برای رسیدن به مرجعیت علمی باید به روش علمی اعتماد داشت/ ضرورت شناسایی هرزنامه‌های پژوهشی

استاد گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس با تاکید بر اهمیت چرخه تولید علمی تا رسیدن به مرجعیت علمی، گفت: باید بین تولید علمی، انتشار علمی و ارجاع علمی چرخه‌ای شکل بگیرد تا مرجعیت علمی ایجاد شود. باید به این چرخ اعتماد کرد و بدانیم که ما را به مقاصدمان می‌رساند.

به گزارش ایسنا، دکتر لطف‌الله نبوی امروز در دومین نشست از سلسله پیش‌نشست‌های همایش مرجعیت علمی که با عنوان «شاخص‌های مرجعیت علمی و چگونگی ارتقای آن» در ایرانداک برگزار شد؛ در مورد روش علمی و چالش‌های مرجعیت علمی، گفت: وقتی صحبت از مرجعیت علمی می‌کنیم، مرجعیت بدون ارجاع معنا ندارد. ارجاع نیز بدون اسناد و مدارک، معنا و مفهوم نخواهد داشت و نیازمند انتشار علمی است.

وی با تاکید بر این‌که برای انتشار علمی باید تولیدات علمی وجود داشته باشد، گفت: تولید علمی با فعالیت علمی در جامعه انجام می‌شود. منظور از فعالیت علمی، اسطوره‌ها، مفاهیم غیر علمی یا شبه علمی نیستند، بلکه فعالیتی است که بر اساس «روش علمی» انجام شده باشد.

عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت مدرس در مورد مثالی از فعالیت‌های شبه‌علمی، گفت: ممکن است در جامعه صحبت از «طب سنتی» و «طب ایرانی» و «تاثیر یک گیاه» باشد. مصرف یک گیاه شاید مفید باشد، شاید یک نسخه پزشکی باشد، ولی نمی‌توان گفت آن یک «نسخه علمی» است.

وی با تاکید بر این‌که «علم» محصول به‌کارگیری «روش علمی» است، گفت: چیزی که علم را از شبه علم جدا می‌کند، روش علمی است. روش علمی همان روش تجربی نیست. «روش» علمی سه رکن اساسی «مساله‌یابی»، «نظریه‌پردازی» و «اعتبارسنجی» است. اگر روش علمی با این سه رکن به تولید علم برسد، این فرآیند را «پژوهش» می‌گویند.

یافتن مساله پژوهش؛ اولین آجر فرآیند پژوهش

نبوی با تاکید بر اهمیت مساله‌یابی در فرآیند پژوهش، گفت: متاسفانه گاهی درک کاملاً دقیقی از حل مساله یا حل مساله تحقیق وجود ندارد و از حل مساله معانی متفاوتی برداشت می‌شود. مساله پژوهشی سرچشمه حیات علمی و یکی از ارکان بسیار مهم پژوهش است.

وی با توضیح فرآیند رسیدن به مساله پژوهش، گفت: در ابتدا فرد با سؤالاتی سرو کار دارد که این سؤالات از چالش بین علم و جهل بر می‌خیزد. در این مسیر آموزش می‌تواند به این سؤالات پاسخ دهد. همچنین باید با شناخت قوانین، تئوری‌های علمی و ... در آن حوزه خاص به ذهنیت علمی برسد. زمانی که ذهنیت علمی ایجاد می‌شود، این انتظار وجود دارد که فرد بتواند به تبیین یک پدیده در یک حوزه علمی بپردازد. در این فرآیند اگر فرد با ناسازگاری در تبیین یک پدیده مواجه شود، از این ناسازگاری،  مساله پژوهش بیرون می‌آید و می‌توان با فرآیند پژوهش به این مساله پرداخت.

استاد فلسفه دانشگاه تربیت مدرس با تاکید بر اهمیت مساله پژوهش گفت: مساله پژوهش گام اول در پژوهش است و اگر گام اول را درست برداریم، می‌توان انتظار داشت با مدیریت خوب به نتیجه مطلوب رسید.

وی ضمن تشریح دو رویکرد «پوزیتیویستی» و «عقل‌گرایی» در مورد نظریه‌پردازی به عنوان دومین رکن روش علمی، گفت: رویکرد پوزیتیویستی نظریه‌سازی را همچون یک فرآیند ماشینی در نظر می‌گیرد. این رویکرد به شدت محدودکننده است، ولی از نیمه قرن بیستم رویکرد عقل گرایی حاکم شده و در آن عنوان می‌شود منظور از نظریه‌پردازی این است که یک نفر با خلاقیت فردی با استفاده از داده‌هایی نظریه را تایید می‌کند. نظریات علمی را از مشاهدات نمی‌توان استخراج کرد؛ بلکه باید آن‌ها را ابداع کرد.

باید بتوان هرزنامه‌های پژوهشی را شناسایی کرد

نبوی در مورد «اعتبارسنجی» که رکن سوم روش علمی است، به چالش‌های ناظر به انتشار علمی پرداخت و گفت: نظام انتشاراتی ما باید «جامع» و «مانع» باشد و مانعیت مهم‌تر از جامعیت است. چرا که در این فرآیند تولیدات علمی زیادی وجود دارد و در این بین هرزنامه‌های پژوهشی بسیاری نیز تولید می‌شود. بنابراین باید بتوان هرزنامه‌ها را تشخیص داد.

وی با تاکید بر اهمیت داوری علمی، گفت: داوری، هرزنامه‌های پژوهشی را شناسایی می‌کند و باید به این فکر کرد که آیا دو داور برای یک انتشار علمی کافی است؟ همچنین زمانی که یک داور یک مقاله را ریجکت می‌کند، باید به نظر او توجه داشت و نظر او را جلب کرد. تنها با تمسک به تاییدها نمی‌توان به نظریه درستی رسید.

استاد فلسفه دانشگاه تربیت مدرس خاطر نشان کرد: در گذشته کم‌گویی و گزیده‌گویی ارزش بود؛ ولی الان پرگویی و انتشارات زیاد ارزش شده است. باید یک نظامی در دانشگاه‌ها برای افرادی که کم‌گو و گزیده‌گو هستند، داشته باشیم و همه امکانات را برای آن‌ها فراهم کنیم.

وی در مورد موضوع ارجاع علمی و مرجعیت علمی، توضیح داد: اگر ارجاع علمی درست انجام گیرد، باید زمینه‌ساز تولید علمی باشد. بین «تولید علمی»، «انتشار علمی» و «ارجاع علمی» باید چرخه‌ای شکل بگیرد تا مرجعیت علمی ایجاد شود. باید به این چرخ اعتماد کرد و بدانیم که ما را به مقاصدمان می‌رساند.

وی خاطر نشان کرد: البته مسیر این چرخ، سراشیبی است و نباید به حال خود رها شود، بلکه باید آن را مدیریت کرد تا به مقصد برسد.

انتهای پیام