تاریخی از خشونت و بن‌بست در کوزوو؛ چرا تنش‌ها بین صرب‌تبارها و آلبانیایی‌تبارها تمامی ندارد؟

درگیری روز یکشنبه یکی از بدترین درگیری‌ها از زمان اعلام استقلال کوزوو از صربستان در سال ۲۰۰۸ بود. این درگیری در حالی رخ می‌دهد که اتحادیه اروپا و ایالات متحده برای میانجیگری و نهایی کردن مذاکرات چند ساله خود برای عادی سازی روابط بین این دو کشور در منطقه بالکان تلاش می‌کنند.

آنچه که کشورهای غربی را نگران می‌کند این است که مبادا جنگ سال‌های ۱۹۹۸-۱۹۹۹ در کوزوو مجددا تکرار شود. بر اثر جنگ در آن سال‌ها، بیش از ۱۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند و بیش از یک میلیون نفر نیز بی‌خانمان شدند.

آلبین کورتی نخست‌وزیر کوزوو، صربستان را به فرستادن این مهاجمان به کوزوو متهم کرد. در پاسخ، الکساندر ووچیچ، رئیس‌جمهوری صربستان این موضوع را رد کرد و گفت که این افراد در حقیقت همان صرب‌تبار‌های کوزوو هستند که از  «دهشت [آلبین] کورتی» به ستوه آمده‌اند.

چرا صربستان و کوزوو در با هم اختلاف دارند؟

کوزوو یک سرزمین عمدتا آلبانیایی‌تبار است که پیش از اعلام استقلال خود در سال ۲۰۰۸، بخشی از صربستان بود. دولت صربستان تا کنون از به رسمیت شناختن کوزوو به عنوان یک کشور جدید امتناع کرده است، هر چند که شاید تفاوتی در ماجرا هم نداشته باشد؛ چرا که صربستان به طور رسمی هیچ کنترلی بر کوزوو ندارد.

حدود ۱۰۰ کشور از جمله ایالات متحده و اکثر کشورهای غربی استقلال کوزوو را به رسمیت شناخته‌اند. در طرف دیگر، روسیه، چین و پنج کشور اتحادیه اروپا در کنار صربستان قرار دارند. همین بن‌بست باعث شده تا پس از فروپاشی خونین یوگسلاوی سابق در دهه ۱۹۹۰ میلادی، تنش‌ها در منطقه بالکان همچنان پابرجا باقی بماند.

ریشه‌های این درگیری به چه زمانی باز می‌گردد؟

مناقشه بر سر کوزوو قدمتی چند صد ساله دارد. این منطقه برای مردم صرب‌تبار هم به لحاظ مذهبی و هم به لحاظ ارزش‌های ملی‌گرایانه، مهم قلمداد می‌کنند.

تعداد زیادی صومعه قرون وسطایی متعلق به مسیحیان ارتدوکس صرب در کوزوو وجود دارد که به لحاظ مذهبی برای صرب‌تبارها محترم است. از نگاه ملی‌گرایانه نیز باید اشاره کرد که ناسیونالیست‌های صرب‌تبار نبرد سال ۱۳۸۹ میلادی با ترک‌های عثمانی در آنجا را نمادی از مبارزه ملی خود برای استقلال می‌دانند.

در همین حال، اکثریت آلبانیایی‌تبار‌های کوزوو که اغلب مسلمان هستند، کوزوو را کشور خود می‌دانند و صربستان را به اشغال آن و سرکوب ده‌ها ساله مردم متهم می‌کنند.

شورشیان آلبانیایی‌تبار در سال ۱۹۹۸ قیام کردند تا کشور را از سلطه صرب‌ها خلاص کنند. پاسخ وحشیانه بلگراد باعث مداخله ناتو در سال ۱۹۹۹ شد و صربستان را مجبور کردند که از آن جا خارج شود و کنترل منطقه را به نیروهای بین‌المللی حافظ صلح واگذار کند. هنوز هم حدود ۴۵۰۰ نیروی حافظ صلح در کوزوو مستقر هستند.

در حال حاضر کوزوو کشوری فقیر با حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر جمعیت با صنعت کوچک است که جنایت و فساد در آن بیداد می‌کند.

آیا تنش ها در حال حاضر خیلی وخیم است؟

می‌توان گفت که بین دولت کوزوو و ساکنان صرب‌تبار شمال کوزوو - که روابط نزدیکی با بلگراد (پایتخت صربستان) دارند - نوعی تنش‌ دائمی وجود دارد.

هم‌اکنون شهر میترویتسا در شمال کوزوو عملا به دو بخش آلبانیایی‌تبارها و صرب‌تبارها تقسیم شده است و دو طرف به ندرت با هم معاشرت دارند. در جنوب کوزوو هم مناطق کوچکی وجود دارند که پذیرای جمعیت صرب‌تبار است.

تلاش‌های دولت کوزوو برای اعمال کنترل‌های بیشتر در شمال کشور معمولاً با مقاومت صرب‌تبارها روبرو می‌شود، به گونه‌ای که وضعیت در ماه‌های اول سال جاری میلادی وخیم‌تر شد. در آن زمان، صرب‌‌تبارهای شمال کوزوو از شرکت در انتخابات محلی در شمال امتناع و آن را تحریم کردند.

صرب‌تبارهای شمال کوزوو به این هم بسنده نکرده و پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات، سعی کردند تا از ورود شهرداران تازه منتخب آلبانیایی‌تبار به دفاتر کارشان جلوگیری کنند. در درگیری‌های متعاقب، حدود ۳۰ صلح‌بان ناتو و بیش از ۵۰ معترض صرب زخمی شدند.

آیا این موضوع می‌تواند ارتباطی با روسیه و جنگ در اوکراین داشته باشد؟

قبل از اینکه تانک‌های روسی سال گذشته میلادی وارد خاک اوکراین شوند؛ ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه از مثال تجزیه یوگسلاوی برای توجیه حمله خود به اوکراین استفاده کرد.

پوتین که سربازانش شبه جزیره کریمه را به طور غیرقانونی در سال ۲۰۱۴ از اوکراین گرفته و آن را ضمیمه خاک روسیه کردند، بارها استدلال آورده است که بمباران صربستان توسط ناتو در سال ۱۹۹۹ و به رسمیت شناختن کوزوو توسط غرب این سابقه را ایجاد کرده است که این امر مسبوق به سابقه بوده و روسیه اجازه داشته که در  شبه جزیره استراتژیک کریمه در دریای سیاه مداخله نظامی داشته باشد.

مقامات غربی استدلال پوتین را به شدت رد کرده‌اند و می‌گویند که مداخله ناتو در کوزوو به دلیل کشتار دسته جمعی و سایر جنایات جنگی سربازان صرب علیه آلبانیایی‌ها انجام شده است. در نتیجه قیاس این مورد با اوکراین موضوعیت ندارد.

در غرب این نگرانی وجود دارد که روسیه، از طریق متحد خود صربستان، تلاش کند بالکان را بی‌ثبات کند و توجهات را از تجاوزات خود دراوکراین به بالکان منحرف کند.

برای حل و فصل اختلاف چه اقداماتی انجام شده است؟

تلاش‌های مستمر بین‌المللی زیادی برای یافتن زمینه‌های مشترک بین این دو دشمن صورت گرفته است، اما تاکنون هیچکدام منجر به توافق جامعی نشده است.

مقامات اتحادیه اروپا و ایالات متحده از سال ۲۰۱۲ مذاکراتی را که برای عادی‌سازی روابط میان صربستان و کوزوو میانجیگری کرده‌اند. این مذاکرات در برخی زمینه‌ها مانند آزادی ترددها بدون ایست بازرسی و استقرار نیروهای پلیس چند قومیتی در کوزوو به نتیجه رسیده است.

 با این حال، وقتی که صرب‌تبارهای شمال کوزوو سال گذشته میلادی در اعتراض به تصمیم پریشتینا (پایتخت کوزوو) مبنی بر ممنوعیت تردد خودروهای پلاک شده صربستان در شمال کوزوو به خیابان آمدند، تشکیل نیروهای پلیس چند قومیتی در کوزوو هم بی سرانجام ماند.

پس از فشارهای بین‌المللی، آلبین کورتی، نخست وزیر کوزوو این فرمان را به حالت تعلیق درآورد ولی باز هم باعث نشد که صرب‌تبارها از نهادهای کوزوو تبعیت کنند.

علاوه بر اینکه یافتن راه حل برای پایان دادن به این خشونت‌ها دارای پیچیدگی‌های خاص خود است؛ هم در کوزوو و هم در صربستان، رهبران ملی‌گرا بر سر کار هستند و همین موضوع شرایط را سخت‌تر کرده است.

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

کورتی اغلب از سوی میانجی‌گر‌های بین‌المللی متهم است که اقداماتی انجام میدهد که باعث ایجاد تنش‌های غیرضروری می‌شود.

از آن طرف، ووچیچ هم یک ملی‌گرای افراطی است که تاکید دارد که صربستان هرگز کوزوو را به رسمیت نخواهد شناخت. وی اصرار دارد که رسیدن به هرگونه توافق احتمالی مستلزم اعطای سطحی از استقلال به صرب‌تبار‌ها در شمال کوزوو است. در واقع ووچیچ به طور ضمنی به از دست دادن کنترل صربستان بر کوزوو اذعان دارد، اما در عین حال می‌گوید که این کشور تا زمانی که چیزی به دست نیاورد، به دنبال حل و فصل موضوع نخواهد بود.

در آینده چه مسیری پیش‌رو است؟

مقامات بین‌المللی هنوز هم امیدوارند کوزوو و صربستان بتوانند به توافقی دست یابند که به موجب آن دست‌کم کوزوو بتواند در سازمان ملل متحد صاحب کرسی شود - بدون اینکه نیاز باشد صربستان آن را به طور صریح به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت بشناسد. 

علاوه بر این، هر دو کشور اگر بخواهند در مسیر عضویت در اتحادیه اروپا پیش بروند، باید روابط خود را عادی کنند.

• رهبران صربستان و کوزوو از مذاکرات مستقیم در بروکسل خودداری کردند
• صربستان و کوزوو برغم تمجید اتحادیه اروپا از پیشرفت مذاکرات از امضای توافق نهایی بازماندند

عدم موفقیت در مذاکرات با میانجیگری اتحادیه اروپا به معنای بی‌ثباتی طولانی مدت، سقوط اقتصادی و پتانسیل دائمی برای درگیری خواهد بود. 

در نهایت باید گفت که هرگونه مداخله نظامی صربستان در کوزوو به معنای درگیری با نیروهای حافظ صلح ناتو در آنجا خواهد بود و صربستان بعید است که وارد کوزوو شود، مگر اینکه نوعی حمایت روسیه را به دست آورد.