در قالب یک پرونده از ۲۴ استان ایران ارائه شده بودند اما ایرادهای مختلف به این پرونده موجب شد تا دو کاروانسرای یام و مادرشاه حذف شده و به این ترتیب ۵۴ کاروانسرا ثبت جهانی شوند.

در این اجلاس نمایندگان مختلفی درباره پرونده ایران صحبت کردند از جمله اتیوپی، هند، نیجریه و… برخی از آنها ایراد گرفته و برخی دیگر حمایت کردند.

از جمله ایراداتی که به این پرونده گرفته شده درباره نام کلی پرونده بود. در واقع نمایندگان و ارزیابان کمیته میراث جهانی یونسکو اعلام کردند که این نام نمی‌تواند مفهوم کلی پرونده را بیان کند.

همچنین قرار بود هر کشوری با توجه به شرایط خود، نامزدهایی را معرفی کرده و درباره آن توضیح بدهد ولی ما در این پرونده منطق انتخاب پرونده را نمی‌دانیم و مطمئن نیستیم که براساس یک منطق واحد انتخاب شده باشند و به درستی تکامل تاریخی کاروانسراها را نشان نمی‌دهند هر چند که هر کدام متعلق به دوره‌های مختلفی هستند.

برخی از کاروانسراها به عنوان هتل لوکس استفاده شده اند بنابراین نحوه نگهداری از آنها قانع کننده نیست. بنابراین باید علت انتخاب کاروانسراها به صورت دقیق توضیح داده شوند. بهتر است که از ۳۱ کاروانسرایی که متعلق به دوره صفوی هستند دو کاروانسرای یام و مادرشاه حذف شوند.

در میان گفت و شنودها درباره پرونده ایران، نماینده قطر حمایت خود را از پرونده اعلام کرد و گفت: اهمیت کاروانسرا به عنوان خلاقیت بشری برای راحتی مسافرانی است که در مسیرهای جغرافیایی ایران مسافرت می‌کردند. این کاروانسراها معماری مختلف و ساختارهای متنوعی دارند. این معماری توانایی مردم را در ساخت آنها و پیشرفت معماری را نشان می‌دهد.

نماینده ایکوموس در این جلسه پیشنهاد کرده بود که این پرونده برگشت داده شده و اصلاحاتی برای آن انجام شود تا بتواند پاسخگوی چند ابهام باشد از جمله اینکه حریم هر کدام چقدر است چون مرزبندی آنها نامشخص است. ایران باید بتواند بگوید چطور این کاروانسراها را به عنوان اثر تاریخی مدیریت می‌کند برای آنها چه برنامه‌ای دارد. هر کدام از این آثار قرار است چه نقشی را ایفا کنند. میزان آمادگی برای مدیریت بحران برای آنها چیست. چون برنامه‌ای در این خصوص ارائه نشده است. همچنین برنامه گردشگری ایران برای این کاروانسراها چیست.

در ادامه رسول وطن دوست نماینده ایران گفت: در ایران بیش از هزار کاروانسرا داریم که در این پرونده تنها ۵۶ کاروانسرا ارائه شده است. ما قصدمان نشان دادن دوره‌های مختلف تاریخی در این کاروانسراها بوده است تا نشان دهنده تکامل آنها باشد. همچنین این کاروانسراها از این جهت که در شهرهای اصلی و حومه قرار گرفته اند متفاوت هستند. ما حاضریم دو کاروانسرا را حذف کرده ولی ۵۴ کاروانسرای دیگر ثبت شوند. همچنین به جای این دو کاروانسرا، چند تای دیگر جایگزین کنیم.

پس از شنیدن نظرات مختلف موافق و مخالف درباره این پرونده و موافقت با ثبت ۵۴ کاروانسرا از ۵۶ کاروانسرای ارائه شده، علی دارابی در پیامی نوشت: امروز یکشنبه ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ برابر با ۱۷ آگوست ۲۰۲۳ میلادی برای هیأت ایرانی در سالن اجلاس هتل الفیصلیه روز تاریخی و به یاد ماندنی بود. آن موقع که رئیس سعودی جلسه ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایرانی را اعلام کرد. دقایقی که همه حاضران به افتخار ایران و ایرانی، تمدن، فرهنگ و داشته‌های آن دست می‌زدند و تشویق می‌کردند.

این موفقیت بزرگ را به مردم با فرهنگ، متمدن و غیرتمند ایران عزیز تبریک و شادباش می گویم و از همه مدیران، کارشناسان و همکاران ارجمندم در سراسر کشور که در تهیه و تدوین این پرونده بزرگ ایفای نقش کردند صمیمانه قدردانی می‌کنم.

ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایرانی با قدمتی از دوران باستان تا قاجاریه، بیانگر هنر معماری و فرهنگی نیاکان ما بوده است. چرا که کاروانسراها مهم‌ترین بستر برای ارتقا گفت و گو، تعامل مسافران، اقوام، ادیان و ملل مختلف در ادوار تاریخی است.

کاروانسراها بستری برای توسعه و دانش بشری به عنوان مکانی برای زیست افراد مختلف، بازرگانان، تجار، مسافران، زائران خانه خدا و عتبات در زمانه‌ای که مسیرهای مواصلاتی و رفت و آمدها بس دشوار و سخت بوده است. این کاروانسراها در سرما و گرمان جان بخش و پناهگاه مردم بوده است که نشانه‌ای برجسته از تاریخی باشکوه تمدن و معماری ایرانی را روایت می‌کند.

۵۴ کاروانسرای ثبت شده در ۲۴ استان کشور پراکنده اند. در ایران بیش از ۱۰۰۰ (هزار) کاروانسرا وجود دادر که ۷۰۰ مورد آن ثبت ملی شده است.

۵۴ کاروانسرای ایران که ثبت شده‌اند عبارتند از:

دیر گچین (قم)، نوشیروان (اصفهان)، پرند یا قلعه سنگی (تهران)، رباط شرف (خراسان رضوی)، سنگی انجیره (یزد)، جمال‌آباد (آذربایجان شرقی)، عباس آباد تایباد (خراسان رضوی)، فخر داوود (خراسان رضوی)، شیخعلی خان (اصفهان)، مرنجاب (اصفهان)، امین‌آباد (اصفهان)، گبرآباد (کاشان)، مهیار (اصفهان)، گز (اصفهان)، کوهپایه (اصفهان)، مزینان (خراسان رضوی)، ایزدخواست (فارس)، فخرآباد (خراسان رضوی)، سرایان (خراسان جنوبی)، قصر بهرام (سمنان)، آهوان (سمنان)، میامی (سمنان)، عباس آباد (سمنان)، میاندشت (سمنان)، زین الدین (یزد)، میبد (یزد)، فرسفج (فارس)، خواجه نظر (آذربایجان غربی)، دهدشت (کهگیلویه و بویراحمد)، بیستون (کرمانشاه)، گنجعلی، خان (کرمان)، گویجه بل (آذربایجان شرقی)، خوی (آذربایجان غربی)، صائین (اردبیل)، تی تی (گیلان)، باغ شیخ (مرکزی)، زعفرانیه (خراسان رضوی)، مهر (خراسان رضوی)، ینگه امام (البرز)، بستک (هرمزگان)، برازجان (بوشهر)، خرانق (یزد)، آجری انجیره (یزد)، افضل (خوزستان)، نیستانک (اصفهان)، چاه کوران (کرمان)، چمشک (لرستان)، رشتی (یزد)، تاج آباد (همدان)، ده محمد (خراسان جنوبی)، خان (آذربایجان غربی)، چهل پایه (خراسان جنوبی)، سعدالسلطنه (قزوین) و رباط قلی (خراسان شمالی).