حجاب در پرتو حقوق بشر

گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو؛ دکتر فرزانه عبدالوهاب پور پژوهشگر فقه و حقوق در یادداشتی برای خبرگزاری دانشجو نوشت: مسلمانان بر این عقیده‌اند که قبل از ظهور لیبرال دموکراسی مدرن، ایده حقوق بشر به صورت واضح و صریح در قرآن و سنت پیامبر اسلام (ص) ارائه شده است و این مفهوم توسط فقهای مسلمان تحت دو عنوان حقوق خداوند و حقوق انسان‌ها مطرح شده است. حقوق بشر و نسبت آن با آموزه‌های دینی از موضوعات بحث برانگیز در میان اندیشمندان است و یکی دیگر از موضوعاتی که در باب رابطه حقوق بشر و نحوه تلقی مسلمانان از آن در دهه‌های اخیر مطرح شده است، قضیه حجاب اسلامی است.

حقوق بشر حقوق انسان‎‌ها را از آن جهت که انسان هستند بیان می‌کند لذا طبیعی است که نسبت به حجاب که یک امر وضعی است سکوت کرده و انتخاب حجاب یا عدم انتخاب آن را به عهده انسان‌ها قرار دهد. در واقع انسان ابتدائاً نسبت به حجاب لابشرط است، اما پس از برگزیدن دین و مسلمان شدن ملزم به رعایت حجاب است، زیرا حجاب لازمه انسان مسلمان است و انسان مسلمان در مورد حجاب به اصول و ضوابطی پایبند است و انسان لاقید است که حجاب ندارد. پوشش به نوعی پاسخی است به نیاز فطریِ خود استتاری که براساس این نیاز، انسان در هر شرایطی که قرار بگیرد از برهنگی اجتناب می‌کند و تمایل درونی به برخورداری از حداقل میزان پوشش را دارد.
آزادی عقیده و آزادی بیان، حقوق بنیادین بشر و از جمله حقوق مدنی و سیاسی و به اصطلاح نسل اول حقوق بشر به شمار می‌روند. در ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است: «هر انسانی از حق آزادی فکر و وجدان و دین برخوردار است. این حق شامل اظهار عقیده و ایمان، تعلیمات و اجرای مراسم دینی به گونه فردی یا جمعی، خصوصی یا عمومی خواهد بود». همچنین در ماده ۱۹ اعلامیه بیان شده است: «هر انسانی محق به آزادی عقیده و بیان است و این حق شامل آزادی داشتن باور و عقیده‌ای بدون نگرانی از مداخله و مزاحمت و حق جستجو، دریافت و انتشار اطلاعات و افکار از طریق هر رسانه‌ای بدون ملاحظات مرزی است».

در ماده ۱۸ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز بیان شده است: «۱- هر کس حق آزادی فکر و وجدان و مذهب دارد. این حق شامل آزادی داشتن یا قبول یک مذهب یا معتقدات به انتخاب خود، همچنین آزادی ابراز مذهب یا معتقدات خود، خواه بطور فردی یا جماعت، خواه بطور علنی یا در خفا در عبادات و اجرای آداب و اعمال و تعلیمات مذهبی می‌باشد. ۲- هیچ کس نباید مورد اکراهی واقع شود که به آزادی او در داشتن یا قبول یک مذهب یا معتقدات به انتخاب خودش لطمه واردآورد. ۳- آزادی ابراز مذهب یا معتقدات را نمی‌توان تابع محدودیت‌هایی نمود مگر آنچه منحصراً به موجب قانون پیش‌بینی شده و برای حمایت از امنیت، نظم، سلامت یا اخلاق عمومی یا حقوق و آزادی‌های اساسی دیگران ضرورت داشته باشد». در ماده ۱۹ همان میثاق نیز آمده است: «هیچ کس را نمی‌توان به مناسبت عقایدش مورد مزاحمت و اخافه قرار داد».

بنابراین در اسناد بین المللی نیز شاهد تأکید بر آزادی دینی و اجرای فرائض دینی به عنوان یکی از حقوق انسانی هستیم. مطابق مواد مطرح شده، هر کس حق دارد باور‌های مذهبی مخصوص به خود را داشته باشد و به تبع آن حق دارد عقاید مذهبی خود را به انحاء مختلف ابراز کند. شاید بتوان گفت آزادی مذهبی در آزادی ابراز عقاید مذهبی نمودار می‌شود. در مواد ذکر شده پس از حمایت از آزادی مذهب، آزادی ابراز عقاید مذهبی مورد حمایت قرار گرفته است. یکی از اَشکال ابراز عقیده مذهبی را می‌توان پوشش افراد دانست و در بسیاری از موارد، آنچه افراد برای پوشش برمی‌گزینند، ریشه در باور‌های مذهبی آن‌ها دارد.

حق آزادی دین و عقیده، بنابر حمایت استاندارد‌های بین المللی، در بردارنده حق اظهار دین به انحاء مختلف از جمله پوشیدن لباس متمایز است. پوشش لباس و نماد‌های مذهبی در مکان‌های عمومی منشأ بحث‌های سیاسی و حقوقی در بسیاری از کشور‌ها بوده است. هر چند پوشش موی سر زنان، سابقه تاریخی داشته و مربوط به اقوام و کشور‌های مختلفی است، اما پوشش زنان مسلمان چند دهه‌ای است که به یکباره در کانون توجهات قرار گرفته است. همچنین روسری زنان مسلمان (حجاب) مهمترین سمبل مذهبی است که بحث‌های فراوانی را در جهان غرب برانگیخته است. همچنین استفاده از پوشش بخشی از آزادی دین یا عقیده و به نوعی آزادی بیان محسوب می‌شود؛ بنابراین حجاب یکی از مسائل مهمی است که دین مبین اسلام به آن اشاره کرده است و به آن توجه خاصی داشته است. براساس اصل آزادی، هر فرد مسلمان می‌تواند مطابق آنجه بدان معتقد است، با حجاب اسلامی در جوامع بین‌المللی حضور یابد.