از همکاری با کیارستمی تا تجربه «سرهنگ ثریا»/استعدادهایی که کشف شد

جلیل شعبانی تهیه‌کننده سینما که این روزها فیلم سینمایی «سرهنگ ثریا» را در نوبت اکران عمومی دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره سال‌های ابتدایی ورود خود به عرصه فیلمسازی گفت: من در مقطعی با آقای کیارستمی کار می‌کردم و آن زمان دانشجو بودم. یادم است سال اول دانشکده سینما و تئاتر بودم که یکی از دوستانم گفت آقای کیارستمی قرار است فیلم «زندگی و دیگر هیچ» را بسازد و من گرایش به حرفه فیلمبرداری داشتم. با آقای پایور نزد او رفتم و قرار بر همکاری شد. با مینی‌بوسی به سمت رودبار رفتیم و در کانکس‌های زلزله‌زدگان ماندیم و مدتی هر روز آنجا کار کردیم. تجربه خوبی برای من در کنار آقای کیارستمی ثبت شد. به نظرم او یک فیلمساز تجربه‌گرا بود. متأسفانه بعد از آن دیگر فرصت همکاری چندانی با او دست نداد چون بعد از مدتی به سینمای جوان و سینمای تجربی رفتم و درگیر پایان‌نامه‌ام شدم.

وی با اشاره به همکاری با انجمن سینمای جوانان ایران مطرح کرد: در همه این سال‌ها، ارتباطم را با فیلمسازان جوان و انجمن سینمای جوانان ایران حفظ کردم. برای مثال در شورای فیلمنامه و تولید مرکز گسترش سینمای تجربی و نیمه‌حرفه‌ای حضور داشتم. یادم است فرهاد مهران‌فر آنجا فیلم ساخت. خیلی از کارگردانان امروز فیلم‌های اول خود را آنجا ساختند از جمله نادر مقدس که اتفاقاً من فیلمبردار کارش بودم. در واقع همه ما به نوعی سعی می‌کردیم فراتر از سینمای جوان، سینما را تجربه کنیم. خیلی از کسانی که در دانشکده سینما تئاتر و دانشکده صداوسیما دوره و آموزش دیده بودند، وقتی به سینمای تجربی طرح می‌دادند، سعی می‌کردیم امکاناتی بگیرند و فیلم بسازند.

این تهیه‌کننده سینما گفت: به تدریج در دورانی که من انجمن بودم، از فاز هشت میلی متری، وارد فاز ۳۵ میلی متری شدیم و سعی می‌کردیم یک پله بالاتر برویم و با امکانات بیشتری فیلم بسازیم. بعد از پایان تحصیل پیشنهاد شد به سینمای جوان بروم که مقارن بود با دوران مدیریت آقای صوفی و سال ۷۵ هم به عنوان قائم مقام وی معرفی شدم. در آن دوران برای اولین بار در انجمن، فیلم کوتاه ۳۵ میلی‌متری کار کردیم. دوران پرتلاطم و دوران گذار از فیلمسازی ۸ میلی‌متری بود. لابراتوارهای ایرانی دیگر روی این فیلم‌ها کار نمی‌کردند. حتی دوران ۱۶ میلی متری نیز داشت تمام می‌شد و فرم دیگری در حال راه اندازی بود.

دورانی که فیلمسازی در شهرستان‌ها رونق گرفت

شعبانی درباره اوضاع فعالیت انجمن در شهرستان‌ها هم گفت: برای شهرستان‌ها دوربین‌های ویدئویی و میکسر و دستگاه‌های ویدئو تهیه می‌کردیم تا راحت‌تر سینمایی کار کنند و فرآیند فیلمسازی سرعت بیشتری بگیرد. نتیجه بخش هم بود زیرا در دوره سیزدهم که دبیر بخش فیلم جشنواره بودم، تعداد آثار به یکباره بسیار زیاد شد زیرا امکانات ویدئویی در شهرستان‌ها رواج یافته و تجربه‌های فیلمسازی رونق گرفته بود.

تهیه‌کننده «سرهنگ ثریا» با اشاره به مدیران اثرگذار آن دوره و کسانی که در سینمای جوان ریل‌گذاری کردند، عنوان کرد: نمی‌توانیم از آقای بهشتی و انوار به‌عنوان کسانی که در شکل‌گیری سینمای بعد از انقلاب تأثیر داشتند نام نبریم اما بعد از آن در دوره‌ای که دبیر بخش فیلم جشنواره تهران بودم، آقای ضرغامی در سازمان سینمایی وزارت ارشاد بودند. آقایان کاسه‌ساز، محمد آفریده، محمد صوفی و … زحمات زیادی برای فیلم کوتاه در آن دوران کشیدند. به ویژه آقای آفریده جوانان زیادی را در سینمای کوتاه هدایت کرد و مجموعاً همه دست به دست هم دادند تا خروجی‌های قابلی در انجمن و مرکز گسترش داشته باشیم و کارگردانانی تربیت شوند که بخش مهمی از آثار تلویزیونی و سینمایی بعد از آن را تولید کنند.

وی افزود: همچنین باید به آقایان صانعی مقدم و محمدمهدی عسگرپور اشاره کنم. آقای عسگرپور از معدود افرادی بود که به دنبال تربیت فیلمسازان بود. چه زمانی که در تلویزیون بود و چه در فارابی و … همواره امکانات زیادی در اختیار جوان‌ها گذاشت تا راحت‌تر فیلمشان را بسازند. همچنین آقای صدرعاملی نیز به فیلمسازان جوان کمک زیادی می‌کردند. به طور کلی در حوزه اقدامات این افراد نمی‌توان ارزش کارهای یکی را بر دیگری برتر دانست بلکه این افراد و اقداماتشان همه نظیر یک زنجیره به یکدیگر متصل هستند. چنانچه آقای صانعی‌مقدم سال‌های زیادی در انجمن مسئولیت داشتند و بقیه مدیران نیز خدمات زیادی را ارائه کردند.

شعبانی با اشاره به دوره جدید مدیریت انجمن سینمای جوانان افزود: آقای آذرپندار نیز در این مدت عملکرد خیلی خوبی داشته‌اند. در واقع انجمن و مدیرانش در این سال‌ها روندی را طی کرده‌اند و نمی‌توانیم صرفاً یک پایه گذار برای انجمن یا جشنواره در نظر بگیریم اما به فراخور هر دوران اینکه چه امکانات و بودجه‌ای در اختیار یک مدیر قرار می‌گیرد، اهمیت زیادی دارد. ممکن است یک مدیر در برهه‌ای مسئولیت انجمن را برعهده بگیرد اما بودجه کافی برای اجرای طرح‌های خود نداشته باشد، شرایط جامعه نیز در افت و خیز باشد و او نتواند از قابلیت‌های مدیریتی‌اش به خوبی استفاده کند یا برعکس.

عملکرد هر مدیر را باید نسبت به دوره خودش بررسی کرد

وی افزود: بنابراین عملکرد هر مدیر را باید در دوره خودش بررسی و درباره آزادی عمل آن‌ها و بودجه در اختیارشان در هر دوره صحبت کنیم. به نظرم هرکسی در این سال‌ها چیزی به انجمن اضافه کرد. برای مثال در دوران آقای صوفی که من هم در انجمن مسئولیت داشتم، بودجه‌ای به شهرستان‌ها دادیم تا از فیلم هشت میلی‌متری عبور کنند. همچنین در دوران آقای صانعی مقدم کارهای خوبی انجام شد. آقای آفریده تولید را رونق بخشید و فیلمسازان جوان در دوره مدیریتش آزادی عمل زیادی داشتند. امکانات ویدئویی در دوران آقای صوفی جایگزین امکانات هشت میلی متری شد. همچنین فیلمسازی ۱۶ میلی متری به دلیل تعامل خوبی که با آقای ضرغامی در ارشاد صورت می‌گرفت، رونق گرفت و چند فیلم ۱۶ میلی متری در این دوران ساخته شد که قبلاً کمتر انجام می‌شد، این اتفاق رخ داد تا فیلمسازان جوان بتوانند زودتر وارد سینمای حرفه‌ای شوند.

تهیه‌کننده «منصور» اظهار کرد: همه مدیران زحمات زیادی کشیدند تا انجمن سینمای جوانان ایران همچنان باقی بماند اما این نهاد به هر حال افت و خیزهایی هم داشته و توجه به آن گاهی کم و گاهی زیاد شده است، مثلاً در دوره‌ای قرار بود انجمن با مرکز گسترش ادغام شود. گاهی به سمت این حرکت شد که انجمن باید فقط امر آموزش را در پیش بگیرد و در دوره‌هایی مسئولیت آن را در حوزه تولید پررنگ‌تر دیدند، البته من به شخصه عقیده داشتم انجمن علاوه‌بر آموزش باید بیشتر امکان تجربه کردن را برای جوانان فراهم کند. بنابراین تصور من این است همه کسانی که مدیریت انجمن را برعهده داشتند یا در مقام دبیر جشنواره فیلم کوتاه تهران فعالیت کردند هر یک به نوبه خود زحمت کشیده‌اند و اگرچه همیشه نقدهایی مطرح می‌شود اما در مجموع عملکرد خوبی را می‌توان برای انجمن سینمای جوانان ایران قائل بود زیرا بسیاری از فیلمسازانی که به اصطلاح در سینما ریشه دارند ابتدا کارشان را از انجمن شروع و بعدتر سرمایه گذار پیدا کردند.

شعبانی در ادامه گفت: من وقتی به انجمن آمدم ۲۶ سالم بود و الان نیز حدود ۲۷ سال از آن زمان می‌گذرد. دبیری فیلم دوره سیزدهم باعث شد جدی‌تر به سینما نگاه کنم و وارد فضای حرفه‌ای‌تر سینما شوم. وقتی از دانشکده سینما تئاتر فارغ‌التحصیل می‌شدم سابقه‌ای در مرکز گسترش سینمای تجربی و نیمه حرفه‌ای داشتم. از من خواستند مدیر تولید انجمن شوم قبلاً زحمات زیادی در دوران آقای آفریده انجام شده بود اما در مقطعی که من به انجمن آمدم تاکید بر این بود که بیشتر به بچه‌های شهرستان‌ها بپردازیم. بنابراین به استعدادهای فیلمسازی در شهرستان توجه ویژه کردیم، هر ماه به سفرهای استانی می‌رفتیم و به دنبال کشف استعدادها بودیم.

وی یادآور شد: به دنبال این تاکید حضور فیلمسازانی از شهرستان‌ها در جشنواره بیشتر شد و در دوره سیزدهم این تفاوت محسوس را نسبت به دوره‌های قبل حس کردیم. ورکشاپ‌های مفیدی برای بچه‌ها برگزار شد و در شرایطی که فضای مجازی در کار نبود و تنها کتب معدودی در حوزه سینما چاپ شده بودند، هنرجویان این دوره‌ها را غنیمت می‌دانستند. به تهران می‌آمدند و از نزدیک با استادان سینما تعامل می‌کردند. چاره‌اندیشی برای گذار از سینمای هشت میلی‌متری نیز همین دوره صورت گرفت. هرچند تا دهه ۷۰ همچنان همه سینمای جوان را با فیلم هشت میلی متری می‌شناختند.