با خام‌فروشی بسیاری از محصولات انگار در حال صادرات آب هستیم

ایسنا/خراسان رضوی خراسان رضوی از مهم‌ترین قطب‌های صنایع غذایی کشور شناخته می‌شود، به ‌طوری که پس از نساجی، صنعت غذا بزرگترین صنعت استان محسوب می‌شود، از سویی مواد غذایی از ضروری‌ترین نیازهای انسان است و تأمین مقدار کافی، باکیفیت و ایمنی مناسب آن از دغدغه‌های اصلی جوامع از جمله کشور ماست، به همین دلیل فناوری تولید مواد غذایی به یکی از زمینه‌های مهم و پیشرفته تحقیق و پژوهش در جهان امروز تبدیل شده است.

به دلایل مذکور و با توجه به اولویت‌بندی انجام شده در جهاددانشگاهی کشور، این حوزه در دهه ۷۰ به سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی واگذار و پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی در سال ۱۳۸۶ تأسیس شد. این پژوهشکده در حال حاضر از سه گروه پژوهشی «فرآوری مواد غذایی»، «کیفیت و ایمنی مواد غذایی» و «افزودنی‌های غذایی» تشکیل شده است، همچنین پژوهشکده موفق به اخذ موافقت قطعی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری شده است.

فرشته حسینی، رئیس پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: یکی از اولویت‌های راهبردی کشور موضوع تأمین امنیت غذایی است و در پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی، تمرکز خود را بر کمک به ارتقای امنیت غذایی کشور قرار داده‌ایم. در واقع صنایع ‌غذایی، بخش تکمیلی حوزه کشاورزی است که تبدیل مواد خام و فرآورده‌های اولیه کشاورزی و دامی را به مواد فرآوری‌شده و محصولات غذایی انجام می‌دهد که مورد استفاده عموم مردم قرار می‌گیرد، به همین علت یک صنعت تکمیلی و بسیار مهم است که محصولات آماده مصرف را برای طیف مختلفی از مردم فراهم می‌کند.

وی بیان کرد: صنعت غذا از ابعاد مختلفی همچون امنیت غذایی و تأمین غذا، سلامت، اشتغال، اقتصاد و ارزآوری برای حاکمیت کشور حائز اهمیت و به‌عنوان یکی از صنایع پایه‌ای در کشور ما مطرح است. یکی از چالش‌های اصلی که صنعت غذا با آن روبه‌روست، موضوع مواد اولیه است و در واقع آن چیزی که وابستگی صنعت غذا را به خارج از کشور ایجاد کرده، تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع مختلف است.

رئیس پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: صنایع غذایی شامل طیف‌های وسیعی از جمله گوشت، لبنیات، پخت، آردی، روغن و... است. متاسفانه در صنعت غذایی ما، استفاده از تکنولوژی‌ها و فناوری‌های داخلی بسیار کم است و بیشتر زیرساخت‌های فناورانه که در حوزه صنعت غذا وجود دارد، وارداتی هستند و به خصوص در حوزه مواد اولیه که دارای تکنولوژی بالا هستند، صنایع محدودی وجود دارند و وابستگی بیشتر است.

تولید مواد اولیه با رویکرد دانش‌بنیان

حسینی افزود: ما برای تمرکز بر تولید مواد اولیه با رویکرد دانش‌بنیان و ایجاد دانش فنی‌ و فناوری‌های بومی‌شده کشور در حوزه مواد اولیه که بخش کلیدی و مهمی است، از سال‌های گذشته اقداماتی را انجام داده‌ایم، اما به نظر می‌رسد بیشتر تمرکز صنعت غذایی ما بر تولید محصولات نهایی بوده است تا مواد اولیه؛ به این معنا که در بازار داخلی طیف وسیعی از محصولات با فرمولاسیون مختلف مانند خارج از کشور دیده می‌شود، اما در حوزه مواد اولیه کمتر ورود یافته‌ایم.

وی با بیان اینکه برای تولید باکیفیت و قیمت مناسب مواد اولیه عوامل مختلفی دخیل هستند، عنوان کرد: ما در صنایع مختلف مادر و پایه سرمایه‌گذاری زیادی انجام نداده‌ایم، به‌ عنوان نمونه تولید کورکومین (ماده موثر زردچوبه با خلوص بالا) وابسته به یک سری مواد اولیه و تجهیزات وارداتی است و هنوز نتوانسته‌ایم در حوزه ساخت ماشین‌آلات صنایع غذایی، تولید ورق‌های فلزی و... سرمایه‌گذاری کنیم. به همین ترتیب در حوزه حلال‌های باکیفیتی که بتوانند راندمان کار را افزایش دهند نیز اقدامی نکرده‌ایم و حلال‌هایی که در داخل کشور تولید می‌شوند، راندمان، شرایط و کیفیت حلال‌های وارداتی را ندارند که باعث کاهش راندمان در استخراج و در نتیجه افزایش قیمت مواد اولیه تولیدی می‌شود. به‌ طور کلی قدرت اقتصادی، شرایط تحریم، نقش بازرگانان در انتخاب کالاهای وارداتی، در نظر گرفتن توان و قدرت خرید مردم و پایین بودن ارزش پول ما در این امر دخالت دارند.

رئیس پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی در پاسخ به اینکه آیا رویکرد ساختارهای مدیریتی نسبت به مراکز پژوهشی یک رویکرد حمایتگرانه است، گفت: در دهه‌ اخیر با طرح این مطلب که اقتصاد کشور باید مبتنی بر دانش‌بنیان باشد، مشوق‌های حمایتی خوبی در این حوزه از سوی حاکمیت انجام و موجب شده سطح ما در حوزه‌های مختلف نسبت به قبل رشد داشته باشد، اما واقعیت این است که فاصله زیادی با وضعیت مطلوب داریم، زیرا سال‌ها به این حوزه‌ها توجهی نشده و در حالیکه دنیا مسیر رشد در این حوزه را طی می‌کرده، ما عملاً متوقف بوده‌ایم. به‌ عنوان نمونه در حوزه مواد اولیه، به این دلیل که دانش فنی تولید بسیاری از مواد را در داخل کشور نداریم، صنعت آن هم شکل نگرفته است. زیرساخت‌های تولید دانش‌بنیان اعم از قوانین، مجوزها و سرمایه‌گذاری از مواردی است که باید تکمیل شود تا به معنای واقعی اقتصاد دانش‌بنیان داشته باشیم.

حسینی با اشاره به شعار روز جهانی غذای امسال، یعنی «آب، زندگی است. آب، غذا است»، اضافه کرد: از آنجا که آب، سرمایه‌ اصلی و برگشت‌ناپذیر محسوب می‌شود، در بسیاری از کشورهای توسعه‌نیافته مانند کشور ما که صادرات محصولات خام به دیگر کشورها انجام می‌شود، درصد بالایی از صادرات آب از طریق محصولات کشاورزی همچون هندوانه، گوجه‌فرنگی، سبزیجات و... صورت می‌گیرد و در واقع در خام‌فروشی که به دلیل نبود دانش فنی و عدم توسعه فناوری‌های مرتبط با فرآوری مواد خام است، صادرات آب صورت می‌گیرد.

اهمیت کار بر روی حوزه مواد اولیه برای تحکیم حاکمیت غذایی

وی ادامه داد: حوزه مواد اولیه جدا از نیاز داخلی، برای تحکیم حاکمیت غذایی و کاهش وابستگی غذایی به خارج از کشور حائز اهمیت است. ما در حوزه کشاورزی پتاسیل‌هایی بومی غنی‌ داریم که برای تولید مواد اولیه مختلف می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند و بهتر است که با تولید مواد اولیه گوناگون، برای اصلاح الگوی تولید و بهره‌وری آن قدم برداشت و به‌ سمت مواد اولیه‌ای که ارزش افزوده‌ بیشتری دارند، برویم تا از بعد اقتصادی سودمند باشد. این کار همچنین از جهت تأمین و بهره‌وری آب نیز دارای اهمیت است.

رئیس پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه ما اولویت اصلی صنایع تبدیلی غذایی کشور را تولید مواد اولیه می‌دانیم، افزود: از سال ۱۳۸۷ در قالب دو شبکه، برنامه علمی تمرکز بر تولید دانش ‌فنی مرتبط با مواد اولیه را در این پژوهشکده آغاز کرده‌ایم و در همین راستا بر فناوری تولید رنگ‌های طبیعی خوراکی، فناوری تولید طعم‌دهنده‌های خوراکی، بهبوددهنده‌های صنایع آردی و صنایع پخت، تولید پایدارکننده‌ها و اصلاح نشاسته‌ها تمرکز داریم.

حسینی در خصوص علل انتخاب کار بر حوزه مواد اولیه، بیان کرد: این انتخاب حاصل یک بررسی میدانی است. گستردگی بازار مصرف یکی از ملاک‌های کلیدی بوده است، به این معنا که مواد اولیه در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند و نیاز صنعت هستند. همچنین سلامت‌محور بودن محصولات نیز حائز اهمیت است، برای نمونه در حوزه افزودنی‌ها تلاش کرده‌ایم که تا حد امکان افزودنی‌های طبیعی را جایگزین افزودنی‌های سنتزی کنیم.

وی اضافه کرد: همچنین در دسترس بودن مواد اولیه نیز از دیگر ملاک‌های ما بوده است، علاوه بر آن زیرساخت‌های خودمان در جهاددانشگاهی را نیز مدنظر قرار داده‌ایم، زیرا در تولید برخی مواد اولیه فیلترهای خاصی مورد نیاز است که در داخل کشور نداریم و به همین دلیل نمی‌توانستیم در آن حوزه‌ها ورود یابیم، زیرا تولید و سرمایه‌گذاری در آن‌ها بسیار گران‌قیمت تمام می‌شد و قابل رقابت با محصولات دیگر نبود.

رئیس پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: با توجه به سودآور بودن سرمایه‌گذاری در تولید دانش فنی‌، در صورتی‌ که سرمایه‌گذاری توسط حاکمیت یا بخش خصوصی انجام شود، باعث تکمیل چرخه تجاری‌سازی و ورود این محصولات به بازار در آینده می‌شود که به رفع بخش عمده‌ای از نیازهای کشور در این حوزه منجر می‌گردد.

انتهای پیام