نخستین عکس ایرانی از مدینه منوره و حرم ائمه بقیع

به گزارش «تابناک» به نقل از مهر، به مناسب میلاد حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و همچنین ولادت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام، گروه مردمی بهشت بقیع برای نخستین بار از تنها ترین عکس ایرانی مدینه منوره و حرم ائمه بقیع علیهم السلام رونمایی کرده است.

این تصویر توسط مهدیقلی هدایت یکی از دولتمردان و عکاسان ایرانی تهیه شده است، حرم مطهر ائمه بقیع علیهم السلام تا ۳۱ فروردین سال ۱۳۰۵ شمسی پابرجا بوده و محل زیارت تمامی مسلمانان بوده است، اما در این روز توسط فرقه وهابیت تخریب شده و با خاک یکسان گردید و از آن تاریخ تا امروز مزار مطهر امام جعفر صادق و دیگر ائمه بقیع علیهم السلام همچنان بی نام و نشان مانده است که دل هر مسلمانی را به درد می‌آورد، در مدتی که این حرم بر روی قبور مطهر قرار داشته، عکس‌های مختلفی از آن تهیه شده است و هم اکنون در اختیار محققین و پژوهشگران قرار دارد و تعدادی از آنها نیز منتشر شده و در اختیار عموم قرار گرفته است، اما یکی از این تصاویر کمتر دیده شده و در خصوص اهمیت آن و اینکه عکاسان آنچه کسی بوده است، تا کنون تحقیقی به عمل نیامده است، به همین جهت میز تحقیق و پژوهش گروه مردمی بهشت بقیع برای اولین بار در خصوص این عکس تاریخی تحقیقات و پژوهش‌های خود را به صورت مختصر منتشر می‌نماید، این عکس تنها تصویری است که ایرانی‌ها از حرم مطهر ائمه بقیع علیهم السلام و مسجد النبی در مدینه منوره تهیه کرده اند، مابقی عکس‌های ثبت شده از این حرم، توسط عکاسان خارجی و عمدتاً ترک و اروپایی تهیه شده است، اهمیت این عکس بسیار زیاد بوده و معرفی آن و شرح حال عکاس آن برای اولین بار توسط گروه مردمی بهشت بقیع منتشر می‌شود.

اتابک اعظم امین السلطان به همراه دو پسرش، میرزا احمد خان و عبدالله خان و همچنین مخبر السلطنه و وثوق حضور و عبدالله قهوه چی و حسین خان پیشخدمت، در روز سه شنبه ۳۰ شهریور ۱۲۸۲ شمسی سفر دور دنیای خود را شروع کردند، مقصود اولیه این سفر، حرکت به سوی مکه و مدینه بود، اما مسافران این سفر سر از شهرهای دیگری در آوردند. امین السلطان از ۱۳ سالگی وارد دربار شد و مشاغلی مانند پیشخدمت حضور، صاحب جمعی دواب دیوانی، خزانه داری کل، نیابت کل ادارات دربار، وزارت مالیه و در نهایت به عنوان وزیر و صدارت اعظم ناصرالدین شاه قاجار منصوب شد و بعد از آن در زمان پادشاهی مظفرالدین شاه نیز به همین سمت منصوب گردید، امین السلطان برای سفر به حج از مظفرالدین شاه تقاضای استعفا کرد و شاه در جواب او نوشت: «استعفای شما قبول شد و اجازه زیارت بیت الله مرحمت، باید بیش از هفت ماه غیبت نکنید، کمال مرحمت را درباره شما دارم». اما این سفر بیش از یک سال طول کشید، امین السلطان و همراهان که در ابتدا قصد زیارت خانه خدا را داشتند، راه را کج کرده و به سیبری، منچوری، بندر چیفو در چین، پکن، شهر ممنوعه، ژاپن، هاوائی، سان فرانسیسکو، آبشار نیاگارا، نیویورک، فرانسه، ایتالیا، و در نهایت به قاهره رفتند، و از آنجا با کشتی به بندر جده رفته و عازم مکه مکرمه شدند و بعد از آن به جهت زیارت پیامبر اکرم (ص) و حرم ائمه بقیع علیهم السلام به مدینه منوره عازم شدند. در این سفر طولانی تمام خاطرات سفر توسط مخبر السلطنه که بعدها نام مهدیقلی هدایت را برای خود برگزید، نوشته شده است، همچنین مهدیقلی هدایت در طول این سفر عکس‌های بسیار زیادی را تهیه کرد، که اهمیت یک کدام از آنها بسیار زیاد است.

خاطرات این سفر که توسط مخبرالسلطنه نوشته شده است به همت سید محمد دبیرسیاقی با عنوان سفرنامه مکه منتشر گردید، در قسمت ورود به مدینه آمده است: «روز عاشورا یک ساعت و نیم به غروب مانده وارد مدینه شدیم. از گردنه مختصر جلگه مدینه در منظر می‌آید، سایه عمارات در میان جلگه سنگلاخ محصور در جبال سیاه مهیب پیداست. وارد جلگه، دست چپ به اندک فاصله، مسجد شجره است، میقات اهل مدینه، دو رکعت نماز در آن مسجد مستحب است اما کیست که برای ادای مستحب ترک واجب بکند و آن حفظ جان است. مسجد الحرام وسعتی دارد و روشن است. مسجد مدینه آن وسعت را ندارد، بیشتر زیر سقف و اندک تاریک، آن ازدحام اینجا نیست، در عوض حضور قلب اینجا بیشتر است، اول شب مسجد الحرام مطبوع‌تر است. شب بدون انقلاب و رعد برق‌هایی در آسمان دیده می‌شود … نوبتی خواجه‌ها خواستند درب مرقد مبارک را بگشایند که از داخل زیارت کنیم، اتابک مایل نشد، رو به قبله دریچه‌ای بود، قبر مبارک در زاویه شمال شرقی است، جنب درب منزل حضرت فاطمه… روز دوم از باب جبرئیل به زیارت بقیع رفتیم، محوطه‌ای است محصور، در اواسط محوطه بقعه است که مزار ائمه هدی است، در ردیف لدی الورود اول قبر حضرت امام حسن (ع) سپس قبر حضرت امام سجاد (ع) و حضرت امام باقر (ع) که شریف الطرفین است، مادرش دختر حضرت امام حسن (ع) است. معروف است که حضرت رسول اکرم (ص) به جابر عبدالله انصاری فرمود که او را ملاقات خواهی کرد، از من سلام برسان. آخر قبر حضرت امام جعفر صادق (ع) است که مذهب جعفری منسوب به او است».

مخبر السلطنه در سال ۱۲۴۳ شمسی در تهران به دنیا آمد، او در سفر حج وظیفه ثبت خاطرات به صورت مکتوب و به صورت مصور را به عهده داشت، مخبر السلطنه در فن عکاسی خبره بود، در ابتدای این سفرنامه آمده است: «… دو ساعت بعد از ظهر من در عکاسخانه دامن کار به کمر زده مشغول هستم، صادق وارد شد گفت: گماشته میرزا احمد خان است پاکتی دارد می‌خواهد خودش به دست شما بدهد…»، مخبر السلطنه که بعدها نام مهدیقلی هدایت را برای خود برگزید، فردی ادیب و سخندان بوده است، او از رجال قاجاری و پهلوی بوده و سمت‌های مختلفی را بر عهده داشت، مخبر السلطنه در رشته‌های موسیقی، ریاضیات و علم هیئت دارای تالیفات متعددی است، او مدتی در آلمان حاضر بود و به زبان‌های آلمانی، فرانسه، انگلیسی و عربی آشنایی کافی داشته است، در همان سفر آلمان فن عکاسی را آموخت و این موضوع بهانه‌ای شد تا عکاس سفرنامه مکه و مدینه شود، اما در اصل او سیاست مداری باتجربه بود، مهدیقلی هدایت علاوه بر حاضر بودن در کنار شاهان قاجاری به ویژه مظفر الدین شاه، در دوره پهلوی نیز مقامات و مناصب مختلفی داشته است، نخست وزیری، رئیس دیوان عالی کشور، وزیر عدلیه و وزیر علوم تنها تعدادی از این مناصب است.

اعضای این کاروان هفت نفره ایرانی در تاریخ یکشنبه ۷ فروردین سال ۱۲۸۳ شمسی وارد مدینه منوره شدند و این عکس در همان زمان ثبت شده است، آنها به منزل عبدالقادر از بزرگان مدینه وارد شده و در آن ساکن می‌شوند، به احتمال بسیار زیاد این عکس از بالای پشت بام همان منزل تهیه شده است که در جنوب شهر مدینه و بین حصار اول و حصار دوم شهر قرار داشته است، گروه مردمی بهشت بقیع بر اساس تصویری منحصر به فرد از شهر مدینه، محل عکس برداری، مهدیقلی هدایت را شناسایی و جانمایی کرده است، این تصویر منحصر به فرد به وسیله هواپیما تهیه شده است که ماجرای آن تهیه این عکس نیز بسیار جالب و خواندنی است، ساختمان سفید رنگ چند طبقه کاملاً در هر دو تصویر مشخص و نمایان است.

در عکس تهیه شده توسط مهدیقلی هدایت، مسجد النبی و گنبد خضرای پیامبر اکرم (ص) در سمت چپ تصویر کاملاً مشخص است و در سمت چپ تصویر حرم ائمه بقیع علیهم السلام قرار دارد کمی در سمت راست آن بقعه معروف به بیت الاحزان نیز دیده می‌شود، این عکس تنها تصویر تهیه شده توسط ایرانی‌ها از حرم پیامبر و بقیع شریف قبل از تخریب آن است و از این جهت بسیار مهم و با اهمیت می‌باشد.