تحریم هدفمند، ابزاری برای تسلیم کردن ناقضان حقوق بشر/ مرتضی هامونیان

    خانه  > slide, سایر گروهها  >  تحریم هدفمند، ابزاری برای تسلیم کردن ناقضان حقوق بشر/ مرتضی هامونیان

•  خبر اختصاصی
•  تاریخ : ۱۴۰۲/۰۷/۱۶
•  دسته : slide,سایر گروهها
•   لینک کوتاه :
•  کد خبر : 0207161010

چاپ خبر

تحریم هدفمند، ابزاری برای تسلیم کردن ناقضان حقوق بشر/ مرتضی هامونیان

ماهنامه خط صلح – استفاده از تحریم برای برخورد و به زانو درآوردن دشمنان، امری است که از دیرباز مطرح بوده ‌است. شاید یکی از مشهورترین نمونه‌های تحریم در یونان باستان، حکم پرسل در سال ۴۳۲ قبل از میلاد مسیح است. این حکم ورود محصولات از «مگارا» (شهری امروز در استان آتیک کشور یونان) به بازار یونان را به خاطر تجاوزات سرزمینی این دولت‌شهر و نیز تجاوز ناموسی به سه زن شهروند آتنی ممنوع کرده‌ است.(۱) با تاسیس جامعه‌ی بین‌الملل جدید نیز این روش به عنوان یکی از روش‌های برخورد با دشمنان در نظر گرفته شد. روشی که به قول وودرو ویلسون، رئیس جمهور آمریکا در ۱۹۱۹، راه‌حلی است صلح‌آمیز، آرام و مرگ‌بار.(۱) البته ویلسون در خصوص تحریم‌های اقتصادی این سخنان را گفته ‌است. اما به نظر می‌آید که نسبت به سایر اهداف نیز همین مسئله جاری باشد.

امروزه انواع تحریم‌های مختلفی در خصوص افراد، گروه‌ها، شرکت‌ها و یا حکومت‌ها وضع می‌شود و با روش‌های مختلف این تحریم‌ها اعمال می‌شوند. یکی از انواع این تحریم‌ها، تحریم‌های هدفمند هستند. این تحریم‌های هدفمند (که بسیاری از آن‌ها حقوق بشری‌اند) ابزاری هستند که دولت‌ها برای مسدود کردن دارایی‌ها و عدم صدور ویزا برای کسانی که در نقض حقوق بشر شریک‌اند، استفاده می‌کنند. این تحریم‌ها که تحریم‌های هوشمند نیز نامیده می‌شوند، می‌توانند توسط یک کشور و یا یک سازمان چندجانبه مانند سازمان ملل متحد بر فرد و یا نهادی که عاملیت مستقیم و یا غیرمستقیم در نقض حقوق بشر دارد، تحمیل شود. منظور از هدفمند یا هوشمند بودن این است که کل اقتصاد یک کشور را هدف قرار نمی‌دهند و به عبارت دیگر، تحریم یا محاصره‌ی اقتصادی جامع نیستند. بلکه اشخاص، معاملات، بخش‌های اقتصادی یا نهادهای مشخصی را هدف قرار می‌دهند و در صدد آن بر می‌آیند که با دست گذاشتن روی اشخاص و مقامات کلیدی کشورها و اعمال فشار بر روی آنان موجب تغییر سیاست‌ها در دولت هدف تحریم شوند و یا این‌که با تضعیف بخش‌های خاصی از اقتصاد کشور هدف، فشار قابل توجهی به آن کشور و برخی برنامه‌‌های حساسیت برانگیز آن وارد نمایند و بدین ترتیب، بدون این‌که کل جمعیت کشور را هدف قرار دهند، با کم‌ترین هزینه به هدف خود نائل شوند.(۴) هدف این تحریم‌ها در خصوص ناقضان حقوق بشر، تلاش برای ترغیب ایشان به تغییر رفتارشان و کاهش نقض حقوق بشر است.(۲) این تحریم‌ها مورد دفاع کسانی است که منتقد تحریم گسترده هستند و تحریم‌های هدفمند و عموماً سیاسی را یکی از بهترین ابزارها برای تنبیه حکومت‌های سرکوبگر و ماجراجو می‌دانند.(۳) با این تحریم‌ها، اعضا و عناصر موثر در نقض حقوق بشر در این‌ گونه از حکومت‌ها، امکان و توان دست‌یابی به ابزارهای موردنیاز برای نقض حقوق بشر و بدرفتاری با شهروندان را نخواهند داشت. هم‌چنین این تحریم‌ها ابزاری جهت پاسخگو کردن رژیم‌های ناقض حقوق بشر و تعدی کننده به حقوق مردم و یا کشورهای دیگری هستند تا با محرومیت نفرات و یا نهادهای موثر از تجارت و یا ارتباط با جامعه‌ی بین‌الملل، مجبور به تسلیم در برابر حقوق مردم و یا جبران حقوق نقض شده کشورهای دیگر شوند. به عبارتی کشورهای تحریم شده در برابر این تحریم‌ها، تسلیم شده و به خواست جامعه‌ی بین‌الملل در احترام به حقوق بشر و یا احترام به حق حاکمیت کشوری دیگر (در مورد تجاوز یک کشور به کشوری دیگر) تن می‌دهند.

این تحریم‌ها می‌توانند اثرات فوری و کوتاه مدتی به مانند محدودیت‌های مالی و مهاجرتی برای فرد و یا نهاد تحریم شده داشته باشند. در گام اول، دارایی‌های فرد و یا نهاد تحریم شده، بنا بر میزان دسترسی به آن‌ها در هرجای جهان، با توجه به توانِ نهاد و یا دولت تحریم کننده در اعمال تحریم‌هایش، توقیف می‌شوند و امکان دسترسی به آن‌ها برای تحریم شده از بین می‌رود. علاوه بر تحریم‌های مالی و عدم امکان دسترسی به منابع اقتصادی، در حوزه قضاییِ نهاد و یا کشور تحریم کننده، امکان معامله و ارتباط اقتصادی با فرد و یا نهاد تحریم شده از بین می‌رود و تحریم شده دیگر نمی‌تواند در حوزه قضایی نهاد و یا کشوری که او را تحریم کرده، عمل اقتصادی و یا ارتباط مالی داشته باشد. به عنوان مثال، افراد و یا نهادهایی که توسط ایالات متحده آمریکا تحریم می‌شوند، دیگر نمی‌توانند در هیچ جا معامله‌ای را با ارز ایالات متحده آمریکا یعنی دلار انجام دهند. می‌دانیم که با توجه به استفاده‌ی نسبتاً گسترده از دلار آمریکا، بسیاری از کشورها و شرکت‌ها برای مبادلات ارزی خود از دلار آمریکا به عنوان واسطه استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، در تبادل مالی میان یک شرکت ایرانی و یک شرکت انگلیسی، ممکن است که ریال ایران ابتدا به دلار آمریکا و بعد به پوند انگلیس تبدیل شود تا معامله صورت گیرد. حال در وضعیت تحریم‌ هدفمند آمریکا علیه آن شرکت خاص ایرانی، با توجه به این‌که استفاده از دلار برای آن شرکت ممنوع است، امکان معامله با شرکت انگلیسی نیز برای آن شرکت ایرانی مقدور نخواهد بود؛ فارغ ازاین‌که انگلستان آن شرکت ایرانی را تحریم کرده باشد و یا تحریم نکرده باشد.

مسئله‌ی تحریم‌های مهاجرتی نیز کاملاً مشخص و واضح است. فرد تحریم شده امکان سفر و دریافت ویزا برای حوزه‌ی قضایی نهاد و یا کشور تحریم کننده را پیدا نخواهد کرد. هم‌چنین در صورت حضور در آن حوزه‌ی قضایی به هر صورتی (به جز مواردی که شامل مصونیت‌های دیپلماتیک می‌شود)، آن حوزه‌ی قضایی بنا بر اتهامات وارده علیه آن شخص (عموماً نقض حقوق بشر) با فرد برخورد خواهد کرد.

تحریم‌های هدفمند از این جهت نیز برای کشورهای تحریم کننده جذابیت بیش‌تری دارند که اعمال آن‌ها می‌تواند بارها و به کرات رخ دهد و مانند تحریم‌های جامع نیست که تنها یک بار قابلیت اعمال داشته باشد. تحریم‌های هدفمند را می‌توان گام به گام و به تدریج اعمال نموده و دامنه‌ی آن را کم و زیاد نمود و به این ترتیب، با هر بار کاستن و افزودن به تحریم‌ها، پیامی را به کشور هدف و سیاستمداران آن ابلاغ کرد. تحریم‌های جامع از این قابلیت برخوردار نیستند.(۴)

گاهی اما در خصوص تحریم‌ها، دامنه‌ی آن‌ها برای اشخاص، نهادها و یا کشورهای مخاطب تحریم که مجری‌شان باشند و هم‌چنین برای اشخاص و نهادهای مخاطب تحریم که باید آن را اجرا نمایند، روشن نیست. در این وضعیت، به دلیل بالا بودن ریسک و هزینه‌ی عدم اجرای تحریم‌ها و مجازات‌های تابع آن، این اشخاص و نهادها و یا کشورها، به طور کلی رابطه‌ی خود را با کشور هدف تحریم و اشخاص و نهادهای مرتبط و متبوع با آن قطع می‌کنند. یعنی در واقع با پیش‌گیری و قطع ارتباط همه جانبه، خطرات جریمه‌های نقض تحریم را به صفر می‌رسانند. این وضعیت را اصطلاحاً متابعت بیش از حد می‌گویند. وضعیتی که مولود طبیعی عدم اطمینان در خصوص دامنه‌ی تحریم‌ها و نیز نحوه‌ی اجرای آن‌ها توسط مقامات نظارتی و قضایی است.(۴)

تحریم‌ها همیشه روشن و واضح نیستند. همین امر می‌تواند (به طور مشخص در حوزه‌ی اقتصادی) اجرای آن‌ها را عموماً با دشواری‌هایی همراه سازد. تحریم شدگان می‌توانند با استفاده از کشورهای ثالث، تحریم‌ها را دور بزنند. هم‌چنین می‌توانند با مخفی شدن پشت سر شرکت‌های چندلایه، نهادهایی را که به دنبال تشخیص و برخورد با تخلف از تحریم‌ها هستند، دور زده و آن‌ها را گمراه کنند. قطعاً این تحریم‌ها کار را برای فرد و یا نهادهای تحریم شده سخت‌تر خواهند کرد. اما این دور زدن تحریم‌ها برای افراد و نهادهای تحریم شده غیرممکن نخواهد بود. علاوه بر این‌ها نقدهایی بر اصل تحریم‌ها توسط صاحب‌نظران مطرح شده است. این‌که در صورت مدیریت تحریم‌ها توسط رژیم‌های تحریم شده، این تحریم‌ها می‌تواند اثر عکس داشته و حتی به تقویت آن رژیم بیانجامد.(۵)

کارل فیلیپ گوتلیب کلاوزویتس (۱۸۳۱-۱۷۸۰)  در فصل اول، بخش دوم اثر ناتمام مشهور خود، «در باب جنگ» جمله‌ای دارد. او می‌گوید که «جنگ یک عمل خشونت آمیز است تا حریف را مجبور به انجام اراده‌ی ما کند.» او اما ظاهراً فراموش می‌کند که ادامه دهد: تحریم هم ادامه‌ی سیاست جنگ است با ابزاری دیگر.(۶) کشورها هر کدام در مقابله‌ی خود با دیگری، به هر دلیلی، امروزه از ابزار تحریم بیش از جنگ بهره می‌جویند. همین ابزار برای نهادهای بین‌المللی و کشورهایی که مسئله‌ی حقوق بشر برایشان جدی است هم روش بسیار خوبی است تا با کم‌ترین هزینه، بیش‌ترین فشار را بر ناقضان حقوق بشر وارد بیاورند. این‌که این فشارها در کوتاه مدت و یا بلندمدت پاسخ می‌دهد یا خیر را زمان تعیین خواهد کرد، اما موارد بسیاری در طول قرن بیستم بوده که حکومت‌های اقتدارگرا مجبور به سر خم کردن در برابر تحریم‌های هدفمند شده‌اند و دریافته‌اند که جامعه‌ی جهانی، تخلف و نقض حقوق بشر توسط ایشان را تحمل نخواهد کرد. در جهانی که ناقضان حقوق بشر به هر روشی متوسل می‌شوند تا حقوق ملت‌ها را ضایع کنند، جهانیان باید روشی برای دفاع از هم‌نوعان خود و تلاش برای تسلیم آن حکومت‌های ناقض حقوق بشر بیابند که به صورتی هدفمند، تنها ناقضان را مورد هدف قرار دهد. تلاش‌ها البته ادامه دارد و شاید زمانی بشر به روشی دیگر دست یافت که موثرتر از روش تحریم‌های هدفمند امروز باشد. امید که آن روز ناقض حقوق بشری نباشد که نیاز به تحریمش پیدا شود.

پانوشت‌ها:

۱- قاسمی، ناصر، و ثالث‌موید، احمدعلی، تحلیل حقوقی تحریم مالی هدفمند اشخاص و گروه‌های‌ تروریستی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، فصل‌نامه‌ی دیدگاه‌های حقوق قضائی، دوره‌ی ۲۶، شماره‌ی ۹۴، شهریورماه ۱۴۰۰، صص ۲۵۱-۲۷۳.

۲- کیمیوتک، سلست، و نوو، لیساندرا، «تحریم های هدفمند حقوق بشر» چیست و چرا برای ایران استفاده می شود؟، آتلانتیک کنسول، ۱۸ اوت ۲۰۲۳.

۳- تحریم خامنه‌ای از سوی آمریکا چه معنا و اهمیتی دارد؟، دویچه‌وله فارسی، ۴ تیرماه ۱۳۹۸.

۴- قنبری، حمید، تحریم‌ها و مسئله‌ی متابعت بیش از حد یا over compliance، اکو ایران، ۲۸ شهریورماه ۱۴۰۲.

۵- گراووگل، جولیا، و فون سوست، کریستین، ادعاهای مشروعیت مهم است: چرا تحریم‌ها نمی‌توانند دمکراتیزه شدن را در رژیم‌های استبدادی تحریک کنند، موسسه‌ی مطالعات جهانی و منطقه‌ای آلمان، اکتبر ۲۰۱۳.

۶- براتی، مهران، تاریخچه‌ی مختصر جنگ و تحریم؛ دویدن در مسیر سنگلاخ‌ها، بی‌بی‌سی فارسی، ۳۱ خردادماه ۱۴۰۰.

مطالب مرتـبط

• صدوچهل‌ونهمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صد و چهل‌ و هشتمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صد و چهل‌ و هفتمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صد و چهل‌ و ششمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صدوچهل‌وپنجمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد

برچسب ها: پاسخگویی تحریم تحریم افراد تحریم هدفمند حقوق بشر خط صلح خط صلح 149 ماهنامه خط صلح مرتضی هامونیان مسئولیت پذیری ناقض حقوق بشر

بدون نظر

نظر بگذارید