چرا کاروانسرا‌های ایران ماندگار شدند؟

علی دارابی معاون میراث فرهنگی درباره ثبت جهانی کاروانسراهای ایران گفت: ایرانیان به دلیل قرارگیری شهر‌ها و مراکز جمعیتی در مسیر تجاری، زیارتی، بازرگانی از دیرباز بوده اند. طراحی و ساخت مکانی برای جان پناه آسایش، امنیت، داد و ستد و نیز اطلاع رسانی بنیاد کاروانسرا‌ها در فکر و اندیشه نیاکان ما را بوجود آورد. برخی از صاحب نظران، چون آرتو پوپ، ایران شناس معروف بر این باورند که بنیاد کاروانسرا‌ها در ایران پیروزی بزرگی برای معماری ایران بوده است. «ژان شاردن» جهانگرد معروف فرانسوی هیچ چیز نمی‌تواند با کاروانسرا‌های ایران که توسط شاهان صفوی برای آسایش کاروانیان و جهانگردان ساخته شده است قابل مقایسه باشد.

وی تاکید کرد: در سرزمین بیابانی و کم آب ایران، دوری شهر‌ها و مراکز جمعیتی از یکدیگر، صعب و دشواری راه‌ها، ایجاد کاروانسرا‌ها در آن زمان اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. به عبارت دیگر کارکرد کاروانسرا در گسترش امنیت و رونق تجارت آنقدر بالا می‌گیرد که نیاکان ما با نیت امر خیر و باقیات به توسعه کمی و گسترش آن همت می‌گمارند.

قائم مقام وزیر میراث فرهنگی با بیان اینکه کاروانسرا‌ها در ایران نه صرفاً یک مکان که خود دارای هنر بزرگ معماری، شهرسازی و ابنیه است بلکه دارای روح و گفتمان و هویتی معنا دار بوده و راز ماندگاری آن در تلفیق، ترکیب و پیوند کالبد-روح کاروانسرا‌ها است، عنوان داشت: ما در ایران عزیز بیش از ۱۰۰۰ کاروانسرا از دوران باستان تا قاجار داریم. ۷۰۰ کاروانسرا ثبت ملی و از آن میان ۵۴ کاروانسرا در فهرست ثبت جهانی در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی در ریاض عربستان با اجماع جهانی به تصویب رسید. این ۵۴ کاروانسرا نمایندگی از همه ادوار تاریخی ایران دارد و از حیث پراکنش و توزیع جغرافیایی در ۲۴ استان کشور پراکنده اند.

وی افزود: با ثبت کاروانسرا‌ها تعداد آثار ثبتی ایران در عرصه جهانی به ۲۷ اثر و از حیث تعداد سایت‌های ثبت جهانی (ملموس و طبیعی) به ۱۰۳ اثر افزایش یافت؛ که این موقعیت بزرگ را به همه ایرانیان تبریک عرض می‌نمایم.

دارابی ادامه داد: ثبت کارونسرا‌ها با اجماع جهانی و رای ۲۱ عضو کمیته همراه بوده. بیش از ۱۰۰۰ نفر از حاضران در مراسم از ۱۹۵ کشور عضو یونسکو برای دقایقی ممتد به افتخار و احترام ایران و ایرانی و فرهنگ و تمدن آن تشویق کردند و تبریک گفتند.

معاون میراث فرهنگی کشور در ادامه به اهمیت ثبت جهانی آثار اشاره کرد و گفت:ثبت جهانی، خودنمایی دارایی‌های فرهنگی یک جامعه در سطح جهانی است که جهانیان را به تعظیم و تکریم فرا می‌خواند. همچنین ارزش محور است. چرا که آثاری ثبت جهانی می‌شود که حداقل یکی از ارزش‌های ده گانه ثبت جهانی را احراز کند. همچنین ثبت جهانی در حقیقت عرضه و معرفی ارزش‌های یک اثر که از زمینه فرهنگی آن برخاسته اند به جامعه جهانی است؛ بنابراین تصویری زیبا و شایسته از مردمان آن سرزمین و دستاورد‌های تمدن و فرهنگی شان به جهانیان عرضه می‌کند.

دارابی با بیان اینکه معنای واقعی ثبت جهانی اثر، پذیرش و تکریم ارزش‌های آن توسط جامعه جهانی است و همین موضوتع مایه مباهات و غرور است، عنوان داشت: کشور‌هایی که توانسته اند آثار بیشتری را ثبت کنند، عملاً توانسته اند ارزش‌های بیشتری به جامعه جهانی معرفی و مورد پذیرش قرار دهند. ثبت جهانی، چون ارزش‌های موثر بر ارکان هوی جامعه میزبان اثر را در سطحی جهانی مورد اجماع و مقبولیت قرار می‌دهد از این رو برای جوامع میزبان تبدیل به عنصری فرهنگی که موجب " رقاء و بقاء" است می‌شود.
دکتر دارابی در بخش دیگری از سخنان خود به فواید و دستاورد‌های ثبت جهانی اشاره کرد و توضیح داد: آثار ثبت جهانی مولد رشد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی اند. آثار ثبت جهانی مهمترین عناصر دیپلماسی فرهنگی و حلقه اتصال پیوند‌های فرهنگی بین جوامع اند. آثار ثبت جهانی، الگو‌های موثری برای توسعه زیربنایی، در اختیار جوامع قرار می‌دهد. آثار ثبت جهانی ارکان موثری برای رشد و توسعه گردشگری و توریسم است. ثبت جهانی آثار هویت بخش و تشخص و منزلت یک ملت و تمدن آن است.

دارابی در بخش پایانی سخنرانی خود به برنامه‌های آینده معاونت میراث فرهنگی اشاره کرد و گفت: تدوین سند چشم انداز ۱۰ ساله در افق ۱۴۱۲، تدوین سند ملی میراث فرهنگی، سند موزه داری کشور، برنامه ده ساله ثبت جهانی، رویکردها، اولویت ها، حضور موثر در مجامع کنوانسیون‌های بین المللی و ارتقاء جایگاه ایران در مناسبات فرهنگی دنیا، آغاز بکار انجمن خیرین میراث فرهنگی، نهضت آموزش، روایت گری، معرفی در میراث، عملی کردن طرح توسعه موزه ملی ایران موسوم به میدان مشق به عنوان میدان موزه‌های ایران، مرجعیت بخشی به میراث فرهنگی، افزایش سواد میراثی جامعه، حمایت و بهره گیری از ظرفیت تشکل‌های مردم‌نهاد و استانداردسازی توسعه زیرساخت‌های حفاظت و گردشگری برنامه‌های آینده ما در معاونت میراث فرهنگی خواهد بود.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری میراث و گردشگری