بافق، نخل، سخاوت؛ پیوند هنر و طبیعت در شهر ملی دستبافته‌های حصیری

ایسنا/یزد حصیربافی تنها یکی از جلوه‌های فرهنگ دیار نخل و آفتاب؛ شهر ملی دستبافته‌های حصیری ایران است که این روزها با پیوند هنر و مهر و طبیعت به دستان بیش از دو هزار هنرمند زن و مرد بافقی زنده است.

نخل هدیه‌ای است که خدا به مردم بافق کویری و خشک داده؛ درختی که علاوه بر میوه، برگ‌هایش هم با دستان هنرمندان این خطه به صنایع دستی زیبا و چشم نوازی تبدیل می‌شود.

زندگی مردم بافق در گذشته به گونه‌ای باور نکردنی به این درخت وابسته بوده است و هرچند منابع حیاتی و زنده ماندن انسانها، ربطی به خرما ندارد اما این درخت به طریقی، روح و روان انسانها را تسخیر مهر و محبت خدا ساخته بود به نحوی که نمی‌شد آن را نادیده گرفت؛ از فرش زیر پایشان که حصیرهای رنگارنگ و زیبا بود تا سرپوش کوزه های حاوی مایع حیات و غیره، همه نشانی از این درخت کشیده و زیبا بر خود داشت.

البته امروزه این وسایل زیبا، کاربرد کمتری در زندگی مردم از جمله بافقی‌ها دارند و بیشتر از آنها به عنوان تزئین خانه‌ها و برای زیباسازی محیط استفاده می‌شود ولی هنوز هم، درخت خرما قداست و احترام خود را نزد مردمش نگاه داشته و با وجود مشاغل و معادن فراوان در این شهرستان که در فاصله ۱۲۰ کیلومتری از مرکز استان یزد واقع شده، هنوز هم محبوب و دوست داشتنی است.

این شهرستان در خود ۳۰۰ هزار نفر درخت نخل دارد که در وسعتی افزون بر سه هزار هکتار از نخلستانهای این شهرستان جای گرفته است؛ شاخ و برگ درختان خرما که در اصطلاح محلی بافقی‌ها «مُغ» گفته می‌شود، مهمترین بخش این درخت برای ساختن و بافتن صنایع دستی حصیری در شهرستان است.

برای ساخت صنایع دستی مغی، ابتدا شاخه‌های درخت خرما را به تشخیص خود می‌بُرند و در این رابطه نیز تلاش می‌کنند آن را تنها در یک قسمت شاخه از درخت جدا نکنند و این کار در جهات مختلف یکسان باشد و جالب این که اگر ببینند شاخه‌ای آسیب دیده یا برگ‌های خشکیده دارد، آن را زودتر از مغ‌های دیگر، از درخت جدا می‌کنند.

ابتدا مغها را کناری می‌گذارند تا خشک شود، سپس آنها را در آب می‌خیسانند و در مرحله بعد، برگ‌های مغ را می‌بُرند و آنها را بین پارچه مرطوب قرار می‌دهند تا خشک نشود.

صنایع دستی بومی و قدیمی نظیر بادبزن، کلاه، حصیر، جارو، جلتو، صالحو، سبد مُغی، بافتوئو، کشکدون، ترازو حصیری، در سبو یا کوزه، پادری و سازو یا ریسمان از جمله مصنوعاتی هستند که به وسیله شاخ و برگ درخت خرما یا همان مُغ و الیاف تنه نخل با دستان هنرمند زنان و مردان این شهرستان بافته می‌شود.

از دیر باز وجود نخلستان‌های بسیار و قناعت و سختکوشی مردمان این دیار، آنها را مجبور به استفاده از تمامی امکانات موجود مانند شاخه، برگ و الیاف درخت خرما، همپای شغل کشاورزی کرده تا شاید از این رهگذر درآمد خانواده‌ها نیز افزایش یابد، ضمن این که علاوه بر کسب درآمد، بخشی از اوقات فراغت آنها را نیز پر می‌کرده است.

ایجاد بازارچه‌های صنایع دستی از دست‌بافته‌های زنان و مردان هنرمندان بافقی، هر ساله در ایام مختلف سال برای آشنایی و شناساندن صنایع دستی به مسافران و گردشگران در مناطق و اماکن مختلف این شهرستان مانند میدان خان، خانه وحشی بافقی، امامزاده عبدالله(ع)، همچنین در قلعه باقرآباد و سایت گردشگری ریگ‌زارها و تپه‌های شنی صادقآباد انجام می‌شود و استقبال نسبتاً خوبی نیز از این دست بافته‌ها می‌شود.

گرچه این صنایع دستی حصیری برای آشنایی با فرهنگ و زندگی گذشتگان به کار می‌رود، اما تعدادی از این صنایع دستی مانند بادبزن، کلاه ،جارو و حصیر هنوز مورد استفاده مردم در شهرستان بافق و حتی سایر شهرستان‌های استان یزد و دیگر استان‌ها قرار می‌گیرد.

البته در سالیان اخیر هنرمندان خوش ذوق بافقی با خلاقیت و نوآوری و پیروی از هنر گذشتگان خود، صنایع جدیدتری نیز با همین شاخ و برگ و الیاف خرما برای استفاده خریداران به بازار عرضه کرده‌اند که در عین زیبایی، کاربردی‌تر نیز هستند مانند جا قلمی، جا کلیدی، پایه گلدان، جا حوله‌ای، اسباب بازی کودکان، گلدان‌های تزئینی، زیر لیوانی، پوشش تزئینی ظرف غذا، قاب مشبک و قاب آینه که همگی در عین زیبایی، یادآور فرهنگ غنی مردم این دیار است و به همه چیز یک پوشش سنتی و طبیعی می‌دهد.

«فاطمه قائمی» از بانوان هنرمند و فعال این رشته که ۱۶ سال حصیربافی می‌کند  در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید؛ این هنر را از مادربزرگ و مادرش فرا گرفته و بعد از مرگ آنها نیز ادامه داده است.

به گفته وی، گرچه توسعه و خلاقیت می‌تواند در پیشرفت عرضه محصولات موثر باشد اما خلاقیت در بسته‌بندی  این محصولات نیز می‌تواند در جذب مشتری و فروش مصنوعات، تاثیر بسزایی داشته باشد که لازم است با اندیشه و همکاری مسئولان صنایع دستی و همچنین پرداخت تسهیلات بانکی، به هنرمندان این رشته کمک شود.

قائمی اظهار می‌کند: برای تهیه همه محصولات مُغی، ابتدا باید به تعداد مورد نیاز، شاخه‌های درخت خرما تهیه و در بعضی از آنها بَعد از رنگ آمیزی، تمامی آنها را در آب خیساند تا نرم شود و انعطاف لازم را داشته باشد.

وی ادامه می‌دهد: به طور طبیعی هر برگ از شاخه خرما دو نیمه دارد که بعد از جدا کردن این دو نیمه، هر نصف برگ را به چهار قسمت مساوی تقسیم می‌کنیم تا استفاده آسان تری داشته باشد و برای این کار نیز سوزنی را در برگ فرو کرده و در سمت درازای مغی می‌کشیم که این عمل را سه بار تکرار می‌کنیم.

این بانوی هنرمند از جمله اصطلاحات عامیانه  مردم بافق برای بافتن صنایع دستی، دوکل کردن، ریش کردن، خونه، تختوئو، نگینو، جفتینو، گل هم زدن، رس، کناره کردن، پیچوندن، پیس، سیس، پت کردن، گرده، منال، سرپره، مغ، مغ دوز و چپ زدن را نام می‌برد.

قائمی در پایان نیز از مسئولان مربوط به این صنعت می‌خواهد با حمایت مالی و معنوی از این صنعت دیرینه و پرداخت تسهیلات کم بهره به هنرمندان در جهت معرفی و بازاریابی بهتر صنایع حصیری بافق در تمام کشور اقدام کنند.

«لیلی رنجبر» رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بافق نیز در این رابطه می‌گوید: ثبت بافق به عنوان شهر ملی دستبافته‌های حصیری، وجود نخلستان‌هایی برای تامین مواد اولیه، ارایه تسهیلات کم بهره یا بلاعوض با هدف ارتقای جایگاه صنایع دستی و رونق کسب و کار هنرمندان بافقی و نیز برگزاری دوره‌های آموزشی و برپایی نمایشگاه‌های محصولات حصیری و بازاریابی را مهمترین اقدامات انجام شده در راستای توسعه این هنر در شهرستان بوده است.

وی با بیان این که حصیربافی شهرستان بافق در پنج سال اخیر، در تمام نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی حضور فعال داشته است، خاطرنشان می‌کند: لازمه حمایت دولت از هنرمندان، داشتن کارت مشاغل خانگی و صنعتگری است که باید هنرمندان بافقی نیز این گواهی‌ را دریافت کنند.

به گفته این مسئول، اکثر هنرمندان حصیرباف بافقی از قشر بانوان هستند ولی مردان بافقی علاقمند به این هنر نیز در قالب پنج کارگاه تجمعی و کارگاه‌های پراکنده خانگی فعالیت دارند.

رنجبر با اشاره به تلاش‌ها و پیگیری‌های صورت گرفته اداره میراث فرهنگی شهرستان برای احیای این هنر در سال‌های اخیر، اعلام میکند: هم اینک افزون بر دو هزار نفر از بانوان بافقی در صنعت حصیربافی در چارچوب مشاغل خانگی مشغول به کار هستند و با استفاده از تمام امکانات موجود در نخلستان‌های شهرستان مانند شاخه، برگ و الیاف درخت خرما، در کنار کار کشاورزی به افزایش درآمد خانواده‌ خود کمک می‌کنند.

وی در ادامه متذکر می‌شود: مواد اولیه رنگرزی محصولات حصیری در قدیم متکی به گونه‌های گیاهی منطقه مانند روناس، پوست انار، پوست پیاز و کروزه پنبه بوده است اما اکنون از جوهر استفاده می‌شود که به «جوهر مُغ رنگ‌کنی» نیز معروف است.

رنجبر مواد اولیه بومی، دانش سنتی و هنرمندان این حوزه را سرمایه‌های اصلی حصیربافی بافق میداند و می‌گوید: حمایت از صنعتگران و هنرمندان صنایع دستی جز اولویت‌های وزارت میراث فرهنگی است و درحال حاضر تسهیلات ارزان قیمت از محل تبصره ۱۸ به آن‌ها پرداخت می‌شود.

 وی به تنوع هر یک از مصنوعات حصیری دستبافت هنرمندان بافقی اشاره و خاطرنشان می‌کند: بادبزن یکی از این مصنوعات است که در ۱۲ گونه‌ی مختلف شامل اسمی، گنبذی(گنبدی)، یادگار مشهد، کوچک، گل ابریشمی، کج راه، تبری، کبابی، کفی، چرخی، ریش خردو و  دسته‌دار تهیه می‌شود و اگر چه نحوه بافت  در تمام آنها یکسان است ولی هر یک ریزه‌کاری‌هایی دارند که آنها را از هم تفکیک میکند.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان در پایان نیز اظهار میکند: ثبت بافق به عنوان شهر ملی دست‌بافته‌های حصیری مقدمه‌ای برای جهانی شدن این محصولات و اشتغال بیشتر بانوان از این طریق است و می‌تواند باعث رونق و اعتلای این هنر و تولید بیشتر محصولات این حوزه شود.

لازم به یادآوریست؛ هم اکنون از مجموع سه هزار و ۳۳۰ هکتار سطح زیرکشت خرما در شهرستان بافق، دو هزار و ۲۵۵ هکتار بارور و بقیه نهال هستند.

انتهای پیام