طرحی که معطل آب مانده است / خلف وعده نسبت به یک تعهد

به گزارش خبرنگار مهر، مدیریت و کنترل آب‌های روان و زیرزمینی در عصری که مناقشه‌ها نه بر سر گسترش سرزمین که برای داشتن حجم آب بیشتر شکل می‌گیرد، وظایف دولت‌ها را دشوارتر کرده است. بارش و ایجاد سیلاب‌ها با مدیریت می‌تواند بخشی از آب سفره‌های زیرزمینی در هنگام کم بارشی را جبران کند به این ترتیب پدیده خشکسالی با گرم شدن کره زمین در مقاطع زمانی آسیب کمتری به همراه خواهد داشت.

ایران کشوری ۴ فصل است و از جنوبی‌ترین استان‌ها تا شمالی‌ترین مناطق دارای آب و هوایی بسیار متفاوت است. دما از غرب تا شرق تغییر می‌کند و این مساله هم فرصت است و هم تهدید. مدیریت آب‌های روان ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده که با تأخیر زمانی مواجه شده است.

یک طرح کلان آبی با ۳ پروژه

«طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غربی» پروژه‌ای بزرگ بوده که ۶ استان کردستان، کرمانشاه، ایلام، اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را در بر می‌گیرد. این طرح آبی شامل ۲۲۷ هزار هکتار از اراضی این استان‌ها بوده و در راستای مدیریت آب ۵۵۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی در حال پیگیری و انجام است. در طرح نخست ۲۹۵ هزار از اراضی دو استان خوزستان و ایلام مشمول مدیریت آب‌های روان شده و شیوه آبیاری نوین با سنتر پیوت ها (آبفشان دوار) اجرایی شد. در ادامه این مدیریت کلان آبی، طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غربی کشور سال ۹۴ آغاز شد که از سوی صندوق توسعه ملی تأمین اعتبار شد. طرح در استان اردبیل با ۳ پروژه برای ۵ شهرستان با مساحت بیش از ۴۲ هزار هکتار در حال انجام است. پروژه‌های سد خداآفرین، عمارت و احمد بیگلو در راستای ساماندهی آب‌های روان این استان بوده که سد احمد بیگلو جز شبکه اصلی بوده و به وسیله وزارت نیرو به بهره برداری رسیده و سد عمارت جز شبکه فرعی است که از سوی وزارت جهاد کشاورزی در حال پیگیری بوده و ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. سد خداآفرین شامل شبکه‌های اصلی و فرعی بوده و پروژه مشترک وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی است. به گفته مسؤولان وزارت جهاد کشاورزی در صورت بهره برداری کامل سد خدا آفرین و آب رسانی یک میلیون تن به محصولات زراعی و باغی این استان افزوده شده و پیش بینی می‌شود برای ۲۰ هزار نفر ایجاد شغل کند.

سد عمارت دارای دو ناحیه بوده که امسال از سوی وزارت نیرو آبگیری شده و کار را در دو شهرستان استان اردبیل به مساحت ۷۷۰ هکتار زمین قابل کشت جلو می‌برد. به گفته مجری طرح، این پروژه در راستا بهبود وضعیت تولید و افزایش راندمان بوده و هدف توسعه کشت نیست. در صورت تأمین اعتبار و آب اظهار امیدواری شده این پروژه تا پایان سال به بهره برداری کامل برسد و ۲۸ روستا با جمعیت ۲۵۰۰ نفر از آن بهره مند شوند. پیشبرد پروژه در دو بعد سخت‎افزاری و نرم‎افزاری بوده و با مشارکت دادن مردم و توانمندسازی آنها پس از اتمام، کار به تشکل‌ها واگذار خواهد شد. گفتنی است آورده پروژه آبگیری سد عمارت سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب خواهد بود.

زمین‌های مستعد نیازمند توجه

عبداله فاتحی، قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غربی در نشست خبری با خبرنگاران در تور رسانه‌ای بازدید از این طرح، گفت: بر اساس تاکید رهبری باید آب‌های روان مدیریت و کنترل شده و در نهایت با برنامه به مزارع هدایت شده و در اختیار کشاورزان قرار گیرد. این موضوع در دو طرح کلان در حال اجرا است که ۵۵۰ هزار هکتار از ۷ استان خوزستان، ایلام، کردستان، کرمانشاه، اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را مشمول طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی می‌کند. دستاورد اجرای پروژه نخست در خوزستان و ایلام، زراعت و برداشت حدود ۲ میلیون تن گندم در خوزستان بود.

وی با اشاره به طرح دوم در غرب و شمال غربی کشور افزود: استان اردبیل زمین‌های مستعد کشاورزی زیادی داشته که نیاز به توجه دارد. این هدف در تعریف ۳ پروژه برای این استان در حال پیگیری و انجام است.

انجام پروژه‌هایی که با بی آبی رو به رو است

قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غربی در ادامه سخنان خود با اشاره به انجام برخی پروژه‌هایی که تأمین آب نشده‌اند، عنوان کرد: در اجرای برخی پروژه‌ها در راستای طرح شبکه فرعی آبیاری و زه کشی جلوتر از شرکت آب و فاضلاب استان‌ها بوده‌ایم. در بسیاری موارد مشکل نبود آب در شبکه موجب شده تا پروژه‌ها انجام شود اما به دلیل نبود آب به مرحله اجرا نرسد.

بیت‌المالی که مستهلک یا سرقت می‌شود

فاتحی اظهار کرد: تأمین نشدن آب از سوی وزارت نیرو در نهایت منجر به مستهلک شدن تأسیسات و تجهیزات پروژه‌ها شده یا از سوی سارقان سرقت می‌شود. در نتیجه با وجود تأمین زیرساخت‌ها به اهداف دست نمی‌یابیم.

وی با بیان اینکه در برخی پروژه‌ها وزارت نیرو به تعهدات خود عمل نکرده است، عنوان کرد: محدودیتی به لحاظ تأمین مالی وجود ندارد اما ضرورت دارد منابع مالی در جایی هزینه شود که مطمئن باشیم آب در شبکه اصلی وجود دارد؛ از این رو مذاکرات اولیه انجام شده و برآورد می‌شود پروژه‌های در حال انجام در استان اردبیل برای تکمیل و به بهره برداری رسیدن به حدود ۲,۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. همچنین مجموع اعتبار برای طرح آبیاری و زه کشی غرب و شمال غربی کشور ۷ هزار میلیارد تومان است.

وی تاکید کرد: با توجه به موافقت اخیر وزرای جهاد کشاورزی و نیرو فقط برای شبکه‌های فرعی تأمین مالی می‌شود که در موعد مقرر آب در شبکه اصلی تأمین شده باشد. در حال حاضر شبکه‌های فرعی زیادی ایجاد شده اما آب در شبکه اصلی تأمین نشده و تجهیزات بدون استفاده در حال فرسایش یا سرقت هستند. در واقع بخشی از هزینه‌ها برای نگهبانی از این تجهیزات بوده که گاهی به اندازه دستمزد افراد در کل انجام پروژه می‌شود.

قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غربی گفت: درخواست ما از وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب استان اردبیل این است که به تعهدات خود پایبند باشند.

پیش بینی مهاجرت معکوس

فاتحی با اشاره به تغییرات اقتصادی و تحولات بافت اجتماعی، اظهار کرد: مدیریت و کنترل آب‌های روان با اجرای الگوی کشت منجر به افزایش تولید بدون توسعه اراضی کشاورزی می‌شود. افزایش تولید وضعیت معیشت کشاورزان را بهبود داده و پدیده مهاجرت به شهرها کاهش می‌یابد. حتی در برخی استان‌ها از جمله کرمانشاه گزارش شده با اجرای طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی، کشاورزان مهاجر به روستاهای خود بازگشته‌اند.

وی افزود: اجرای کامل پروژه‌ها به تأمین نهاده‌های دامی عشایر نیز کمک کرده و ۱۱ هزار هکتار از اراضی تحت پوشش شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی استان اردبیل مربوط به این موضوع است.

حضور کارشناس میراث فرهنگی در پروژه‌ها

قائم مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زه کشی غرب و شمال غربی اظهار امیدواری کرد بخش اعظمی از پروژه‌های در دست انجام استان اردبیل تا شهریور ۱۴۰۳ به بهره برداری برسد.

گفتنی است مجری طرح در پاسخ به این پرسش مهر که آیا در این طرح عمرانی در حوزه آب به مسائل زیست‎‌محیطی توجه شده است گفت، پیش آغاز پروژه باید مجوزهای لازم از سازمان‌های حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی اخذ شود؛ علاوه بر اینکه کارشناس میراث فرهنگی تا پایان ساخت این شبکه‌ها حضور دارد.

چالش کشاورزان بالادست و پایین دست

یکی از ۳ پروژه در دست اقدام استان اردبیل سد خدا آفرین بوده که مشترک بین ایران و کشور آذربایجان است. مسؤولیت کنترل و مدیریت آب برای این سد با وزارت نیرو بوده و بهره برداری از آن در پایاب سدها با وزارت جهاد کشاورزی است؛ اینکه چقدر آب برای کشاورزی از آن برداشت شود بر اساس مطالعات وزارت نیرو خواهد بود. یکی از گلایه‌هایی که کشاورزان این منطقه به آن اشاره کردند کاشت برنج در بالادست این سد به وسیله کشاورزان استان آذربایجان شرقی بوده که سهم کشاورزان استان اردبیل را کاهش داده و سبب شده تا در سال جاری کشت دوم کشاورزان در برخی محصولات انجام نشود.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش، مدیریت جزیره‌ای سبب شده تا بخشی از هزینه کردها بدون استفاده هرز رفته و ما را از اهداف تعیین شده حتی دورتر از قبل کند. اختلاف نظر بین دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و نیرو سبب شده تا طرح‌های کلان ملی با تأخیر بسیار همراه شود. زمان از دست می‌رود در حالی که می‌توان با بخش کوچکی از این زمان اختلافات را حل و فصل کرده و مانع هدر رفت منابع ملی چه به لحاظ مالی و چه به لحاظ غیرمادی شد.