طراحی برنامه پایش جامع محیط زیست دریایی برای خلیج فارس و دو دریای عمان و خزر

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به وجود ۱۷۰ تریلیون ذره پلاستیکی در دریاها و اقیانوس‌ها گفت: زمانی که آبزیان کیسه‌های پلاستیکی را می‌بلعند، جان خود را از دست می‌دهند همچنین سلامت انسان‌ها با تغذیه از آن‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرد.

امید صدیقی همزمان با روز ملی آبزیان (۵ مهرماه) در گفت و گو با ایسنا افزود: بر اساس آخرین اطلاعات، سلامت اقیانوس‌ها، محیط‌های دریایی و تنوع زیستی در دریا به‌طور عمده تحت تاثیر پسماندهای دریایی به‌ویژه پلاستیک‌ها و آلاینده‌های ناشی از آن هستند.  در حال حاضر پلاستیک‌ها در تمام محیط‌های دریایی گسترش پیدا کرده است. بر اساس اطلاعات اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) طی سال ۲۰۲۱ ، ۳۹۰ میلیون تن پلاستیک در کل جهان تولید شده است و هر سال این میزان چهار درصد افزایش پیدا می‌کند. سالانه حداقل ۱۴ میلیون تن پلاستیک به اقیانوس‌ها و دریاها وارد می‌شود. پلاستیک‌ها ۸۰ درصد کل زباله‌های دریایی را شامل می‌شود. حدود ۱۷۰ تریلیون ذره پلاستیکی در کل اقیانوس‌ها و دریاهای جهان به‌صورت شناور وجود دارد و پسماندهای پلاستیکی سالانه حدود ۱۳ میلیارد دلار خسارت زیست‌محیطی به اکوسیستم‌های دریایی وارد می‌کنند.

خطرات پلاستیک برای جان آبزیان و انسان

مدیر کل دفتر آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: یکی دیگر از معایب پلاستیک‌ها «سمی بودن» آن‌هاست. در پی بلعیدن پلاستیک، این سم به بافت بدن آبزیان راه می‌یابد و از طریق تغذیه انسان‌ها به بدن آنان نیز وارد می‌شود.

وی اضافه کرد: پلاستیک‌ها حاوی مواد افزودنی سمی مانند فتالات (نرم‌کننده پلاستیک) و بیسفنول (یکی از ترکیبات بطری پلاستیکی) و ریتاردنت‌ (پیشگیرکننده از آتش‌گرفتن کیسه) هستند بنابراین وقتی پلاستیک‌ها به محیط‌های دریایی راه پیدا می‌کنند، سم‌ها به‌تدریج در این محیط منتشر و به آبزیان منتقل می‌شوند. آلودگی‌های دیگری مانند انواع سموم آفت‌کش، فلزات سنگین، مواد نفتی و ترکیبات چندحلقوی معطر در محیط‌های دریایی وجود دارند. آن‌ها جذب ذرات پلاستیکی می‌شوند و وقتی آبزیان پلاستیک را می‌بلعند،‌ این سموم نیز به بدن آن‌ها راه پیدا می‌کند بنابراین طیف وسیعی از آلودگی به محیط‌های دریایی و آبزیان منتقل می‌شود که می‌تواند مصرف آن‌ها سلامت انسان‌ها را هم تهدید کند.

صدیقی خاطرنشان کرد: پلاستیک‌ها در سه اندازه تولید می‌شوند؛ پلاستیک‌های کوچک کمتر از پنج میلی‌متر، پلاستیک‌های متوسط بین پنج تا۲۰ میلی‌متر و پلاستیک‌های بزرگ بالای ۲۰ میلی‌متر هستند که همه آن‌ها زندگی آبزیان را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

آلودگی پلاستیکی کدام آبزیان را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

وی با بیان اینکه آلودگی پلاستیکی از مسیرهای مختلفی وارد دریا می‌شود و به آبزیان صدمه وارد می‌کند، اظهارکرد: یکی از مهم‌ترین آن‌ها بلعیدن پلاستیک از سوی آبزیان است که موجب انسداد روده و دستگاه گوارش آن‌ها می‌شود که در نهایت مرگ و میر آن‌ها را در پی دارد علاوه بر آن آبزیان با بلعیدن پلاستیک دیگر امکان تغذیه پیدا نمی‌کنند و از گرسنگی تلف می‌شوند. یکی دیگر از مشکلات بزرگی که آبزیان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، پیچیده شدن انواع تورهای پلاستیکی صیادی، طناب‌ها و کیسه‌های پلاستیک‌ها دور سر، گردن، باله‌ و تنه‌ آن‌هاست. کیسه‌های پلاستیکی به سر و گردن نهنگ‌ها و دلفین‌ها پیچیده می‌شوند و باعث مرگ و میرشان می‌شوند.

صدیقی با اشاره به گونه‌هایی از آبزیان که بیشتر تحت تاثیر پلاستیک قرار می‌گیرند، اظهار کرد: پرندگان دریایی یکی از گروه‌هایی هستند که بیشترین آسیب  را از پلاستیک در محیط‌های دریایی متحمل می‌شوند، به‌ویژه پرندگان دریایی که پلانکتون خوار هستند و ناخواسته میکروپلاستیک‌ها را می‌بلعند و برخی دیگر از پلاستیک‌های بزرگ تغذیه می‌کنند که می‌تواند موجب آلوده شدن بافت بدن، انسداد دستگاه گوارش و مرگ و میر آن‌ها شود.

مدیرکل دفتربررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به گروه‌های دیگری از آبزیان که بر اثر تغذیه از پلاستیک‌ها دچار انسداد دستگاه گوارش و یا در طناب‌ها و تورهای صیادان گرفتار می‌شوند و یا به علت پیچیدن دور سر و گردن آن‌ها می‌میرند، گفت: فک‌ها، بیش از ۳۰ گونه نهنگ و دلفین در دریای عمان و خلیج فارس همچنین ماهی‌ها از جمله این گروه‌ها هستند البته در میان آبزیان دریایی لاک‌پشت‌های دریایی بیشتر در معرض خطر ناشی از پسماندهای پلاستیکی هستند چراکه آن‌ها از عروس دریایی و ستاره دریایی تغذیه می‌کنند و ممکن است پلاستیک‌های شناور در آب را با غذای خود اشتباه بگیرند و آن‌ها را ببلعند، در نتیجه دچار انسداد دستگاه گوارش و تلف شوند و یا در تورهای صیادان گیر بیفتند این درحالیست که پنج گونه لاک‌پشت دریایی آب‌های جنوبی کشور همگی در معرض خطر انقراض هستند علاوه بر آن  همه ۱۰۰۰ گونه ماهی در خلیج فارس و دریای عمان داریم در معرض آلودگی‌های پلاستیکی کوچک و بزرگ قرار دارند.

تلاش‌های بین‌المللی برای مدیریت آلودگی پلاستیکی

وی با اشاره به تلاش‌های برنامه محیط زیست سازمان ملل برای مدیریت آلودگی‌های پلاستیکی گفت: برنامه محیط زیست سازمان ملل با همکاری کشورهای عضو به این نتیجه رسیده که نیاز به یک کنوانسیون برای مدیریت و کاهش پسماند پلاستیکی با تاکید بر محیط دریایی احساس می‌شود بنابراین تلاش‌های خود را طی دو سال اخیر جدی‌تر و در این جهت سه جلسه جهانی را برگزار کرده است. سازمان حفاظت محیط زیست نیز با هماهنگی وزارت امور خارجه در این جلسات حضور داشته است و وضعیت آلودگی پلاستیکی کشورمان را تشریح و پیشنهادات خود را برای مدیریت آن ارائه کرده است. وزارتخانه‌های صمت و نفت نیز در این نشست‌ها حاضر شدند.

صدیقی با بیان اینکه برای تهیه پیش‌نویس سند کنوانسیون مدیریت پسماندهای پلاستیکی چالش‌های زیادی وجود دارد و بحث‌های فراوانی شده است، توضیح داد: کشورهای تولیدکننده پلاستیک و یا نفت چندان موافق با کاهش تولید پلاستیک نیستند چراکه از لحاظ اقتصادی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. یکی دیگر است موارد مورد نظر در تهیه پیش‌نویس سند کنوانسیون افزایش بازیافت پسماندهای پلاستیکی است که در این زمینه اختلاف نظری وجود ندارد.

مدیرکل دفتربررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: تاکنون مذاکرات و کارگروه‌هایی در کشورهای اروگوئه، فرانسه و کنیا برگزار شده و قرار است اجلاس بعدی در کانادا به میزبانی برنامه محیط زیست سازمان ملل تشکیل شود. سازمان حفاظت محیط زیست نیز با همکاری وزارت امور خارجه و سایر دستگاه‌های متولی روی پیش‌نویس سند کنوانسیون کار می‌کند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه تاثیر آلودگی‌های پلاستیکی و میکروپلاستیک‌ها بر سواحل دریای خزر اظهار کرد: این مطالعه در سال ۹۹ در سواحل دریای خزر انجام و در نتیجه آن وضعیت پراکنش و تراکم پلاستیک‌ها در این سواحل مشخص شد.

صدیقی با بیان اینکه مطالعه‌ای درباره وضعیت آلودگی پلاستیکی در سواحل خلیج فارس و دریای عمان انجام نشده است، گفت: با این حال به‌طور کلی می‌توان گفت آلودگی پلاستیکی اعم از بطری و کیسه پلاستیکی در مناطق آزاد  و گردشگرپذیر مانند کیش و قشم و حتی جزیره خارک و بسیاری از سواحل جنوب کشور مانند بندرعباس وجود دارد به‌ویژه در فصل‌های بهار و تابستان افزایش پیدا می‌کند بنابراین قرار است این آلودگی‌ها در سواحل جنوبی کشور مطالعه شود سپس برنامه‌ای برای کاهش آلودگی‌های پلاستیکی در سواحل انجام شود.

برنامه‌های سازمان محیط زیست برای کاهش آلودگی‌های پلاستیکی در محیط‌های دریایی

وی با اشاره به پیش‌بینی طرح بزرگی برای جمع‌آوری پسماندها از آب‌های شمال و جنوب کشور توضیح داد: بر اساس آن با استفاده از شناورهای تخصصی که تجهیزات روی آن نصب است و تمام پسماندهای پلاستیکی و غیر پلاستیکی از سطح آب دریاها و رودخانه‌ها جمع آوری سپس روی شناور تفکیک، بسته‌بندی و آماده تحویل به واحدهای بازیافت می‌شوند. در صورت تخصیص اعتبار برای این طرح و اجرای آن، بخش عمده‌ای از آلودگی‌های پلاستیکی را در سواحل شمال و جنوب کشور جمع‌آوری می‌کنیم.

مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه حدود ۸۰ درصد از پسماندهای پلاستیکی موجود در دریا از طریق رودخانه‌ها به این پهنه‌های آبی وارد می‌شوند، اظهار کرد: صدها رودخانه به دریای خزر منتهی می‌شوند بنابراین قرار است سیستم‌هایی  در عرض رودخانه‌ها قرار بگیرند و تمام پلاستیک‌های شناور در رودخانه‌ها را جمع‌آوری و به مخزن منتقل کنند. در صورت تخصیص اعتبار، بخش زیادی از پلاستیک‌های ورودی به دریا را جمع‌آوری می‌کنیم.

صدیقی تاکید کرد: این طرح اشتغال‌زاست چراکه برای هدایت، راهبری و جمع‌آوری پلاستیک‌های مخزن هر یک از این پکیج‌ها امکان اشتغال سه نفر وجود دارد و قصد داریم از مردم بومی برای این کار استفاده کنیم. با توجه به تعداد زیاد رودخانه‌های منتهی به دریای خزر همچنین آب‌های جنوب کشور، این یک کار اقتصادی و درآمدزا است چون پلاستیک‌های جمع شده را باید به واحدهای بازیافت تحویل دهند.

وی پایش آب‌های کشور را یکی دیگر از برنامه‌های سازمان حفاظت محیط زیست ذکر و اظهار کرد: برنامه پایش جامع محیط زیست دریایی را هم برای خلیج فارس و دریای عمان و هم برای دریای خزر طراحی کرده‌ایم که هم شامل پایش زیستی می‌شود و هم پایش آلودگی. برنامه جامع پایش آلودگی‌های دریای خزر پیشرفت بیشتری کرده و اعتبار آن هم تامین شده است و با استفاده از کشتی اقیانوس‌پیما در اواخر پاییز آغاز می‌شود. این کار در یک فصل سرد و در یک فصل گرم انجام می‌پذیرد و کل آب‌های ساحلی و عمیق دریای خزر، رسوب و آبزیان را از نظر انواع آلودگی مانند انواع فلزات سنگین، نفتی،‌ سموم‌ آفت‌کش، میکروبی و پلاستیکی نمونه‌برداری، در آزمایشگاه اندازه‌گیری و آلودگی‌ها را پهنه‌بندی می‌کنیم.

صدیقی در پایان گفت: این کار در جنوب کشور احتمالاً از فصل پاییز یا اوایل زمستان آغاز می‌شود و کشتی کاوشگر خلیج فارس در این زمینه به ما کمک می‌کند البته قصد داریم این پایش‌ها را سالانه یا دو سال یک بار تکرار و برای کاهش آلودگی پلاستیکی مناطق بسیار آلوده اقدام کنیم.

انتهای پیام