اتهام «آپارتاید» علیه ایران و اسرائیل؛ دو حکومت متخاصم منطقه با سرزنشی مشابه روبرو هستند

تنش‌ها بین ایران و اسرائيل طی سال‌های اخیر در زمینه‌های مختلف از جمله خرابکاری در برنامه‌های هسته‌ای و نظامی ایران به دفعات خبرساز شده است.

مقام‌های عالی‌رتبه جمهوری اسلامی از جمله علی خامنه‌ای، رهبر ایران بارها از پایان عمر اسرائیل و نابودی آن سخن گفته‌اند. در مقابل مقام‌های اسرائیل به ویژه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این کشور با مواضع تند خود علیه تهران، برنامه‌ هسته‌ای ایران و توافق قدرت‌های بین‌المللی با این کشور در سال ۲۰۱۵ شناخته می‌شوند.

این در حالی است که هر دو کشور طی یک سال گذشته با بحران داخلی روبرو بودند. مقام‌های جمهوری اسلامی پس از جان باختن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد با یکی از جدی‌ترین و طولانی‌ترین اعتراض‌های خیابانی طی چهار دهه گذشته مواجه شدند. 

اصلاحات قضایی مورد نظر ائتلاف راستگرای حاکم بر اسرائیل نیز یکی از بزرگترین جنبش‌های اعتراضی در طول حیات این کشور را رقم زد. با این حال وجه تشابه شرایط کنونی نظام‌های سیاسی ایران و اسرائیل به اعتراض‌های داخلی محدود نمی‌شود. 

هر دو کشور طی هفته‌های گذشته با اتهامی مشابه یعنی پیگیری سیاستی مشابه حکومت «آپارتاید» روبرو شده‌اند.  

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

آپارتاید چیست؟

آپارتاید به مجموعه‌ای از جداسازی‌های نژادی نهادینه شده و ساختاری اطلاق می‌شود. از این اصطلاح به طور خاص برای توصیف حکومت‌های آفریقای جنوبی و نامیبیا در قرن بیستم استفاده می‌شود. در نظام سیاسی آفریقای جنوبی تا پیش از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی اقلیت سفیدپوست جایگاه و حقوق بالاتری نسبت به اکثریت سیاهپوست داشت.

جداسازی نژادی در آفریقای جنوبی بُعد جغرافیایی هم داشت چراکه اقلیت سفیدپوست در محیطی جدا از سیاهپوستان زندگی می‌کرد و به نهادهای دولتی خاص و رویدادهای اجتماعی انحصاری خود دسترسی داشت.

ازدواج بین سفیدپوستان و سیاه‌پوستان در دوران حکومت آپارتاید آفریقای جنوبی ممنوع بود. کیفیت امکانات آموزشی و بهداشتی ارائه‌شده به سیاه‌پوستان به مراتب کمتر از امکاناتی بود که سفیدپوستان در اختیار داشتند. از سوی دیگر ۸۷ درصد از زمین‌های آفریقای جنوبی در آن دوران در اختیار سفیدپوستان بود. 

اتهام «آپارتاید جنسیتی» علیه جمهوری اسلامی

گروهی از کارشناسان شورای حقوق بشر سازمان ملل اخیرا در واکنش به لایحه موسوم به «عفاف و حجاب» که در یکی از کمیسیون‌های مجلس ایران در دست بررسی است از آن به عنوان مصداق «آپارتاید جنسی» یاد کرد. 

این گروه از کارشناسان سازمان ملل گفته‌اند که مقام‌های ایران برای «سرکوب زنان و دختران» و «تسلیم کردن» آنها به «تبعیض سازمان‌یافته» روی آورده‌اند. 

گزارش‌هایی که تاکنون از لایحه «عفاف و حجاب» منتشر شده نشان می‌دهد که در آن برای زنانی که حجاب اجباری را رعایت نمی‌کنند مجازات و جریمه‌های سنگین در نظر گرفته شده است.

حکومت طالبان در افغانستان هم علاوه بر نظام جمهوری اسلامی در ایران پیش از این با اتهام «آپارتاید جنسی» روبرو شده است. 

حجاب اجباری در ایران در حالی طی سال‌های اخیر به طور خاص مورد توجه قرار گرفته که تبعیض علیه زنان در قوانین ایران در بسیاری از موارد نهادینه شده است. سهم زنان از ارث، حق طلاق، دیه، حق حضانت فرزند و سن ازدواج از جمله مواردی است که در قوانین ایران به طور عملی تبعیض علیه زنان را به رسمیت شناخته است.

• دستاورد شکننده زنان ایران زیر سایه سرکوب خونین؛ حاکمیت و معترضان با چه چالش‌هایی روبرو هستند؟

چرا اتهام «آپارتاید» علیه اسرائیل نیز مطرح می‌شود؟

اسرائیل طی سال‌های گذشته بارها از سوی برخی از مدافعان حقوق بشر به پیگیری سیاست‌هایی مشابه رویکردهای دوران «آپارتاید» در آفریقای جنوبی متهم شده است.

این اتهام پس از آنکه اخیرا از سوی تامیر پاردو، مدیر پیشین موساد نیز مطرح شد بار دیگر مورد توجه قرار گرفت. او که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ رئیس سازمان اطلاعات و عملیات ویژه اسرائیل بود در اظهارات خود دولت کشورش به تحمیل «شرایط آپارتاید» در کرانه باختری رود اردن متهم کرد.

تامیر پاردو در حالی به تندی از سیاست دولت راستگرای بنیامین نتانیاهو انتقاد کرده است که از سوی شخص نخست‌وزیر کنونی اسرائیل به عنوان مدیر موساد منصوب شده بود. 

تامیر پاردو در بخشی از سخنان خود گفته بود: «وقتی در یک سرزمین دو گروه از مردم با دو نظام قضایی متفاوت محاکمه می‌شوند آپارتاید وجود دارد.»

اشاره او به محاکمه فلسطینی‌ها ساکن کرانه باختری رود اردن در دادگاه‌های نظامی اسرائیل است. این در حالی است که رسیدگی به جرائم آن دسته از شهروندان اسرائيل که ساکن شهرک‌های یهودی‌نشین در کرانه باختری هستند در دادگاه‌های عادی اسرائيل صورت می‌گیرد.

سازمان ملل متحد شهرک‌سازی اسرائیل در کرانه باختری را نقض مقررات بین‌المللی می‌داند. 

دیده‌بان حقوق بشر از سال ۲۰۲۱ به همراه گروهی از گروه‌های مدافع حقوق بشر سیاست دولت اسرائیل در قبال اقلیت عرب در این کشور و فلسطینی‌ها را «آپارتاید» می‌خواند. سازمان عفو بین‌الملل نیز یک سال پس از دیده‌بان حقوق بشر به استفاده از واژه «آپارتاید» برای توصیف سیاست اسرائیل روی آورد. 

شماری دیگر از مقام‌ها و دیپلمات‌های اسرائیل نیز در موضع‌گیری محتاط‌تر گفته‌اند که کشورشان در صورت ادامه سیاست کنونی خود ممکن است به نظامی مبتنی بر «آپارتاید» تبدیل شود. مقام‌های دولت بنیامین نتانیاهو سخنان مدیر پیشین موساد را «شرم‌آور» خوانده و آن را رد کرده‌اند. 

حدود ۴۹۰ هزار اسرائیلی در شهرک‌های ساخته‌شده در کرانه باختری زندگی می‌کنند. این در حالی است که دو میلیون و ۹۰۰ هزار فلسطینی نیز ساکن این منطقه هستند.