کومبه میلا، پر جمعیت ترین مراسم دینی جهان

به گزارش «مبلغ»- کومبه میلا بزرگترین مراسم مذهبی جهان است و از این جهت سوالاتی برای برخی از افراد در مورد تفاوت ظرفیت ها و ویژپگی های این مراسم با پیاده روی اربعین مطرح شده است. به همین دلیل در گفتگو با دکتر بخشعلی قنبری، استاد دانشگاه، کارشناس و پژوهشگر ادیان و عرفان به این موضوع پرداخته ایم که حاصل آن پیش روی شماست:

در ابتدا توضیحی در مورد کومبه میلا بفرمایید تا به مقایسه آن با پیاده روی اربعین بپردازیم.

در همه ادیان مراسمات دینی و مذهبی مختلف به شکلهای متنوع وجود دارد. این مراسمات در برخی از ادیان مانند هندو و کنفوسیوس زیاد ولی در مسیحیت بسیار کمتر است. یکی از این مراسماتی دین اسلام حج است که در ادیان دیگر مانند زردشتی و هندویی هم وجود دارد که حج زردشتی ها در چک چک یزد و حج هندوها هم در کنار رود گنگ و شعب مختلف این رود برگزار میشود. البته به آنها حاجی نمی گویند ولی آنها معتقدند با رفتن به داخل این رود، گناهانشان ریخته میشود. بنابراین از نظر دینی بهتر است مراسم کومبا میلا را با حج مقایسه کنیم. البته به دلیل جمعیتی بالایی که در آن شرکت میکند در اینجا ما میخواهیم آن را با مراسم راهپیمایی اربعین مقایسه کنیم وگرنه چنانکه اشاره کردم به لحاظ محتوایی آن را باید با حج مقایسه کرد.

مراسم کومبه میلا همان حج هندوهاست!

کومبه میلا به معنای جشن کوزه، از یک اسطوره نشأت میگیرد که تبدیل به مراسمی شده است که از لحاظ تعداد در دنیا پرجمعیت‌ترین مراسم در دنیاست. در این مراسم طی دو ماه بین 40 تا 150 میلیون نفر شرکت میکنند. لذا میتوان ادعا کرد که بزرگترین تجمع دینی و غیر دینی دنیاست. این مراسم در چهار شهر حیدرآباد ، الله آباد، ناشیک و یوژن برگزار میشود که همه این شهرها به رود گنگ متصل هستند. گفته میشود که خون اسطوره ای که این مراسم از آن نشأت میگیرد در این چهار شهر ریخته شده است که به نوبت و هر سه سال یکبار، این مراسم در یکی از این شهرها برگزار میشود. متاسفانه به دلیل جمعیت زیاد این مراسم گاهی تلفات و کشته هایی هم دارد که عمده آنها هم افراد فقیر هستند.

هندوها رود گنگ را مقدس میدانند و معتقدند که اگر در دو مرحله وارد این رود شوند، گناهانشان ریخته میشود. مرحله اول در زمان حیات است که باعث ریخته شدن گناهان میشود که اثر آن می توانند از چرخه سمساره/تناسخ و حلول روح در طبقات چهارگانه/کاست رها شوند. اعتقاد به تناسخ یعنی بازگشت روح انسانها به این دنیا در قالب جسمی دیگر است. در واقع با شرکت در کومبه میلا باعث می شود تا کسی که الآن در طبقه خادمان یا کشاورزان است و وضع مالی و جایگاه اجتماعی خوبی ندارد، در زندگی بعدی خود در این دنیا جایگاه طبقه بالاتری خواهد داشت و در چرخه سمساره در رتبه بالاتری قرار خواهد گرفت.

در مرحله دوم، هندوها در زمان مرگ هم دوباره این کار را انجام میدهند و معتقدند وقتی که شخصی از دنیا میرود باید خاکستر او را داخل رود گنگ بریزند. با این کار آن شخص در صورتی که جزو برهمن ها باشد آخرین مرحله تکامل را طی میکند و به مُکشَه میرود و از چرخه سمساره، خلاص میشود و اگر جزو طبقات پایین تر باشد به طبقات بالاتر می آید. هندوها در آخرین روز حضور در کومبه میلا، به مراسمی به نام بزرگداشت شیوا دست میزنند و مظهر جنسی مردانه و زنانه را پرستش میکنند.

در مورد شباهت کومبهمیلا و حج مسلمانان جالب است بدانید که ما مسلمانان هم در حج هم باوری شبیه هندوها را داریم که بعد از انجام عمل حج، بسیاری از گناهان انسان آمرزیده میشود و حاجی مانند کسی میشود که تازه متولد شده است و اگر کسی بعد از آمدن از حج، خود را از انجام گناه باز بدارد سعادتمند و رستگار خواهد شد.

تفاوت فقیر هندو با فقیر مسلمان!

نکته مهمی که در مورد این مراسم باید گفت که بیشتر افراد شرکت کننده در کومبه میلا جزو افراد فقیر هستند. البته باید بدانیم که فقرای هندو مانند فقرای مسلمان نیستند و بسیاری از آنها علاقه ای به این ندارند که از روشهای دنیوی از حالت فقر خارج شوند. حتی کمکهایی هم که توسط دولت هند برای سامان دادن به این مراسم و ایجاد تسهیلات بهداشتی و پخش غذا صورت میگرد، خیلی از جانب آنها مورد استقبال واقع نمیشود. در واقع آنها معتقدند که نباید از طریق کمک دولت، خانه دار یا ثروتمند شوند بلکه باید از طریق اعمال دینی خود و بالا رفتن در چرخه سمساره ثروتمند شوند و به مقام بالاتر دست یابند!

رسیدن به مراسم و کنار رود گنگ باید از جایی به بعد به دلیل تقدس آن به صورت پیاده روی صورت گیرد تا مشکل جمعیت و کمبود پارکینگ هم پیش نیاید. البته پیاده روی در این مراسم جزو اهداف نیست و بیشتر به دلیل شدت جمعیت است. شیرجه زدن داخل آب رود گنگ، توبه و مطالعه کتاب رامایانه از دیگر اعمال این مراسم است.

برخی سابقه این مراسم را به سالیان بسیار دور و برخی هم به قرن هشتم و فیلسوف و عارفی برجسته به نام شنکره نسبت میدهند که برای اینکه هندوها به بودا و مخصوصاً دین اسلام جذب نشوند، آن را به وجود آورد. اعتقاد اسطوره‌ای هندوها که از پورانه ها اخذ شده، این هست که رود گنگ در لحظات اوج خود تبدیل به اکسیر جاودانه ای میشود که زائران باید در همین زمان وارد رودخانه شوند تا پاک شوند.

گاندی یرای مبارزه منفی با انگلیسی ها میگفت هر جا رسیدید بوق بزنید، آشغال بریزید و بی محابا دستشویی کنید!

البته این رود بسیار کثیف است که دلیل آن زندگی جمعیت زیادی در اطراف آن و همچنین ریختن خاکستر بسیاری از هندوها در آن است. برخی از هندوها حتی از این آب میخورند که البته به دلیل اینکه بدن آنها مقاوم است خیلی مریض نمیشوند ولی افراد دیگر دچار بیماری های مختلف میشوند. یکی از نکات عجیب این مراسم است که از زمان گاندی هم بیشتر رواج پیدا کرد این است که خیلی از هندوها به راحتی در داخل این رود دستشویی میکنند. با وجود اینکه دولت توالت‌های زیادی را در کنار این رود پیش بینی کرده است باز هم پاسخگوی جمعیت بالای شرکت کنندگان این مراسم نیست.

توصیه گاندی برای مبارزه با حکومت انگلیسی ها در هند این بود که میگفت هر جا رسیدید بوق بزنید، آشغال بریزید و دستشویی کنید! این توصیه ها و فرهنگ احترام به فقر توسط هندوها در مجموع باعث شده است که این مراسم، آفتهای ذکر شده را هم داشته باشد.

هندوئیزم یکی از معنوی ترین ادیان جهان است

اساساً میشود که نوعی معنویت حاصل از شرکت در این مراسم برای افراد قائل شد؟

واقعیت این است که هندوئیزم یکی از معنوی ترین دینهای دنیاست. درست است که بر اساس یک اسطوره این اعمال را انجام میدهد ولی این باورها به جد توسط هندوها مورد قبول است. برای مثال یکی از مهمترین عقاید آنها تناسخ است که هیچ مبنای عقلانی و علمی ندارد ولی به جد مورد قبول آنهاست. جالب است که وقتی دولت هند برای خانه دار شدن بی خانمان ها برنامه ریزی میکند کسی استقبال نمیکند. بسیاری از هندوها در هندوستان در کنار خیابان زندگی میکنند و بچه های آنها متولد میشوند و همان جا هستند تا بمیرند. یعنی اساساً به دنبال خانه دار شدن نمیروند و خیلی از آنها روی کشتی ها و کنار خیابان زندگی میکنند. بنابراین بسیاری از آنها برای رسیدن به معنویت و بخشش گناهان و رسیدن به موکشه این اعمال را انجام میدهند. در هندوئیزم کتابهایی به نام اوپانیشادها داریم که اوج عرفان و وحدت وجود را مطرح میکنند آن هم وحدت وجود صرف، نه وحدت وجودی که بتوان بین خدا و انسان تمایز قائل شد.

چه تفاوتهایی میتوان بین کومبه میلا با پیاده روی اربعین برشمرد؟

در کومبه میلا، راهپیمایی به آن معنایی که در اربعین وجود دارد، موجود نیست. منشأ و خاستگاه اربعین نوعی حرکت است که به حرکت حضرت زینب کبری و همراهانشان به سمت کربلا برمیگردد که طبق نقلی چهل روز پس از عاشورا یا سال بعد از واقعه عاشورا صورت گرفته است.

جالب است که هر کدام از افرادی که در کومبه میلا شرکت میکنند خدای خودش را دارد. میدانید که در هند میلیون ها خدا وجود دارد. هر چند که باوری وجود دارد که این میلیون ها خدا، نهایتاً به خدای واحد میرسد.

نکته دوم این است که در کومبه میل اساساً بحث رهایی انسان از گناهان و سمساره و رسیدن به مکشه مطرح است و بیشتر، ارتباط انسان با خدا مطرح است در حالی که در اربعین، رابطه با خدا وجود دارد ولی هدف اولیه نیست و هدف اولیه زنده نگه داشتن نمادین یک حرکت حماسی و اقدامی علیه ظلم است و رابطه انسان با انسان مطرح است. به همین دلیل، اربعین جنبه اجتماعی زیادی دارد در حالی که در کومبه میلا به رغم جمعیت زیاد، عبادت و نجات فردی مطرح است. در اربعین حتماً باید با دیگران ارتباط برقرار کرد چون باید پیام اباعبدالله(ع) را با خود ببرند.

نکته سوم این است که درست که جنبه معنوی کومبهمیلا اصل است ولی با این حال دولت های هند به آن نگاه گردشگری و اقتصادی دارند در حالی که تا این لحطه دولتهای ایران و عراق به مراسم اربعین، نگاه گردشگری نداشته اند. در کومبه میلا عموماً هندوها و هندی ها حضور پیدا میکنند در حالی که در اربعین حضور ادیان دیگر در حال جدی شدن است و رفته رفته از جنبه مذهبی-شیعی آن کاسته شده و جنبه دینی- انسانی آن در حال افزوده شدن است.

تفاوت دیگر این هست که در مراسم اربعین نقش دولت ها خیلی مهم نیست ولی در کومبهمیلا نقش دولت مهم است و البته دخالت آنها به دلیل جمعیت زیاد آن طبیعی است و در انتخابات های هند نقش تعیین کننده ای دارد.

فرق دیگر این هست که کومبهمیلا جنبه اسطوره ای دارد در حالی که اربعین جنبه رئالیستی و واقعی دارد و بر اساس یک اتفاق مستند تاریخی است و پشتوانه نظری آن کاملاً عقلانی و قابل دفاع است. بنابراین ایدئالیسم کومبهمیلایی در برابر رئالیسم اربعینی قرار میگرد. نکته دیگر نظافت و تمیزی زیادی است که در اربعین هست ولی همانطور که گفته شد کومبهمیلا از این نظر در سطح پایین تری قرار دارد.

برعکس کومبه میلا در اربعین تفاوت طبقاتی نداریم

تفاوت آخر این هست که در اربعین تقسیم بندی طبقاتی بین افراد نداریم و هر کس که به آنجا میرود با بقیه فرقی ندارد ولی در کومبه میلا این تقسیم بندی طبقاتی وجود دارد و بزرگان هندو و کسانی مانند مرتاضان معمولاً به صورت متفاوتی و بسیاری اوقات به صورت سواره به سمت رود گنگ میروند.

آیا ممکن است فردی که در مراسم کومبه میلا شرکت میکند از لحاظ معنوی و رشد معنوی که به او دست میدهد از فردی که در اربعین شرکت میکند، در درجه بالاتری قرار گیرد؟

واقعیت این است که ما معنویت سنج نداریم ولی بر اساس نحوه رفتار افراد میتوان تا حدی قضاوت کرد. اگر فردی بعد از شرکت در هر کدام از این مراسمات از اخلاق و رفتار بهتری برخوردار شود به این معناست که از معنویت بیشتری برخوردار شده است. انتظار این هست که هر دوی این مراسمات در معنویت انسان اثرگذار باشد ولی به نظر میرسد که چون مدار کومبهمیلا بر اساس رابطه با خدا برای رستگاری است، ظاهراً اثرگذاری آن بیشتر خواهد بود. البته انتظار این است که کسی که در اربعین شرکت میکند باید ظلم ستیزی او و رابطه اش با انسانها بیشتر باشد. البته چون اربعینی ها معتقدند که حسین(ع) یک انسان کامل است رشد سایر فضیلت های اخلاقی و عروج را هم میتوان از شرکت در اربعین انتظار داشت.