هجرت‌های هویت‌ساز تاریخی و تحول‌آفرین

در این روز مردم قم به اتفاق موسی‌بن‌خزرج، که از بزرگان قم و از ارادتمندان به اهل بیت‌(ع) بود، تا بیرون شهر به استقبال آن حضرت می‌روند و موسی‌بن‌خزرج، آن بانوی بزرگوار را به منزل شخصی خود هدایت می‌کنند. همه‌ساله، خادمان حرم آن حضرت به همراه مجاوران و زائران و ارادتمندان به خاندان ولایت، در این روز طی یک حرکت نمادین، به استقبال آن حضرت می‌روند و این روز را گرامی می‌دارند و از آنجا که به روایات متعدد معصومین(ع) و به شهادت تاریخ، شهر مقدس قم، پایگاه تشیع و منشأ نشر علوم آل محمد‌(ص) است. حفظ، استمرار و اعتلای این جایگاه و زنده نگه‌داشتن تاریخ چنین رویدادی موثر و هویت‌ساز، مهم و ضروری است. قم به لحاظ سرزمینی دارای فضیلت‌های بی‌شماری است. در فضیلتش همین بس که حضرت صادق(ع) هنگامى که شهر قم را به فضیلت اهمیت یاد نمود، از مقام و منزلت حضرت فاطمه معصومه(س) خبر داد: خدا داراى حرمى است که آن مکه است و پیامبرش هم حرمى دارد که مدینه است و امیرالمؤمنین هم حرمى دارد که کوفه است و ما هم داراى حرمى هستیم که قم است و به زودى بانویى از فرزندان من آنجا دفن مى‌شود که نامش فاطمه است. هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب مى‌شود. از امام جواد(ع) نقل شده که فرمودند: کسى که عمه‌ام را در قم زیارت کند او اهل بهشت است. عزیمت حضرت فاطمه معصومه(س) به قم مهم‌ترین هجرت تمدنی و هویت‌ساز پس از هجرت اشعریون است. مهاجرت حضرت معصومه(س) در سال۲۰۱قمری باعث ایجاد هویت حرم اهل بیت(ع) در ایران اسلامی شد، چرا که در سال ۲۰۰هجرى مامون، حضرت على‌بن‌موسى‌الرضا(ع) را از مدینه به مرو دعوت کرد تا ایشان را ولیعهد خود قرار دهد. آن حضرت به مرو آمد. تقریبا یک سال گذشت و اطلاعی از آن حضرت به خاندانش در مدینه نرسیده بود. فاطمه معصومه(س) خواهر خورشید براى اطلاع از حال برادر در سال ۲۰۱ از مدینه به خراسان حرکت کرد؛ ولى چون به ساوه رسید از وجود قم در نزدیکى ساوه اطلاع پیدا کرد. به خادم مخصوص خود فرمود تا وى را به قم -که مى‌دانست مرکز شیعه است- ببرد.

ازهویت شهری تا هویت حرم اهل بیت(ع)

در نگاهی گذرا و نمادین به تاریخ پرافتخار این سرزمین می‌توان چهار هجرت تمدن‌ساز را برشمرد. نخستین هجرت مربوط به مهاجرت اشعریون در سال ۹۰ قمری است که این هجرت باعث ایجاد هویت شهری در قم شده است. مهاجرت حضرت معصومه(س) در سال۲۰۱ قمری دومین هجرت تاریخی و تاثیرگذار به این سرزمین است که بنای ایجاد هویت حرم اهل(ع) ایجاد شده است. مهاجرت ابراهیم ابن هاشم از کوفه به قم -که هویت مدرسه حدیثی در اواسط قرن سه قمری از برکات آن است- نیز سومین هجرت و مهاجرت موسی مبرقع در سال ۲۵۶ قمری که قطعیت‌بخشی به هویت حرم اهل بیت(ع) را تکرار نموده است از مهم‌ترین هجرت‌های هویت‌ساز قم برشمرده می‌شود. مقابله با افراط و تفریط شیعیان در اندیشه دینی و فرهنگ ساری و احیای هویت اعتقادی شیعه در قم، ایجاد محوریت سادات در قم و ساخت اولین مقبره برای حضرت معصومه(س) از برکات هجرت‌های برشمرده در فوق است، هرچند بنا بر اسناد تاریخی موجود در کتب مختلف و کثرت آثار زرتشتی مثل معبد، دخمه و... که در اطراف قم بوده‌اند، با استناد به کتاب تاریخ قم دلیل دیگری بر شهر بودن این منطقه قبل از اسلام است اما هویت ایرانی ـــ اسلامی پس از هجرت‌های شاخص تاریخی جانی دگرباره گرفته است. هرچند در درجه اول وجود آستانه حضرت ، فاطمه معصومه دختر موسی بن جعفر امام هفتم(ع) شیعیان و مزارهای متعدد علویان در این شهر و نیز مسجد جمکران از موارد شاخص شهر قم محسوب می‌شوند اما آنچه مسلم است این که مجموعه این عوامل و روایات متعددی که در فضیلت شهر قم و زیارت مرقد منور فاطمه معصومه از امامان معصوم(ع) نقل شده، این شهر را به صورت دومین شهر مقدس ایران پس از مشهد درآورده است.

قم؛ مرکز حکمت وعلم

وجود حوزه علمیه و مراکز متعدد علمی و دانشگاهی در کنار مدارس علمیه و وجود زیارتگاه‌ها و بقاغ متبرک در سرزمین قم از شاخص‌های متمایز این استان به حساب می‌آید. با اندکی تامل در فرمایشات مقام معظم رهبری مدظله العالی در اجتماع عظیم مردم قم اهمیت قم بیشتر و شفاف‌تر مشخص و آشکار می‌شود: «شکل‌گیری انقلاب اسلامی از مذهبی‌ترین شهر کشور یعنی قم و نیز رهبری امام خمینی(ره) به‌عنوان یک فقیه و عالم عظیم‌الشأن اثبات دینی بودن ماهیت و ذات انقلاب ملت ایران است. دشمنان انقلاب نیز با درک تأثیر دینی بودن انقلاب ایران، همه تلاش خودرا برای ضربه زدن به این ماهیت سعادت‌بخش به کار گرفته‌اند. وجود بزرگ‌ترین و پرعظمت‌ترین حوزه علمیه جهان اسلام و قطب‌های زیارتی و معنوی ازجمله ظرفیت‌های ملی و بین المللی قم است.» ۲۸ مهر۱۳۹۸
قم به‌واسطه قیام‌های تاریخی ۱۵خرداد و ۱۹دی در تقویم مناسبت‌های تاریخ معاصر معنای دیگری را به افکار عمومی جهان نمایان کرد و پیشینه تاریخی و تمدنی این سرزمین را در کنار مجاهدت‌ها و مبارزات مردم مظلوم و غیور ایران اسلامی به جهانیان دگرباره معرفی کرد. همچنان که قم از دیرباز تاکنون محفل شهیدان، مزار عالمان و اندیشمندان بسیاری بوده، مزار شهیدان نهضت اسلامی تا شهیدان مؤتلفه و شهیدان بین‌الملل در کنار ۶۰۹۰ شهید استان قم ظرفیت خاص این استان و شهر مقدس را به ایرانیان ارائه کرده . قیام ۱۹دی این شهر را در تاریخ ۵۰ساله اخیر دگر بار زنده کرده و نام این سرزمین را در تاریخ غرورآمیز و دیدار و بیعت هرساله مردم قم با مقام معظم رهبری مدظله العالی رقم زده است؛ روزی برای قم و به نام مردم قم. چرا می‌گوییم ۱۹دی قم یک حادثه‌ تحول‌آفرین تاریخی است؟ چون شروع و سرآغاز یک جهاد بزرگ است. از اینجا یک جهاد بزرگ در سراسر کشور آغاز شد که هدفش این بود که ایران عزیز را از هاضمه‌ غرب بیرون بکشد؛ ایران را که زیر دست و پای فرهنگ معوج و غلط غربی و زیر تسلط سیاسی و نظامی غربی له شده بود، بیرون بکشد، مستقلش کند و هویت تاریخی ایران را احیا نماید. هویت تاریخی ایران، ایران اسلامی است؛ از اول بروز اسلام تا امروز، شما کدام ملت دیگر را سراغ دارید که در علوم مختلف در زمینه‌ فلسفه، فقه و علوم گوناگون به قدر ایرانی‌ها به اسلام خدمت کرده باشند؟ مراجعه کنید به این کتاب عزیز و مغتنم «خدمات متقابل اسلام و ایران» مرحوم شهید مطهری. این هویت اسلامی ایران گم شده بود. اگر کسی می‌آمد در خیابان‌های تهران راه می‌رفت ـــ حالا فقط تهران هم نه، خیلی از شهرهای دیگر؛ حتی در یک جاهایی‌ از مشهد ما ـــ احساس نمی‌کرد اینجا یک کشور اسلامی است. اینجا یک مردم مسلمانی زندگی می‌کنند؛ این‌جوری کرده بودند./ بیانات مقام معظم رهبری مدظله‌العالی در دیدار مردم قم ۱۴۰۱.۱۰.۱۹