سوراخ ترسناک لایه اوزون/ حفره‌ای سه برابر کشور برزیل!

خبر بدتر این است که سوراخ ازون می‌تواند حتی از ۲۶ میلیون کیلومتر مربع که در ۱۶ سپتامبر اندازه‌گیری شد نیز بیشتر شود زیرا تخریب لایه ازون معمولا تا پیش از اواسط اکتبر به اوج خود نمی‌رسد.

دانشمندان مطمئن نیستند که چرا سوراخ ازون امسال این قدر بزرگ است اما برخی از دانشمندان حدس می‌زنند که امکان دارد با فوران آتشفشان زیر آبی «تونگا»(Tonga) در ژانویه ۲۰۲۲ مرتبط باشد. انفجار این آتشفشان با قوی‌ترین آزمایش هسته‌ای آمریکا و بزرگترین انفجار طبیعی در بیش از یک قرن گذشته برابر بود.

اندازه سوراخ ازون دائما در نوسان است. هر سال در ماه اوت و در آستانه بهار قطب جنوب، بزرگ شدن سوراخ آغاز می‌شود و در ماه اکتبر به اوج خود می‌رسد. سپس کمی عقب‌نشینی می‌کند و در نهایت دوباره بسته می‌شود.

دلیل این فرآیند این است که قطب جنوب به تابستان خود وارد می‌شود و دمای استراتوسفر شروع به افزایش یافتن می‌کند. همان طور که این اتفاق می‌افتد، مکانیسمی که ازون را تخریب می‌کند و سوراخ را به وجود می‌آورد، کُند و در نهایت متوقف می‌شود. بدین ترتیب، از گسترش بیشتر سوراخ جلوگیری می‌کند.

این حفره در سه سال گذشته، دیرتر از حد معمول بسته شده است. این امر تا حدی می‌تواند به دلیل آتش‌سوزی‌های جنگلی «تابستان سیاه» استرالیا در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ باشد که مقادیر زیادی از دود تخریب‌کننده ازون را منتشر کردند.

گسترش سوراخ ازون در سال جاری، چند هفته زودتر و در همان ابتدای ماه اوت آغاز شد. مشخص نیست که سوراخ چه زمانی بسته می‌شود.

تخریب لایه ازون در قاره یخ‌زده اولین بار در سال ۱۹۸۵ مشاهده شد و در طول ۳۵ سال گذشته، اقدامات گوناگونی برای کوچک کردن سوراخ ازون اتخاذ شده‌اند. کارشناسان مطمئن هستند «پیمان مونترال»(Montreal Protocol) که در سال ۱۹۸۷ ایجاد شد، به بهبود سوراخ ازون کمک کرده است اما اندازه‌گیری‌های امسال ماهواره «سنتینل-۵پی»(Sentinel-۵P) ماموریت «کوپرنیک»(Copernicus) اروپا، داستان دیگری را تعریف می‌کند.

دکتر «آنتیه اینس»(Antje Inness) دانشمند ارشد «سرویس نظارت بر جو کوپرنیک»(CAMS) گفت: سرویس نظارت و پیش‌بینی عملیات ازون نشان می‌دهد که بزرگ شدن سوراخ ازون در سال ۲۰۲۳ آغاز شده و از اواسط اوت به سرعت گسترش یافته است. این سوراخ در ۱۶ سپتامبر به وسعت بیش از ۲۶ میلیون کیلومتر مربع رسید و به یکی از بزرگترین سوراخ‌های ازون در تاریخ تبدیل شد.

اینس توضیح داد که فوران تونگا ممکن است در این میان مقصر بوده باشد. وی افزود: فوران آتشفشان «هونگا تونگا» در ژانویه ۲۰۲۲، بخار آب زیادی را به استراتوسفر تزریق کرد که تنها پس از پایان یافتن گسترش سوراخ ازون در سال ۲۰۲۲ به مناطق قطب جنوب رسید. بخار آب می‌تواند تشکیل شدن ابرهای استراتوسفر قطبی را تشدید کند. در آنجا «کلروفلوئوروکربن‌ها»(CFCs) می‌توانند واکنش نشان دهند و تخریب لایه ازون را تسریع کنند. همچنین، وجود بخار آب ممکن است به خنک شدن استراتوسفر قطب جنوب بیانجامد، تشکیل شدن ابرهای استراتوسفر قطبی را بیشتر تقویت کند و به ایجاد یک گرداب قطبی قوی‌تر منجر شود.

به ‌رغم این نظریه، دانشمندان هشدار می‌دهند که تأثیر دقیق فوران روی سوراخ هنوز موضوع تحقیقات در حال انجام شدن است. با وجود این، یک سابقه برای آن وجود دارد. فوران «کوه پیناتوبو»(Mount Pinatubo) در سال ۱۹۹۱، مقادیر قابل توجهی از دی‌اکسید گوگرد را منتشر کرد که بعدا مشخص شد تخریب لایه ازون را تشدید می‌کند.

تخریب لایه ازون به دمای بسیار سرد بستگی دارد زیرا تنها در دمای منفی ۷۸ درجه سلسیوس، یک نوع ابر خاص به نام ابرهای استراتوسفر قطبی تشکیل می‌شود. این ابرهای سرد حاوی بلورهای یخ هستند که مواد شیمیایی بی‌اثر را به ترکیبات واکنش‌پذیر تبدیل می‌کنند و به تخریب ازون منجر می‌شوند.

مواد شیمیایی مورد نظر، مواد حاوی کلر و برم هستند که در گرداب سرد بالای قطب جنوب از نظر شیمیایی فعال می‌شوند. این مواد شیمیایی در پایان قرن بیستم به تعداد زیادی تولید شدند زیرا در آن زمان، هالوکربن‌هایی مانند کلروفلوئوروکربن‌ها و «هیدروکلرو فلوئوروکربن‌ها»(HCFCs) دائما به عنوان خنک‌کننده در یخچال‌ها و قوطی‌های اسپری مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

در واکنش به این امر، پیمان مونترال برای محافظت کردن از لایه ازون با حذف تدریجی تولید و مصرف این مواد مضر ایجاد شد. «کلاوس زهنر»(Claus Zehner) مدیر ماموریت کوپرنیک گفت: این پیمان به بهبودی لایه ازون کمک کرده است و دانشمندان در حال حاضر پیش‌بینی می‌کنند که لایه ازون جهانی تا حدود سال ۲۰۵۰ دوباره به حالت عادی خود خواهد رسید.

۵۸۵۸