سامانه گسلی هرات افغانستان در هزاره گذشته زمینلرزه شدیدی را تجربه نکرده است/ادامه فوج لرزه‌ها

به اعتقاد عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، سامانه گسل هرات افغانستان حداقل در هزاره گذشته زمینلرزه شدیدی را تجربه نکرده و نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که می‌توان احتمال داد فوجی از زمینلرزه‌های متوسط و بزرگتر به عنوان پسلرزه‌های زمینلرزه‌های ۷ تا ۱۱ اکتبر رخ دهند.

به گزارش ایسنا، مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با ارسال یادداشتی به بیان وضعیت زمین‌ساخت زلزله‌های هرات افغانستان از ۱۵ تا ۱۷ مهر ۱۴۰۲ پرداخته است، در این یادداشت چنین آمده است:

«زمینلرزه‌های هرات با رخداد زلزله ۶.۳ در ساعت ۱۱:۱۱ صبح به وقت محلی در روز شنبه ۱۵ مهر شروع شدند و طی ۷ روز، ۲۶ زمینلرزه با بزرگای بیش از ۴ بوده که از این میان، ۸ رخداد با بزرگای بیش از ۵ و سه رخداد از آنها با بزرگای بیش از ۶ بوده است. دو زلزله پی در پی با بزرگای ۶.۳ در روز اول و زلزله سوم در روز چهارشنبه ۱۹ مهر با بزرگای ۶.۳ موجب خرابی‌­های گسترده در حدود ۳۰ کیلومتری شمال‌غرب هرات و در حدود ۲۰ کیلومتری شمال "زنده‌جان" افغانستان شد.

شهر معاصر هرات در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد به عنوان شهر باستانی ایرانی آرتاکوآنا یا آریا در دشتی حاصلخیز در کنار رودخانه هریرود شکل گرفت. اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ قبل از میلاد در جریان جنگ با امپراطوری هخامنشی، هرات را نیز به تصرف خود درآورد. این شهر در هزاره‌های بعد توسعه یافت و یک ارگ در آن ساخته شد. این مکان اهمیت راهبردی خود را حفظ کرد و قبل از تبدیل شدن به دژ خلافت عباسی در پایان قرن هشتم میلادی، رونق فراوانی در دوران سلوکیان، اشکانیان و هفتالی‌ها یافت.

در تاریخچه زلزله‌­های تاریخی هرات و افغانستان زمینلرزه‌های ۸۴۹ میلادی با بزرگای ۵.۶ و ۱۱۰۲ میلادی با بزرگای ۵.۶ و ۱۳۶۴ میلادی با بزرگای ۵.۹  (هر سه بزرگاهای برآورد شده بر اساس گزارش‌های خرابی تاریخی) موجب برخی خرابی‌­ها در این شهر شد.

همچنین زلزله ۲۴ سپتامبر ۱۹۵۰ با بزرگای ۵.۷ نیز برای این منطقه گزارش شده است.   

از نظر زمین‌ساخت ورقی، افغانستان پایدارترین بخش دماغه‌ای از پوسته زمین را تشکیل می‌دهد که از صفحه اوراسیا به سمت جنوب قابل مشاهده است. بخش بزرگی از شمال افغانستان را فلاتی شکل داده که از مرکز افغانستان با گسل هرات (هریرود) و در شرق و جنوب شرقی با گسل "چمن" از ساختارهای هندوکش غربی و شمال غربی بدخشان جدا شده است. این فلات را تعدادی گسل به بلوک‌هایی تقسیم می‌کنند.

توده مرکزی و غربی افغانستان که در قرن بیستم با لرزه‌خیزی نسبتا کم مشخص می‌شود، به دلیل برخورد ورقه‌های عربی و هند در خلاف جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخد. در مرزهای ورقه فعال، افغانستان در غرب، جنوب و شرق نیز جنبا است. به سمت غرب، ورقه عربی با سرعت ۳ سانتی‌متر در سال به سمت شمال نسبت به اوراسیا حرکت می‌کند. تغییر شکل شرق به غرب افغانستان متغیر است. در شرق، ورقه هند با سرعت حدود ۴ سانتی‌متر در سال به سمت شمال نسبت به اوراسیا حرکت می‌کند.

گسل چمن با میزان لغزش ۱۰ میلی‌متر در سال، گسل مرکزی بدخشان با میزان لغزش ۱۲ میلی‌متر در سال، گسل دروازه با میزان لغزش ۷ میلی‌متر در سال و گسل هریرود با میزان لغزش ۳ میلی‌متر در سال شاخصند.

گسل هریرود به طول حدود ۷۳۰ کیلومتر و جابه‌جایی فشاری و راستالغز راستگرد از تقاطع خود با گسل چمن در شمال کابل به سمت غرب تا مرز ایران امتداد دارد. این گسل تغییرات مشخص زمین ریختی روی زمین به صورت ایجاد پستی و بلندی و همچنین جابجایی آبراهه‌ها ایجاد کرده است. این گسل به طور جانبی کانال‌های آبراهه‌ها را حدود ۵ کیلومتری از زمان پلیوسن پیسن (حدود ۲ میلیون سال پیش) تا کنون تغییر مکان داده و مسبب لغزش طولانی‌مدت به میزان حدود ۲ تا ۳ میلی‌متر در سال بوده است.

در بعضی قسمت‌­ها میزان لغزش ۲ میلی‌متر در سال برای این گسل پیشنهاد شده است. گسل هریرود در زمان بارش برف با جابه جایی واضح راستالغز راستگرد در آبراهه‌ها در فصل زمستان قابل مشاهده است.

مقاطع عرضی گسلش معکوس نمایانگر سازوکار فشاری است که در زمینلرزه‌های ۷ تا ۱۱ اکتبر ۲۰۲۳ نیز در تمامی ساز و کارهای ژرفی واضح بودند. به نظر می‌رسد گسلش شیب لغز فشاری با شیب به سمت جنوب مسبب رخداد زمینلرزه‌های یاد شده بوده و در ژرفای بین ۸ تا ۱۵ کیلومتر رخ داده‌اند. تمامی روستاهای خراب شده در شمالغرب هرات و در شمال زنده جان از بخت بد در فرادیواره این گسل فشاری واقع بوده‌اند و فراخواستن زمین به میزان حدود ۳۰ سانتی‌متر در پهنه رومرکزی در محدوده مسکونی همین روستاها اتفاق افتاده است.

از آنجا که این منطقه حداقل در هزاره گذشته زمینلرزه شدیدی را تجربه نکرده است (زمینلرزه‌های ۸۴۳، ۱۱۰۲، ۱۳۶۴ و ۱۹۵۰ همگی زمینلرزه‌های متوسطی در هرات برآورد شده‌اند) و سامانه گسل هرات فعال است، وقوع ۳ زمینلرزه شدید در این منطقه می‌تواند نمادی از شروع دوره‌ای پر زمینلرزه در این پهنه گسله باشد، به‌ویژه آنکه زمینلرزه‌های اخیر هرات به احتمال روی شاخه‌ای از سامانه گسله هرات رخ داده و می‌توان تصور کرد که گسله پاروپامیسوس که روند جنبا شده در زلزله‌های اخیر هرات است و یا گسل‌های دیگر مجاور آن در سامانه گسل هرات در زلزله‌های شدید بعدی جنبا شود.

بررسی اولیه لرزه‌خیزی در هفت روز اول پس از زلزله‌های ۱۵-۷-۱۴۰۲ نشان می‌دهد که می‌توان احتمال داد فوجی از زمینلرزه‌های متوسط و بزرگتر به عنوان پسلرزه‌های زمینلرزه‌های ۷ تا ۱۱ اکتبر رخ دهند.

انتهای پیام