کاروانسرای بیستون جلوه ای از هنر و معماری ایرانی

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: شهر بیستون در ۳۰ کیلومتری شرق استان کرمانشاه، بر سر راه همدان در ۴۷ درجه و ۲۷ دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد. این دشت از سطح دریا ۱,۳۲۰ متر ارتفاع دارد. وضعیت استثنایی کوه بیستون موجب شده تا بسیاری از افراد، آن را دروازه زاگرس نامند. این شهر به خاطر وجود کوه بیستون و کتیبه معروف داریوش هخامنشی شهرت زیادی یافته است. مجموعه تاریخی و فرهنگی بیستون در محدوده‌ای به طول پنج کیلومتر و عرض سه کیلومتر قرار دارد. این مجموعه با آثاری از دوره پیش از تاریخ نوسنگی تا دوره قاجار، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. از جمله این آثار، می‌توان کاروانسرای بیستون را نام برد که در دامنه کوه و رو به دشتی سرسبز و پهناور قرار دارد.

کاروانسرای بیستون معروف به کاروانسرای شاه عباسی، از جاذبه‌های گردشگری کرمانشاه است و در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه، در محل روستای بیستون کهنه در مقابل فرهاد تراش (نقش برجسته مشهور داریوش بر سینه کوه بیستون)، در محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۵۳ با شماره ثبت ۹۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و به تازگی ثبت جهانی شده است.

کاروانسرای بیستون به دستور شاه عباس اول صفوی ساخته شد. با توجه به کتیبه‌ای که از شاه سلیمان صفوی (١١٠۵-١٠٧٧ هجری قمری) در این بنا باقی مانده، به نظر می‌رسد بنای این کاروان‌سرا در زمان پادشاهی شاه سلیمان و صدارت شیخ علی‌خان زنگنه خاتمه یافته است. این مکان در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و صدارت میرزا آقاخان نوری، توسط حاجی جعفرخان معمارباشی اصفهانی مرمت شد.

کاروان‌سرا شاه‌عباسی بیستون به سبک چهار ایوانی دارای ۶٠٫٨٣ متر طول و ۵٠٫٧۴ متر عرض است. در چهار گوشه این بنا، برج‌هایی قرار دارد؛ برج‌های ضلع غربی مدور و برج‌های ضلع شرقی هشت‌ضلعی هستند.

نگاهی به کاروانسرای تاریخی

دیوار محیطی این کاروان‌سرا از داخل و خارج تا کف طاق‌نماها با سنگ‌های تراشیده و از کف طاق‌نماها به بالا با آجر ساخته شده است. دروازه ورودی این کاروان‌سرا به عرض ٣٫۵٠ متر در ضلع جنوبی است. در هر طرف این دروازه، هفت طاق‌نما قرار دارد. پس از دروازه، فضایی سرپوشیده با طاق جناغی دیده می‌شود که در طرفین آن، دو ایوان با طاق هلالی است.

در ابتدای این ایوان‌ها، راه‌پله‌ای برای ورود به پشت‌بام ساخته شده است. این فضای سرپوشیده به یک فضای هشت ضلعی با طاق گنبدی منتهی می‌شود. در طرفین این فضای هشت‌ضلعی، دو ایوان وجود دارد و هریک از این ایوان‌ها دارای سه درگاه است. این فضای گنبددار به حیاط کاروان‌سرا راه دارد. در هر یک از اضلاع کاروان‌سرا، ۶ اتاق چهارضلعی قرار دارد. در جلوی هریک از اتاق‌ها، ایوان سنگ‌فرشی دیده می‌شود. در چهار کنج حیاط نیز چهار ایوان شش‌ضلعی وجود دارد. در ضلع مقابل درگاه ورودی کاروان‌سرا، شاه‌نشینی به‌چشم می‌خورد. در پشت اتاق‌های کاروان‌سرا نیز اصطبل‌های درازی ساخته شده است.

مجموعه بیستون گنجینه‌ای در غرب کشور

سبک و سیاق این کاروان‌سرا، مطابق با الگوی معماری کاروان‌سراهای دوره صفوی است. تا سال‌های اخیر، این کاروان‌سرا در دست قوای نظامی و انتظامی قرار داشت و طبیعتاً آسیب‌هایی را هم متحمل شده بود؛ اما پس از نامزدی مجموعه تاریخی بیستون برای ثبت در فهرست میراث جهانی، به سازمان میراث فرهنگی وقت واگذار شد. این سازمان نیز آن را مرمت کرد تا امروزه به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری کرمانشاه، پذیرای گردشگران و میزبان برنامه‌های فرهنگی باشد.

اگر به استان کرمانشاه سفر کنید در فاصله ۳۰ کیلومتری کرمانشاه به شهر بیستون می‌رسید. این شهر قدمتی دیرینه داشته و آثار تاریخی بسیار ارزشمندی را در دل خود جای داده است.

مجموعه بیستون کرمانشاه شهرت جهانی داشته که شامل سنگ نوشته، کاروان‌سرای شاه‌عباسی، نیایشگاه مادی از دوره مادها، غار مرخر و غار شکارچیان از دوره پیش از تاریخ، نقش برجسته و کتیبه بیستون از دوره هخامنشیان، سنگ بلاش، کاخ بیستون، تندیس هرکول از دوره سلوکیان، نقش مهرداد اشکانی از دوره اشکانیان، سنگ‌نگاره گودرز از دوره اشکانیان، پل ساسانی و بنای ساسانی از دوره ساسانیان، فرهاد تراش، سنگ بلاش، کاروان‌سرای ایلخانی از دوره ایلخانیان، پل بیستون از دوره صفوی و کتیبه علی خان زنگنه می‌شود.