شاه عباسی میبد؛ کاروانسرایی مجهز در دل کویر

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: کاروانسرای شاه عباسی میبدبنایی مجهز به کاربری‌های متفاوت از جمله آب انبار، چاپارخانه و یخچال خشتی است که امکانات مورد نیاز را برای مسافران گردهم آورده است.

این کاروانسرا بنایی است که در دوران قاجار ساخته شده اما از آنجا که به‌نظر می‌رسد در محل کاروانسرای قدیمی‌تری شکل گرفته و به سبک صفوی وفادار بوده است به نام شاه عباسی شهرت یافته است.

حیاط بزرگ مرکزی، ایوان، هشتی ورودی، حوض‌خانه، مهتابی، هشتی و تعداد زیادی حجره دارد. هم‌چنین چاپارخانه، یخچال سنتی و آب انبار در آن دیده می‌شود. این مشخصات نشان می‌دهند که این‌جا تنها محل استراحت کاروان‌ها نبوده، بلکه در زمان خود از بهترین مجموعه‌های راهداری در کشور به شمار می‌رفته است.

کاروانسرای شاه عباسی میبد، ساختاری چهارگوش دارد، آجری است و به سبک چهار ایوانی ساخته شده است. در حیاط آن ۲۴ حجره می‌بینید، اما با در نظر گرفتن اتاق‌های داخلی، درمجموع ۱۰۰ حجره در آن طراحی شده است.

در مرکز حیاط، حوض هشت‌گوشه‌ای دیده می‌شود که آب قنات در آن جاری است. چاپارخانه نیز در کنار کاروانسرا قرار دارد. روی کتیبه‌ی ورودی آب انبار تاریخ ۱۰۷۰ نوشته شده که احتمالاً به سال ساخت کاروانسرا اشاره می‌کند. در نوشته‌های مختلف، چند نام برای بانی کاروانسرا دیده می‌شود. یکی از احتمال‌ها این است که محمد ولی میرزا بانی کاروانسرای میبد باشد. او فرزند فتحعلی شاه و حاکم یزد بوده است. محمد ولی میرزا کاروانسراهای دیگری هم در این ناحیه ساخته است.

راهنمای بازدید از کاروانسرا

روبروی ورودی کاروانسرا، آب‌انبار چهار بادگیری معروف «کُلار» را می‌بینیم که بر کتیبه بالای آن، تاریخ ۱۰۷۰ ه. ق (۱۰۳۸ ه. ش) حک شده است و به دلیل هم‌خوانی و هماهنگی کاروان‌سرا با آب‌انبار، ساخت هر دو را تقریباً هم‌زمان می‌دانند. همچنین در اطراف این بنا، مجموعه‌های دیگری مانند چاپارخانه و یخچال وجود داشته که برخی از بخش‌های آن‌ها به مرور زمان از بین رفته و برخی دیگر پابرجا مانده است.

از سمت جنوبی کاروانسرا پس از گذر از در چوبی بزرگ و مرتفع آن، وارد محوطه اصلی بنا با ۲۴ حجره‌اش می‌شویم. آنچه در نگاه اول نظرِ ما را جلب می‌کند، یک حوض‌خانه هشت‌وجهی است که دقیقاً در میان کاروانسرا قرار گرفته است. در گذشته‌ای نه‌چندان‌دور، آب قنات از این بنا عبور و حوض آن را پر آب می‌کرده تا مسافران خسته از سفر، آب موردنیاز خود را از اینجا تأمین کنند. برای رفتن به پشت‌بام بنا نیز راه‌پله‌هایی ساخته شده که در فضاهای هشتی‌مانند چهارگوشه حیاط قرار دارد.

جز بخش کوچکی از این کاروانسرا، تقریباً بقیه بنا سالم باقی مانده است. این مجموعه همانند دیگر کاروانسراها شامل ایوان، حجره‌ها، اسطبل‌ها، ایوانچه، مهتابی، انبار و حوض‌خانه می‌شود و کل تعداد حجره‌های داخلی و خارجی آن، به ۱۰۰ حجره می‌رسد. ضمناً قرارگیری کاروانسرای میبد در نزدیکی قلعه دفاعی قدیمی شهر موجب شده که برای این کاروانسرا، برج دفاعی ساخته نشود.

معماری ماهرانه

جالب است بدانید که معماران زبردست آن دوره، برای گرمایش کاروانسرا از بخاری‌های دیواری شبیه شومینه استفاده کرده و برای سرمایش هم از روش‌های متنوعی نظیر سیستم پسیو و جرزهای ضخیم، آب قنات، کم کردن بازشوها شامل در و پنجره‌ها به فضای باز، ساخت ساباط و ایجاد فضاهای مرتفع در کناره‌های بیرونی بنا کار گرفته‌اند.

اگر بخواهیم که استراحت کنیم یا غذا بخوریم، می‌توانیم به سمت ضلع غربی کاروانسرا برویم؛ چراکه سال‌ها پیش، این بخش از بنا به سفره‌سرای سنتی تغییر کاربری داده و پذیرای مهمانان خارجی و ایرانی است.

این کاروانسرا که سال ۱۳۵۷ ثبت ملی شد، هم‌اکنون مرمت شده و امکان بازدید از آن وجود دارد.