شکوه کاروانسراهای استان سمنان/ سفر به دیار فراموشی تمام شد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محمدحسین عابدی: نامش کاروانسرا است اما تنها محل استراحت کاروان‌ها نیست بلکه مرکز تجمعاتی هستند که تلاقی فرهنگ‌ها، اقتصاد حتی سیاست، امنیت، هنر و نجوم و علم و دانش را هم طی قرن‌ها به نظاره نشسته‌اند این آجرها اگر حرف بزنند چه‌ها که ندارند برای بازگویی چه بسیار دانشمندان و عرفا، شعرا و سیاست مداران و چهره‌هایی که از همین دروازه‌ها عبور نکرده‌اند.

خبر ثبت جهانی بالاخره رسید

حالا بعد از سال‌ها تلاش اما اتفاقی رخ داده تا دوباره کاروانسراها بر تارک آسمان فرهنگ و هنر و میراث فرهنگی کشورمان بدرخشند و در این بین استان سمنان که میزبان سالم‌ترین و دست نخورده این بناها است، نامی برای خودش دست و پا کرده به وسعت کویر بزرگ و دل‌های مردمش؛ استانی مستعد که به کاروانسراها معروف است. بالاخره بعد از سال‌ها ثبت جهانی این بناها سبب شده تا یک بار دیگر کاروانسراها از محاق فراموشی و گرد و خاک ایام بیرون بیایند و نوید رونق دوباره شأن را مسئولان، می‌دهند.

خبر ثبت ۵۴ کاروانسرای ایران در یونسکو به عنوان میراث جهانی آنقدر درخشان بود که تمام تحولات مرتبط با حوزه گردشگری و میراث فرهنگی استان سمنان را دست خوش تحولات کند چرا که این استان شش کاروانسرا در جمع کاروانسراهای ثبت شده دارد و حالا نام سمنان در بین استان‌هایی با بیشترین میزان کاروانسراهای ثبت شده می‌درخشد این همان نقطه طلایی است که یک بار دیگر ظرفیت‌های میراث فرهنگی و گردشگری دیار قومس را به تصویر می‌کشد.

استانی که مهد کاروانسراها است زیرا از دیرباز در شاهراه شمال شرق کشورمان قرار داشته است استانی که میزبان حداقل ۱۵ کاروانسرای مهم شامل کاروانسراهای ایوانکی، ده نمک، قصر بهرام، عین‌الرشید، کاروانسرای آجری نو، لاسجرد، سپنج، تومانیاس، الهاک، ده ملأ، صدرآباد، آهوان، میامی، عباس‌آباد، میان‌دشت و… است که برخی شأن ۱۰۰ درصد سالم هستند و همین حالا می‌توانند میزبان گردشگران باشند در کجا چنین ویژگی بارزی وجود دارد؟

اهمیت ثبت جهانی

اما این ثبت چرا مهم است کارشناس حوزه گردشگری و میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: کاروانسراها به واسطه اینکه سال‌ها است از حیز انتفاع ساقط هستند و عملاً کارکردی ندارند و به نوعی رها شدند، علیرغم تمام فرصت سوزی‌ها و بی مهری‌ها اما به خوبی و دست نخورده و بکر باقی ماندند اگر این رهاشدگی و فراموشی ۱۰۰ عیب داشته باشد که یکی از آنها فقدان انتفاع اقتصادی بوده اما یک حسن هم داشته و آن هم اینکه کاروانسراها بکر باقی مانده است.

محسن میرصادقی با بیان اینکه کاروانسراهای استان سمنان عمدتاً در فواصل خارج از شهر و در حاشیه کویر قرار دارند در نتیجه محل رجوع عامه مردم هم نبودند پس به نوعی بکر باقی مانده است، تاکید داشت: این بکر بودند باعث شده تا دست خوش تخریب‌ها وسیع نشوند و همین امر نیز شانس شش کاروانسرای استان را در فهرست ثبت جهانی بیشتر کرد.

وی با بیان اینکه در کنار این مورد باید توجه داشت که بزرگترین کاروانسرای سالم ایران هم در میاندشت استان سمنان است، افزود: ثبت جهانی کاروانسراها به خصوص در حوزه جاده ابریشم و معرفی سمنان به عنوان نماینده ایران در کنسرسیوم جهانی گردشگری با حضور ۲۰ کشور، می‌تواند توریست پذیر نیز باشد.

ارتقای بهره‌وری

اما چه کاروانسراهایی از استان سمنان به ثبت رسیده‌اند؟ استاندار سمنان درباره این امر می‌گوید: کاروانسراهای قصر بهرام، دو کاروانسرای سنگی و آجری آهوان، میامی، عباس آباد و میاندشت در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت جهانی شد که خبر بسیار خوبی برای گردشگری و میراث فرهنگی و حتی اقتصاد استان سمنان است.

سید محمدرضا هاشمی که در گفتگو با خبرنگار مهر، صحبت می‌کرد با بیان اینکه ۵۴ کاروانسرا در کل کشور ثبت شدند که شش مورد بیش از ۱۱ درصد از آنها در درون استان سمنان است، ابراز کرد: این امر نشان دهنده اهمیت و مزیت‌های ویژه کاروانسراهای استان سمنان است که عمدتاً به لحاظ تاریخی و فرهنگی و گردشگری اهمیت دارند.

وی ثبت کاروانسراهای استان سمنان در چهل و پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو را یک گشایش ویژه برای گردشگری استان دانست و تاکید کرد: برای ارتقای بهره‌وری کاروانسراها برنامه‌ریزی خوبی با مشارکت دستگاه‌های ذی‌ربط به خصوص میراث فرهنگی صورت خواهد پذیرفت.

ساخت مستند درباره کاروانسراهای استان سمنان

در فهرست اعلامی از سوی وزارت میراث فرهنگی نام پنج کاروانسرا دیده می‌شود به این ترتیب که «کاروانسراهای قصر بهرام (سمنان)، آهوان (سمنان)، مَیامِی (سمنان)، عباس آباد (سمنان)، میاندشت (سمنان) به ثبت جهانی رسیده است» اما باید یک توضیح را داد و آن هم اینکه کاروانسرای سنگی و آجری آهوان در واقع دو کاروانسرا محسوب می‌شود که از این پس مسئولان استان سمنان می‌بایست دقت نظر بیشتری در حوزه ارتقای کاروانسراها داشته باشند.

مدیرکل میراث فرهنگی استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه ثبت جهانی کاروانسراها به معرفی این آثار شاخص در دوره‌های مختلف تاریخی به لحاظ گردشگری و فرهنگی، کمک شایانی می‌کند، ابراز کرد: کاروانسرای تاریخی میان‌دشت میامی بزرگترین مجموعه کاروانسرایی ایران است که سالم مانده و قابلیت بهره برداری دارد و این نشان از ظرفیت‌های خوبی استان در این بخش دارد.

امیر کرم زاده با بیان اینکه تیم‌های متخصص از ماه‌ها قبل در حال آماده کردن مستندات کاروانسراهای استان سمنان بودند و خوشبختانه بازدید مسئولان یونسکو هم به خوبی برگزار شد، ابراز کرد: یکی از اقدامات خوبی که در حوزه میراث فرهنگی در زمینه ثبت این کاروانسراها صورت گرفته ساخت مستند تصویری است که می‌تواند به خوبی مزیت‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی این بناهای عظیم در استان را بشناساند.

وی با بیان اینکه این اولین بار نیست که آثاری از استان سمنان ثبت میراث جهانی یونسکو می‌شود، افزود: بخشی از راه آهن ملی و جنگل‌های هیرکانی در شاهرود و مهدیشهر نیز سابقاً ثبت میراث فرهنگی جهانی شدند که بسیار در زمینه شناساندن مزیت‌های قابل سرمایه گذاری و گردشگری استان مؤثر خواهد بود.

میامی پایتخت کاروانسراهای ایران

شگفت‌آورترین موضوع در فهرست یونسکو این است که شهرستان میامی در شرق استان سمنان به تنهایی سه کاروانسرا در فهرست دارد یعنی در واقع شش درصد از کل کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران متعلق به همین شهرستان کوچک اما مستعد است فرماندار میامی در گفتگو با خبرنگار مهر، بیان کرد: ثبت جهانی این آثار بدون شک در معرفی و جذب گردشگر و معرفی اصالت مردم شهرستان میامی تأثیر بسزایی خواهد داشت.

علیرضا آشوری با بیان اینکه کاروانسرای میان دشت، کاروانسرای میامی و کاروانسرای عباس آباد به کاروانسرایی هستند که ثبت جهانی شدند آن هم در حالی که این شهرستان هنوز تعداد دیگری از کاروانسراها را در خود جای داده است، ابراز کرد: این امر نشان دهنده مزیت‌ها و ظرفیت‌های ویژه گردشگری در شهرستان میامی است.

این پایان کار نیست

یک کارشناس حوزه میراث فرهنگی با بیان اینکه سابقاً شاهد ثبت جهانی جنگل ابر شاهرود به عنوان میراث فرهنگی بشر برای یونسکو بودیم اما گویا اقدامات مسئولان و برنامه‌ریزی‌های آنان بعد از ثبت جهانی یکباره متوقف شد، گفت: مسئولان ما طی یک دهه اخیر تمام تلاش خود را برای ثبت یک زیرساخت انجام می‌دهند اما بلافاصله بعد از خبر ثبت آن بنا و یا میراث فرهنگی به یکباره همه چیز فراموش می‌شود گو اینکه کار تمام شده است.

الهه منصوری که دانش آموخته رشته گردشگری نیز است، با بیان اینکه پس از ثبت هر بنا یا میراث فرهنگی ناملموس تازه کار مسئولان میراث فرهنگی آغاز می‌شود، ابراز کرد: ثبت جهانی در واقع همان فرمان آغاز یک مسابقه دو میدانی است که تازه بعد از آن باید تلاش‌ها برای رسیدن به مقصد، چندین برابر شود نه اینکه یکباره همه چیز رها شود.

وی با اشاره به تجربه ثبت جنگل ابر، افزود: ما از مسئولان می‌خواهیم این سوال را جواب بدهند که بعد از ثبت جهانی جنگل ابر چه اقدامی صورت گرفت؟ ما حتی نتوانسته‌ایم دام‌های غیرمجاز را از جنگل ابر بیرون کنیم که ثبت جهانی است از سوی دیگر در همین خبرگزاری مهر، تصاویر دل‌خراشی از شخم زدن جنگل ابر برای کشت و کار پخش شد که باعث تأسف همگان شد آن هم جنگلی که ثبت جهانی شده است.

همه چیز بعد از ثبت رها می‌شود

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه قبل از ثبت جهانی جنگل ابر این میزان تخریب در آن صورت نگرفته بود، ابراز کرد: گویا ثبت جهانی در استان سمنان به دلیل فقدان برنامه‌ریزی مسئولان و مشخصاً اداره کل میراث فرهنگی، بالعکس جواب می‌دهد برای مثال تانه بافی و شماره بافی کلاته خیج و سنگسر در همین یک سال اخیر ثبت ملی شدند چه اقدامی برای توسعه این دو هنر صورت گرفته است؟ حتی یک ساماندهی کوچک بافندگان انجام شده است؟ چه رویدادی برای مثال نمایشگاه عرضه مستقیمی درباره این دو هنر ثبت شده در استان سمنان برپا شده است؟ لذا این نشان می‌دهد که نگاه مسئولان ما تا زمان ثبت است و بعدش گویا همه چیز رها می‌شود.

منصوری ادامه داد: باید از این موضوعات درس بگیریم در واقع ثبت جهانی کاروانسراها را یک آغاز برای شروعی دوباره در راستای توسعه زیرساخت‌های گردشگری، گردشگر پذیری و حتی توریست پذیری استان سمنان بدانیم و برای آن برنامه عملیاتی داشته باشیم با وضعیت موجود متأسفانه نمی‌توانیم نتیجه خوبی را شاهد باشیم نباید فراموش کرد که سه کاروانسرای ثبت شده در فهرست یونسکو متعلق به میامی هستند اما این شهرستان حتی یک طرح جامع گردشگری هم ندارد آن هم در صورتی که بیشترین روستاها و مستعدترین مکان‌های گردشگری در این شهرستان قرار دارد.

در نهایت باید گفت علیرغم تمام موفقیت‌هایی که میراث فرهنگی استان سمنان در زمینه ثبت جهانی کاروانسراها به دست آورده اما انتقادات و نگرانی‌های دلسوزان و موثران و کارشناسان حوزه گردشگری و میراث فرهنگی استان هم بی جا نیست چرا که ما نمونه‌های مشابه زیادی در استان داریم که بلافاصله بعد از ثبت عملاً رها شده‌اند باید از این تجربیات درس گرفت و نگذاشت که این موضوعات دوباره تکرار شوند.